یکی از آیین ها و سنت های کهن و فراگیر در سرزمین های حوزه فرهنگ ایرانی عید نوروز است. همه اقوام ایرانی این پدیده طبیعی را جشن می گیرند نوروز با آداب و رسوم و مراسم خاصی همراه است.

آداب و رسوم نوروز در منطقه بختیاری

در بختیاری با خانه تکانی که به طور معمول دو هفته قبل از عید شروع می شود به استقبال سال نو می روند.

فرشهای آویخته از در و دیوار بیشتر از هر چیز دیگر به انسان یادآوری می کند که عید نزدیک است، آب ریختن دانه هایی مانند گندم، عدس و ماش برای تهیه سبزه سفره هفت سین نیز از حدود ده روز قبل از عید آغاز می شود.

در بختیاری به خاطر موقعیت طبیعی و اقلیم کشاورزی به سبزه عید اهمیت زیادی داده می شود و سبزه ها اغلب یک یا سه نوع است چراکه سبزه نشانه شروع سالی سبز و پر برکت به خصوص در زمینه زراعی است.

در گذشته ای دور سبزه را از صحرا می چیدند، آنرا در بشقابی می گذاشتند و پای آن را خاک ریخته و برای سبز ماندن به آن آب می دادند.

چهارشنبه سوری نیز در این منطقه از قدمت زیادی برخوردار است شب چهارشنبه آخر سال مردم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن سلامتی و رزق و روزی و پایان غم را طلب دارند. پریدن از روی آتش سه بار تکرار می شود. هنگام پریدن از روی آتش شعر زیر را می خوانند:

تش تش نوروز ایکنم شادی هر روز ایکنم

سرخی تو سی مو زردی مو سی تو

غم بره شادی بیا محنت بره روزی بیا

تعداد آتش ها را نیز مانند سبزه ها فرد می گیرند و معتقدند کسی از روی آتش زوج بپرد سال آینده چهارشنبه سوری نخواهد داشت.

در مناطق بختیاری به چهارشنبه سوری "چهارشنبه سیری" یا "تش پرک" می گویند.

تهیه گندم برشته که به آن گندم بو داده می گویند از رسوم دیرینه این منطقه است به طور معمول گندم برشته را با شاهدانه مخلوط می کنند و در روز عید، عیدی می دهند. برای تهیه گندم برشته، گندم را پس از شستن در شیر می جوشانند و بعد روی ساج یا تاوه تهیه می کنند. یکی دیگر از رسوم این منطقه برگزاری عید رفتگان است، این عید که یک روز پیش از روزعیدبرگزار می شود "عید علفه" یا عید کوچک نیز خوانده می شود، در این روز مردم به زیارت اهل قبور می روند و روی مزار آنها سبزه می گذارند.زنان در روز قبل از عید به سر و دست های خود حنا می گذارند.رسم سمنوپختن نیزازرسومی است که دراین نقطه به آن اهمیت زیاد داده می شود. با توجه به پیوند سنتهای ملی و مذهبی سمنو را از حضرت زهرا (س) می دانند و معتقدندسمنو وقتی کامل پخته می شودکه حضرت زهرادست خودرا روی آن بگذارند.قبل ازتحویل سال نوسفره هفت سین را پهن می کنند علاوه بر هفت سین گذاشتن قرآن، گلاب، آینه، تخم مرغهای رنگی، و انواع آجیل ها و میوه و شمع یا چراغی (که تاهنگامی که خودش خاموش نشود خاموش نمی کنند) در سفره مردم مرسوم است.عشایر بختیاری همزمان با تحویل سال به مکان سبزتری رفته و سیاه چادر خود را در آنجا برپا می کنند، در هنگام تحویل سال بزرگ خانواده قرآن می خواند و همه برای شروع نیک یا قرآن می خ.انند یا روی آیات قرآن نگاه می کنند. پدر خانواده بین صفحات قرآن پول گذاشته و بعد از تحویل سال آن پول را بین اعضای خانواده تقسیم می کند این پول نشانه برکت و رزق و روزی است.

