● بهداشت روان و ازدواج


انسان ترکیبی از جسم و روان است. جسم بیمار می شود و برای بهبود آن همواره دانشمندان به مطالعه و تحقیق پرداخته اند، حتی برای اجزای بدن، مانند گوش و دندان و بینی و حلق، افرادی متخصص و فوق تخصص هستند. بیماری جسم ترحّم آور است; به محض این که کسی آسیب ببیند، غالباً همه افراد تلاش می کنند تا او را به مرکز درمانی منتقل کنند، اما بیماری روان تمسخرآور است و افراد نامطلع این بیماران را «دیوانه» می نامند و حرکات و رفتارشان را می نگرند و می خندند. علاوه بر این، در سوابق فرد هم منعکس می شود و در اموری مانند اشتغال، ازدواج و موارد دیگر تأثیر می گذارد، در حالی که باید به بهداشت و سلامت روان توجه بیش تر کرد.
ازدواج امری است که فوق العاده بر بهداشت جسم و روان تأثیر می گذارد. اگرچه مطالعات و تحقیقات روان درمانی و بهداشت روانی موارد متعددی را بیان می کند، اما در این جا فقط به آنچه در قرآن و احادیث ذکر شده است بسنده می شود:


۱) تأمین محبت:

عدم تأمین این نیازها در رفتار اختلال ایجاد می کنند که از جمله آن ها نیازها محبت است. محبت نمودن و مورد محبت واقع شدن (تحابّ) یکدیگر را دوست داشتن است. مُحابّه هم کسی را به دوستی گرفتن است. محبت سه وجه دارد:
الف) خرسند شدن و لذت بردن; مثل محبت مرد نسبت به زن;
ب) بهره مندی معنوی;
ج) محبت برای فضیلت و بزرگی.
خداوند می فرماید: «و مِن آیاته اَنْ خَلَقَ لَکُم مِنْ انفُسکم ازواجاً لِتَسکنوا الیها وَ جَعَل بینکُم موّدهًٔ و رحمهٔ انَّ فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون.» (روم: ۲۱); از نمونه آیات پروردگار آن است که برای شما از جنس خودتان (از نفوس خودتان) همسرانی آفرید تا آرامش بیابید و بین شما مودّت و رحمت قرار داد. برای افرادی که صاحب اندیشه اند در این امر نشانه هایی است.پیش از شرح کلمه «ودّ» و تسکین و رحمت به یکی دو حدیث اشاره می شود:
«قولُ الّرَجل للمراءَ انّی اُحبکَ لا یذهب مِن قلبها ابداً.»
در فصل مستقلی از وسایل الشیعه تحت عنوان «استحباب حب النساء» دوازده حدیث آمده که ترجمه آزاد بعضی از آن ها ذکر می شود: ازدیاد ایمان مؤمن، علاقه او به زنان (خود) است. از اخلاق انبیا، دوست داشتن زنان بود. رسول الله(صلی الله علیه وآله) فرمود: از دنیای شما بوی خوش و زنان را می خواهم. نور چشم من در نماز و دوست داشتن همسرانم است. امام صادق(علیه السلام) فرمود: هرقدر زنان (همسر و محرم) را بیش تر دوست بداری، در ازدیاد ایمان کوشیده ای. البته اسراف و افراط در محبت هم ناپسند است.
«وُدّ» به معنای تمنّا، آرزو داشتن، دوستی از روی عشق و محبت از صفات پروردگار ودود است.
خداوند پاداش عمل صالح همراه با ایمان را «وُدّ» قرار داده است. (مریم: ۹۶) محبّت و مودّت آن قدر مهم است که خداوند فرمود: «بگو مزد رسالت از شما نمی خواهم، مگر این که نسبت به اهل بیت مودّت داشته باشید.» (شوری: ۲۳)
«سکن» هم آرامش یافتن است; مانند آن که درباره نماز فرمود: «اِنَّ صلاتَک سَکن لهم.» (نحل: ۸۰) شب را هم برای تسکین و آرامش آفرید. سکینه، که آرامش قلب و دل است، در قرآن آمده و نیاز به بحث مستقل دارد.
«رحمت» نرمی و نرم خویی و نیکی کردن به طرف مقابل است. احسان و نیکی معانی بیش تری دارند و به قدری مهم هستند که خداوند هم «رحمن» (برای همه مخلوقات در دنیا) و هم «رحیم» (در آخرت) است. توجه عمیق به این سه مفهوم در زندگی خانوادگی عظمت «آیه» بودن آن برای افراد صاحب فکر و اندیشمندان را روشن می سازد. کافی است در همین یک آیه دقت کنیم و به عظمت بهداشت روانی و ازدواج پی ببریم. محبت منشأ عفاف و پاک دامنی هم هست و موجب ثبات خانواده و اجتماع می شود.


