رسول خدا (صلوات الله علیه) فرمود:

الولد الصالح، ریحانه من ریاحین الجنه؛ 1
فرزند شایسته گلی از گل های بهشت است.

داشتن فرزند شایسته بدون تربیّت صحیح امکان پذیر نیست. خانه، کانون مهر و عاطفه و محل پرورش و تربیّت کودکان است. در خانه کودک بیشترین تأثیر را از مادر می گیرد. به همین دلیل نقش در تربیّت فرزند بسیار مهم است. مادری که از دردها و آلام جسمی و روحی رنج ببرد، هرگز در تربیّـت و پرورش صحیح فرزندش موفق خواهد شد. رسول خدا (صلوات الله علیه) به این مهم نیز توجه داشت و راه کار های جالبی در این باره ارائه داده است. از جمله فرموده است:

ایاکم و تزویج الحمقاء، فإن ضحبتها بلاء و ولدها ضیاع؛2
از ازدواج با زنان احمق بپرهیزید که همنشینی آن ها بلا و فرزندشان تباه و نابودی است.

این حدیث، بیانگر توجّه عمیق رسول خدا (صلوات الله علیه) به کودک است. با اندکی تأمّل، دانسته می شود که اگر مسأله مهم تربیّت و پرورش کودک در خانه و تأثیر پذیری او از مادر نبود، شاید پیامبر چنین حساسیّتی در انتخاب همسر از خود نشان نمی داد.

نگاه به زندگی خصوصی رسول خدا (صلوات الله علیه) ، مایه ی درس، عبرت، آموزش و آموختن است.

برخی از رفتارهای پیامبر خدا (صلوات الله علیه) با کودکان و توجّه آن حضرت به دنیای کودکی بدین گونه بوده است:



1. تکریم شخصیّت کودک



احساس ضعف شخصیّت، کوکان را به ناهنجاریهای رفتاری وا می دارد. برای حلّ این مشکل، تکریم شخصیّت افراد به ویژه کودکان اهمیّت فراوان دارد. جلوه هایی از تکریم شخصیّت کودک در سیره تربیّتی رسول اکرم (صلوات الله علیه) وجود دارد. از جمله رفتارهای آن حضرت با فرزندش فاطمه (علیها السلام) و نیز حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) گویای اعطای شخصیّت به افراد خردسال است.

این که آن حضرت با دیدن دختر خردسالش، تمام قد از جایش بلند می شد و گاه سجده نماز را به احترام نوادگان خردسالش طولانی می کرد.

نبی اکرم (صلوات الله علیه) فرمود:

أکرموا أولادکم و أحسنوا أدابهم؛3
فرزندانتان را گرامی بدارید و با آداب و روش پسندیده با آنان رفتار کنید.



2. مهرورزی به کودکان



مهرورزی به کودک، از برجسته ترین ابزار نفوذ در عالم کودکان است. رسول بزرگوار اسلام (صلوات الله علیه) با فرزندان و نوه های خود فوق العاده رئوفو مهربان بود به آن ها محبّت می کرد و آنان را روی دامن خویش می نشاند، گاهی نیز بر دوش خود سوار می کرد. صورت های آنان را بوسه گاه خود می ساخت؛ زیرا که بوسیدن فرزند، برترین و صریح ترین نشانه مهرورزی است.

رسول خدا (صلوات الله علیه) که پیامبر محبّت و مهربانی است فرمود:

« من لا یرحم لا یرحم »4
کسی که مهربانی نکند، رحمت خدا شامل حال او نمی شود.

و نیز آورده اند:

« کان النبی اذا اصبح مسح علی روؤس ولده » 5
رسول خدا (صلوات الله علیه) هر روز صبح، دست نوازش بر سر فرزندانش می کشید.

نه تنها آن حضرت با کودکان برخورد مهرانگیز و حکیمانه داشت که به دیگران هم سفارش می کرد، با آن ها برخورد نیکو داشته باشند. آن بزرگوار در این باره فرمودند:

« احبوا الصبیان و ارحموهم» 6
به فرزندان خود مهر بورزید و به آنان رحم نمایید.



3. تشویق کودکان



رسول خدا (صلوات الله علیه) کودکان را بسیار تشویق می کرد. در روایتی آمده است که کودکی در حضور آن حضرت، عطسه ای زد و گفت: « الحمد الله ربّ العالمین» در این هنگام پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) خطاب به او فرمود: « بارک الله فیک»7 و این چنین آن کودک را با این گفتار خویش، مورد تشویق قرار داد.



4. آموزش مسائل دینی به کودکان



در سیره تربیّتی رسول خدا (صلوات الله علیه) زمان آغاز آموزش دینی کودکان مشخص شده است. از پیامبر اسلام (صلوات الله علیه) نقل شده که فرمود:

« مرو صبیانکم بالصلوه اذا بلغوا سبعا» 8
هنگامی که فرزندانتان به هفت سالگی رسیدند، آن ها را به نماز خواندن وادار نمایید.

نیز در مورد تربیّت صحیح فرزندان و آموزش قرآن و کتاب های دینی به آن ها فرمود:

« احبوا اولادکم علی ثلث خصال حب نبیکم و حب اهل بیته و قرائت القرآن»9
فرزندان خود را به سه خصلت ادب کنید: محبّت پیامبر (صلوات الله علیه) و محبّت اهل بیت (علیهم السلام) و قرائت قرآن.



5. تنبیه نکردن کودکان




نکته برجسته ای دیگر در زمینه تربیّت کودکان، عدم تنبیه ضرب و شتم فرزندان است.. در این باره دو دیدگاه وجود دارد.

1. دیدگاه موافقان: این ها کسانی هستند که اعتقاد دارند تنبیه کودکان در حین تربیّت آنان اشکال ندارد.

2. دیدگاه مخالفان: دیدگاه مخالفان آن است که کودکان را نباید تنبیه بدنی کرد.

امام کاظم (علیه السلام) درباره تنبیه کردن کودک چنین می فرمایند:

« لا تضربه و اهجره و لا تطل »10
فرزند را نزن؛ ولی برای ادب کردنش با او قهر کن؛ امّا مواظب باش قهرت طولانی نشود.

علاوه بر آنچه گفته شد، تغذیه صحیح و فراهم نکردن موجبات رنجش کودکان، مراعات عدالت بین فرزندان، عمل کردن به وعده های داده شده، جداسازی بستر خواب کودکان، رفتارهاهی ویژه با کودکان یتیم و ... همه و همه از توصیّه هایی است که با عقل و فطرت آدمی هماهنگی دارد و به کارگیری آن ها، زمینه ساز تربیّت صحیح کودکان جامعه اسلامی خواهد بود.


منابع:

فصلنامه فرهنگی - اجتماعی هدی شماره 23 ، ص 44 به نقل از:
1. اصول الکافی، ج 6 ، ص3
2. بحار الانوار، ج 100 ف ص 237
3. بحارالانوار، ج 101،ص 65
4. وسائل الشیعه، ج 21،ص 485
5. بحارالانوار، ج 23، ص 184
6. وسائل الشیعه ، ج 21، باب 88، ص 483
7. الکافی، ج 2، ص 655
8. مستدرک الوسائل،ج 3، ص 19
9. کنز العمال، 45409
10. بحارالانوار، ج 101، ص 74