تاريخچه نوروز

فرهنگ ایرانی عید نوروز که به عنوان میراث زنده و پویای فرهنگی ریشه در اعتقادات دینی و تعلقات و اصالتهای میهنی دارد. نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران باستان است. با اینکه پیشینه آن به بیش از سه هزار سال می رسد اما هنوز بیش از 300 میلیون نفر که به حوزه فرهنگ ایرانی تعلق دارند ، مستمر و بدون انقطاع هر سال آن را جشن می‌گیرند. آنچه باعث جاودانی و ماندگاری نوروز شده است همان کارکردهای کاربردی آن است: هر جزیی از نوروز نمادی از ستایش زیبائی ، اخلاق انسانی ، مهرورزی و دوستی است. همچنین یکی از نمادهاي بزرگ و وحدت بخش ملت ايران با همه تكثرهاي قومي، مذهبي، فرهنگي و زباني است. به علاوه جلوه ای از اعتقادات و باورهای مذهبی است که طی آن هویت دینی و تاریخی این مردمان را به نمایش می گذارد. از منظر دیگر نوروز مبین رابطه و تعامل انسان با محیط زیست و تغییرات و دگرگونی هایی اشت که در آن رخ می دهد.

خاستگاه نوروز

بسیاری از صاحب نظران خاستگاه نوروز را ایران باستان می دانند در برخی از متن‌های کهن ایران ازجمله «شاهنامه فردوسی» ، «تاریخ طبری» ، « التفهیم...» ، « آثار الباقیه» و « نوروزنامه» جمشید و در برخی دیگر از متن ها، کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده است.

پدید آوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.در کتاب « نوروزنامه» آمده است: « چون کیومرث ، اول ملوک عجم ، به پادشاهی نشست. خواست که ایام سال و ماه را نام نهد و تاریخ را سازد تا مردمان آن را بدانند. بنگریست که آن روز بامداد ، آفتاب به اول دقیقه حمل آمد. موبدان را گردکرد و بفرمود که تاریخ از اینجا آغاز کنند و موبدان جمع آمدند و تاریخ نهادند.» در همین کتاب آمده است: «چون بدانستند که آفتاب را دو دور بود: یکی آنک هر سیصد و شصت و پنج روز و ربعی از شبانروز ، به اول دقیقه حمل بازآید. لیک در سال بعد بدین دقیقه نیامد و چون جمشید آن روز را دریافت نوروز نام نهاد و جشن و آیین آورد»

اما شواهد و مدارک فراوانی وجود دارد که نشان می دهد شاید نوروز از جشن ملی مردمان سومر و بابل الهام گرفته باشد. جشن ملی بابلیان چند ویژگی بارز داشت: مقارن با اعتدال بهاری و زایش و رویش در طبیعت بود ، نمادی آیینی و نشانه تغییر ، تکرار و بازگشت فصول بود ، با جشن پادشاه دروغین همراه بود ، جشنی که بعدها در بین ایرانیان به میر نوروزی شهرت پیدا کرد. از طرفی در اوستا هیچ اشاره‌ای به جشن نوروز نشده‌است. به نظر می رسد که آیین نوروز با نظام کشاورزی و معیشت اهالی بابل در بین النهرین بیشتر مرتبط است حال آن که آریاییها زندگی و معیشت شبانی داشتند. بر همین اساس عده ای معتقد هستند که خاستگاه اولیه نوروز فرهنگ های رایج در بین النهرین یا فرهنگ اولیه مردمی بود که به بین النهرین سرازیر شدند و در آنجا اسکان گزیدند. برخی مورخین و محققین نیز معتقد هستند که آريائي‌ها پس از مهاجرت به فلات ايران و هم مرز شدن با تمدن ميان‌رودان سال را به دو قسمت تقسيم مي‌‌كردند كه هر يك با انقلابي شروع مي‌شد و دو جشن نوروز و مهرگان سرآغاز اين دو انقلاب بودند. يعني هنگام انقلاب تابستاني جشن نوروز گرفته مي‌شد و زمان انقلاب زمستاني جشن مهرگان پاس داشته مي‌شد.

عده ای نیز معتقدند كه جشن نوروز و مهرگان جشني بوده‌ است كه در ايران قبل از ورود آريائي‌ها وجود داشته است و اقوام قبل از آريائي‌ها كه در فلات ایران ساكن بوده‌اند به آن عمل مي‌كرده‌اند. «مهرداد بهار» در این رابطه می نویسد: « در سرزمین سومر ، جشن های آغاز سال با ازدواج مقدس در رابطه است. گستره نفوذ سومر تا داخل فلات ایران هم هست. ممکن است نوروز و جشن های اول سال را سومری ها از داخل فلات ایران با خود برده باشند.»