۲) توسعه اقتصادی:

معمولا بخشی از پریشانی ها و ناراحتی ها به سبب فقر و نداشتن امکانات مادی هستند. خداوند می فرماید: «انْ ی***وا فُقراءَ یُغنِهِم اللّهُ مِن فضلِه.» (نور: ۳۲) حسن تدبیر در اداره منزل، صرفه جویی و جلوگیری از اسراف و تبذیر موجب اعتدال در امور زندگی و در نهایت، ایجاد سازگاری و تعادل شخصیت است.


۳) تأمین بهداشت تن:


نیاز به ازدواج امری تکوینی است. هر دختر و پسر بالغ نیاز به ازدواج دارد. احادیث در این باب بسیارند. سرکوبی غرایز و یا اطفای آن، بخصوص غریزه جنسی از راه های غیر مشروع از قبیل زنا، لواط و استمنا، موجب بروز انواع بیماری های جسمی و روانی و فساد در اجتماع می شود. هرگاه آز و حرص و شهوت و تمایل به هوس آدمی را گرفتار سازد، به شخصیتی نامتعادل و ناموزون و ناهماهنگ مبتلا می گردد.
بوی کبر و بوی حرص و بوی آز *** در سخن گفتن بیاید چون پیاز (مولوی)


این وضعیت را اسلام با کلماتی مانند فاسق، تبه کار، منحرف، مجرم، بدخواه و بدکار نام برده و اسلام برای اصلاح روانی این چنین ناسالم، توبه و اصلاح رفتار ناسازگار را پیشنهاد کرده و «وقایه» در برابر شحّ نفس را سفارش می کند. «وَمَن یوق شحَّ نفسه فاولئک هُمُ المفلحون» (تغابن: ۱۶). مُسکّن این دردها و عقده ها و راه مبارزه با تمایلات هوسناک «ازدواج» است.


۴) تأمین بهداشت روان:


روان شناسان ثابت کرده اند که اختلالات روانی و روان نژندی ها همه اختلال در جنبه های گوناگون شخصیت هستند. امام علی(علیه السلام)رفتارها را به کفر، نفاق و ایمان تقسیم می کنند، سپس کفر را بر چهار پایه (اربعهٔ دعائم) و هر یک از پایه ها را نیز تقسیم می نمایند. امام صادق(علیه السلام)نیز ۷۵ رفتار بهنجار را در مقابل رفتارهای مرضی نام برده اند. و هنگامی که روان شناسان اسلامی از راه های تنظیم رفتار بهنجار صحبت می کنند، پاسخ آن را در داشتن همسر و فرزند و خانواده با محبت می یابند. اگر تبادل محبت نباشد، انسان غریب است. امام علی(علیه السلام) می فرمایند: «فقدَ المحبّهٔ غُربه.»


۵) مبارزه با تمنیات نفس امّاره:


ازدواج اولین مرحله خروج از فردگرایی است. احادیث فراوانی در زمینه نهی از عزوبت (بدون دلیل شرعی) وارد شده اند; از جمله آن که دو رکعت نماز متأهّل از هفتاد رکعت عزب افضل است و در حدیث دیگری، دو رکعت نماز متأهّل از نماز خواندن عزب در شب و روزه داری در روز برتر دانسته شده است. مفهوم مخالف آن این است که تجرّد و تنها زیستن پسندیده نیست.
در هر آن چیزی که تو ناظر شوی *** می کند با جنس سیر، ای معنوی
در جهان هر چیز چیزی جذب کرد *** گرم گرمی را کشید و سرد، سرد. (مولوی)
برخی آیات کریمه الهی به این موضوع اشاره دارند:
ـ «انّه خلَق الزّوجین الّذکر و الانثی» (نجم: ۴۵);
ـ «فجعل منهُ الزوجین الذّکر والانثی» (قیامه: ۳۹);
ـ «وما خلقَ الذکرُ و الانثی» (لیل: ۳);
ـ «لَقد ارسلنا رُسُلا مِن قلبک و جعلنا لهم ازواجاً و ذریّهٔ» (رعد: ۳);
ـ «فجعلهُ نسباً و صهرا.» (فرقان: ۵۴)
مفاهیم الفت، نفرت، جذب و دفع، متابعت و تعلّق، همه مفاهیمی هستند که در جریان رشد اتفاق می افتند و رشد شامل وجدان و شخصیت و صفات و عادات و اخلاق و مبانی رفتار و محیط و اشتغال و هماهنگی با ارضای حوایج و دیگر خصوصیات هم هست. در نتیجه، ازدواج در رابطه با امور ارزشی و اخلاقیات مانند بقای نوع، رفع ترس و دلهره، تألیف قلوب، تعدیل روان و شخصیت سالم و سازگاری اجتماعی، اعتقاد و اعتماد بر فضل عمومی پروردگار بر بندگان، بخشش، هدیه، نحله الهی، برکت برای مرد و زن و حتی دو فامیل، یافتن معرفت بیش تری برای زندگی در رابطه با حقوق زن یا مرد، روش صحیح تربیت فرزند، گزاردن حقوق والدین و کمک به روان سالم مطرح می شود.

منبع:ویستا