معنا و مفهوم نوروز

نوروز واژه‌اي است مركب از دو جزء كه روي هم به معناي« روز نوين» است و بر نخستين روز از نخستين ماه سال خورشيدي آن گاه كه آفتاب به برج حمل انتقال مي‌‌‌يابد گذارده مي‌شود. و اصل پهلوي اين واژه « نوك روچ» يا «نوك روز» بوده است. «ابوریحان بيروني»(متوفي 440 هجري قمري) در کتاب«آثار الباقيه» در تعريف نوروز نقل مي‌كند « نخستين روز است از فروردين ماه و از اين جهت روز نو نام كردند، زيرا كه پيشاني سال نو است و آنچه از پس اوست از اين پنج روز همه جشن‌هاست.» او همچنین مي‌نويسد: « سال نزد فارسيان چهار فصل بود ... بر حسب اين فصول عيدهايي داشتند كه به اهمال در كبيسه روز اين عيدها جابه‌جا مي‌شد. از جمله اين اعياد يكي روز اول فروردين ماه يعني نوروز بود. كه روز بس بزرگ است كه به علت زنده شدن طبيعت گويند. آغاز خلقت جهان در آن روز بوده است. چنين به نظر مي‌رسد كه پنج روز نخستين سال « نوروز عامه» يعني جشن همگاني بود. حال آنكه روز ششم كه «خرداد روز» نام داشت، « نوروز خاصه» يعني جشن پادشاهان و بزرگان بوده است.» بطور کلی نوروز دو معنی به‌کار می‌رود:

• نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری و آغاز سال نو

• نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»

ایرانیان باستان از نوروز به عنوان« ناوا سرِدا » یعنی سال نو یاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه نیز در زمان سغدیان و خوارزمشاهیان، نوروز را « نوسارد» و « نوسارجی» به معنای سال نو می‌نامیدند.

جشن نوروز از لحظه اعتدال بهاری آغاز می‌شود. در دانش ستاره‌شناسی، اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی در نیم‌کره شمالی زمین به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از صفحه استوای زمین می گذرد و به سوی شمال آسمان می‌رود. این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده می‌شود، در تقویم هجری خورشیدی با نخستین روز «هرمز روز یا اورمزد روز» از ماه فروردین برابر است. نوروز در تقویم میلادی با ۲۱ یا ۲۲ مارس مطابقت دارد

جغرافیای نوروز

نوروز در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که تقویم هجری شمسی به کار برده می‌شود، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود و روز آغاز سال محسوب نمی‌شود. در تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان، مناطق کردنشین عراق، سوریه و ترکیه و حتی در بسیاری از شهرهای روسیه نیز جشن نوروز برگزار می شود. جغرافیای نوروز با نام نوروز یا مشابه آن، سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسیای میانه چین شرقی )ترکستان چین(، سودان، زنگبار، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل می‌شود.

در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشیدی، نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد(یونسکو) به عنوان میراث غیر ملموس جهانی، به ثبت جهانی رسید. مجمع عمومی سازمان ملل در نشست ۴ اسفند ۱۳۸۸ )۲۳ فوریه ۲۰۱۰) ۲۱ ماه مارس را به‌عنوان روز جهانی عید نوروز، با ریشه ایرانی به‌رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد. در ۷ فروردین ۱۳۸۹ نخستین دوره جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانه نوروز» شناخته شد.



نوروز از منظر اسلام

با ورود اسلام به ایران ، مسلمانان برخورد مسالمت آميز ی با آیین ها و سنت های ملي ايرانيان داشتند. این مساله موجب شد كه مراسم و آداب مربوط به نوروز، از جامعه اسلامي ايران رخت بر نبندد، فقط با مسلمان شدن ايرانيان از وسعت آن كاسته شد و همراه اعتقادات ديني اسلام گردید. با گذشت زمان ايرانيان ‌كوشيدند این سنت كهن ملي را با سنت‌هاي اسلامي در آميختند و به آن آب و رنگ و صبغه‌اي اسلامي بخشیدند به گونه ای که تفكيك عناصر باستاني و اسلامي در اين آيين باشكوه كاري دشوار است.در نتيجه از ميان انبوه جشن‌هاي ايراني قبل از اسلام آنچه ميان ايرانيان مسلمان به قوت باقي ماند منحصر به عيد نوروز است که با سنت‌هاي اسلامي شكوه و جلالي ديگر يافته است. امروزه تقدس ديني لحظه تحويل سال چنان در نظر مردمان پر رنگ است که بسیاری تلاش می کنند در این لحظه در اماکن متبرک حضور داشته باشند و سال نو را با تلاوت قرآن ، خواندن دعا ، نماز و زیارت آغاز نمایند. گروههای زیادی از ایرانیان و اهالی شهر مشهد‌‌ به پابوس حضرت رضا (ع)مي‌شتابند. بسياري از مردم قم در بارگاه حضرت معصومه(س) و بعضي از مردم ري و تهران در حرم شاه‌عبدالعظيم گرد مي‌آيند. شيرازي‌ها به حرم شاهچراغ و در بسیاری از شهرها و روستاها نیز مردم به امامزاده‌ها و اماكن متبركه مي‌روند.

احترام نوروز در اسلام به ویژه در بین شیعیان فراگير است. مذهب شیعه نه تنها با عید نوروز مخالفتی نکرد بلکه به دلیل برخی ویژگی های مثبت آن مانند: صله رحم ، تمیزی و نظافت ، محبت و دوستی ، نشاط و شادابی و تکریم و احترام دیگران مورد توجه قرار گرفت. «برتولد اشپولر» ايران‌شناس بزرگ آلماني در اين باره مي‌‌‌گويد: « از جشن‌هاي قديمي ايراني، بيش از همه جشن‌ سال نو (نوروز؛ شكل عربي آن نيروز) و نيز در پايان تابستان جشن پاييز (مهرگان) طبيعتاً بر اساس تقويم قديمي برگزار مي‌شد. البته مسلمانان، به‌ويژه در زمان عمر دوم (عمربن عبدالعزيز) كوشش كردند تا اين اعياد را ملغي كنند و كساني را كه در اين مواقع به طور كلي هداياي متداولي براي مقامات بالاتر مي‌فرستادند، تحت فشار قرار دادند. اما اين رسم چنان عميق با انديشه و احساس مردم ايران وابسته بود كه به زودي پيروز‌مندانه براي خود جايي باز كرد و با اوج گرفتن كار عباسيان، اما به‌ويژه در زمان آل‌بويه كاملاً در همه جا متداول شد و حتي در بين‌النهرين (درست در بغداد و حتي در بصره) رسمي همه‌گير شد. در سوريه، مصر و شمال آفريقا نيز اين جشن در برخي از زمان‌‌ها به طور نامنظم برگزار مي‌شد.»



نوروز در روایات و احادیث اسلامی

با اینکه در قرآن کریم به نورور و دیگر اعیاد اسلامی اشاره ای نشده است و تنها یک بار در آیه 114 سوره مائده واژه «عید» آمده است اما به نظر می رسد پیامبر بزرگ اسلام حضرت محمد صلي‌‌الله عليه‌وآله ، حضرت علي عليه‌السلام ، دیگر امامان و بسیاری از بزرگان دینی نوروز را گرامي مي‌داشتند و مخالفتی با آن نداشته اند. روایاتی از معصومین علیهم السلام در بزرگداشت نوروز نقل شده است. که به برخی از آنها اشاره می شود:



• روایت معلی بن خنیس

علامه مجلسي در باب 22 از کتاب « السماء‌ والعالم» از مجموعه بزرگ و غنی «بحارالانوار» به روایت از معلی بن خنیس از امام صادق‌ عليه‌السلام حديثي را بدين مضمون نقل مي‌كند که شرح آن چنین است. معلّى می ‏گوید : «در صبحگاه نوروز به حضور امام صادق علیه ‏السلام رسیدم . حضرت از من پرسید : معلّى آیا از امروز چیزى می ‏دانى ؟ گفتم : خیر ، لیکن روزی است که ایرانیانش بزرگ می ‏دارند و برای یکدیگر پیشکش برند . امام فرمود : به خانه کهن سال مکه سوگند که این رسمی دیرپا است که من تو را از آن آگاه می کنم. گفتم: ... ای بزرگوار ، دانستن این رسم نزد من با ارزش تر از زندگی دوستان و مرگ دشمنان است... امام فرمود : «امروز(نوروز) روزى است که خداوند از بندگان خود میثاق گرفت که بنده خدا باشند( عهد ازل = پیمان جاودانه) ، براى او شریک قایل نشوند و غیر از خداوند کسى را عبادت نکنند ؛ روزى است که براى اولین مرتبه خورشید طلوع نمود ، بادها وزیدن گرفت و زمین در آن شکوفا و درخشان شد. ؛ روزى است که کشتى نوح بر کوه«جودى» نشست ؛ روزى است که حضرت ابراهیم علیه ‏السلام بت ‏ها را شکست ؛ روزى است که جبرئیل امین بر پیامبر صلی ‏الله علیه ‏و ‏آله نازل شد ؛ روزى است که رسول ‏الله صلی ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله حضرت على علیه ‏السلام را بر دوش گرفت و بت ‏هاى قریش را از بالاى کعبه به زمین ریخت ؛روزي است كه نبي عليه‌السلام به وادي جن رفت و از ايشان بيعت گرفت ؛ روزى است که پیامبر صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏ آله حضرت على علیه ‏السلام را در محل « غدیر خم » به مردم به عنوان امیرمؤمنین معرفى کرد ؛ روزی است که مردم برای بار دوم پس از مرگ عثمان با علی عیله السلام بیعت کردند.روزى است که قائم آل محمد صلی ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله ، حضرت مهدى علیه‏ السلام ، ظهور پیدا می ‏کند و بر دشمنان عدالت پیروز می ‏گردد و حکومت عدل اسلامى تشکیل می ‏دهد... این روز را شما (عرب ها) فراموش کردید و ایرانیان آن را نگاه داشته اند. من گفتم: بزرگوار آیا می شود که نام فارسی روزهای ماه را به من بیاموزی؟ او فرمود: ای معلی این ها نام های باستانی برای روزها و ماه ها است. نزد گذشتگان ، هر ماه دارای سی روز بود نه کم نه زیاد. سپس معلی نام هر یک از سی روز را با چند سطر از ویژگی های افسانه ای آنها یاد می کند» علامه مجلسی در کتاب خود ضمن نام بردن از روزهای ماه ، توضیحاتی نیز در باره هر یک از این روزها ارائه می دهد.( بحارالانوار جلد ۵۹)



همچنین امام صادق علیه السلام به معلی بن خنیس فرمود: «چون روز نوروز شود، غسل کن و پاکیزه ترین جامه های خود را بپوش و به بهترین بوهای خوش خود را خوش بو گردان و در آن روز، روزه بدار. پس چون از نماز پیشین و پسین و نافله های آن فارغ شوی، چهار رکعت نماز بگزار؛ هر دو رکعت، به یک سلام. دو رکعت اول پس از حمد، ده مرتبه سوره قدر ( انا انزلنا)بخوان و در رکعت دوم، پس از حمد، ده مرتبه سوره کافرون و در رکعت سوم پس از حمد، ده مرتبه سوره اخلاص و در رکعت چهارم، پس از حمد، ده مرتبه سوره فلق و ناس را بخوان و پس از نماز سجده شکر به جا آور و این دعا را بخوان: « اللهم صلَ علی محمد و آل محمد ، الاوصیاء المرضییّن ، و علی جمیع انبیائک و رُسُلک بافضل صلواتک، و بارک علیهم بافضل برکاتک ، و صل علی ارواحهم و اجسادهم. اللّهم بارک علی محمد و آل محمّد ، و بارک لنا فی یومنا هذا، الّذی فضّلته و کرّمته و شرّفته و عظّمت خطره. الهم بارک لی فیما انعمت به علیّ حتّی لا اشکر احداً غیرک. و وسّع علیّ فی رزقی یا ذالجلال و الاکرام. اللهم ما غاب عنّی فلا یُغیبنَّ عنّی عونک و حفظک. و ما فقدتَ من شی ء فلا تفقد نی عونک علیه، حتّی لا اتکلّف ما لا احتاجُ الیه یا ذالجلال والاکرام» و بسیار بگو: «یا ذالجلال و الاکرام.» ‌( مفاتیح الجنان)



• نوروز در کتاب های معتبر شیعه

در بسیاری از کتب دینی ما حتی کتب معتبر مباحثی در باره « نوروز» با عنوان « باب النیروز» آمده است که به اعمال و آداب آن توجه خاص شده است. که به نمونه هایی از آن اشاره می شود:

1- شیخ طوسی در کتاب « تهذیب الاحکام » جلد 6 آورده است: « یوم ... النوروز اهدوا الیه الشیء»

2- شیخ صدوق در کتاب « من لایحضر الفقیه » جلد3 آورده است: « یا امیر المومنین الیوم النیروز...» در جای دیگر آمده است:« یوم المهرجان و انیروز اهدوا الیه الشیء ...» در جای دیگر « اتی علی یهدیه النیروز فقال ما هذا؟» در جای دیگر « اصنعوا لنا کل یوم نیروزا» در جای دیگر نیز آورده است: « نیروزنا کل یوم»

3- شیخ کلینی در کتاب « کافی» جلد5 آورده است: « فاذا کان یوم المهرجان او النیروز...»



• نوروز در صدر اسلام

در صدر اسلام ايرانيانى كه در مركز خلافت به سر مى برند، طبق سنت ملى خويش به اين عيد پاى بند بودند؛ در خبر است:

« اتى امير المؤ منين عليه السلام بهدية النيروز، فقال عليه السلام عليم السلام ما هذا؟ فقالوا: يا امير المؤ منين اليوم النيرو، فقال عليه السلام عليهم السلام اصنعوا لنا كل يوم نيروزا.»

چيزى به رسم هديه نوروزى به حضور امير المؤ منين على - عليه السلام - تقديم شد، حضرت پرسيد: اين چيست ؟ عرض كردند: يا امير المؤ منين امروز نوروز است ، فرمود: هر روز را براى ما نوروز سازيد.

امويان و عباسيان هداياى نوروزى را كه قبل از اسلام در دربارهاى ايران رايج بود از نو معمول داشتند ، چنانكه وارد شده است: « ان المنصور تقدم الى موسى بن جعفر - عليه السلام - بالجلوس للتهنئة فى يوم النيروز و قبض ما يحمل اليه.» منصور، دومين خليفه عباسى به امام كاظم - عليه السلام - پيشنهاد نمود عيد نوروز جلوس نمايد تا مردم عيد را به آن حضرت تبريك گويند و هداياى آنها را دريافت نمايد.

• در اعتقادات كهن ايراني روزي است كه آفريدگار از خلقت جهان فارغ مي‌شود و روز آفرينش انسان است. علامه مجلسی نیز در جلد 59 بحارالانوار در معرفی نام روزهای ماه های ایرانی در باره «روز هرمزد» که اولین روز ماه است ، قید نموده است که « خلقت آدم در این روز بوده است.»

• آورده اند که در زمان حضرت رسول (ص) در نوروز جامی سیمین که پر از حلوا بود برای پیغمبر هدیه آوردند و آن حضرت پرسید که این چیست؟ گفتند که امروز نوروز است. پرسید که نوروز چیست؟ گفتند عید بزرگ ایرانیان. فرمود: آری، در این روز بود که خداوند عسکره را زنده کرد. پرسیدند عسکره چیست؟ فرمود عسکره هزاران مردمی بودند که از ترس مرگ ترک دیار کرده و سر به بیابان نهادند و خداوند به آنان گفت بمیرید و مردند. سپس آنان را زنده کرد وابرها را فرمود که به آنان ببارند از این روست که پاشیدن آب در این روز رسم شده. سپس از آن حلوا تناول کرد و جام را میان اصحاب خود قسمت کرده و گفت کاش هر روزی بر ما نوروز بود.

• مفضل بن‏ عمر می‏ گوید : امام صادق (ع) در ضمن خبری طولانی فرمود : خداوند به حزقیل وحی فرمود یا حزقیل ، این روز شریف و با ارزش بزرگی است نزد من ، و قسم خورده‏ ام که کسی در این روز ، نیازی از من طلب‏ نکند ، مگر آنکه برآورده سازم و آن روز نوروز است ..

• حضرت امام صادق (ع)فرمودند: «در آغاز فروردين، آدم آفريده شد و آن روز فرخنده‌اي است براي طلب حاجت‌ها و برآورده شدن آرزوها و ديدار پادشاهان و كسب دانش و زناشويي و مسافرت و داد و ستد. در آن روز خجسته بيماران بهبودي مي‌يابند و نوزادان به آساني زاده مي‌شوند و روزي‌ها فراوان مي‌گردد.»

• از سلمان فارسی نقل شده: نخستین روز فروردین هرمزد نام دارد که از نام های خداوند است و روز بسیار مبارکی می باشد.

• از امام موسی بن جعفـر نقل شده که فرمودنـد: این روز بسیـار قدیمی است. روز نوروز خداوندازبندگان پیمان گرفت که او راپرستش کنند، برای او شریک قائل نشوند و با آئین فرستادگان درآیند.

• حضرت علی (ع)در این روز بر مردم نهروان غالب شد

• نقل شده است عيد نوروز همان روزي است كه حضرت سليمان عليه‌السلام انگشتري خويش را پس از مدتي پيدا كرده است.

آداب و اعمال اسلامي نــوروز

بر اساس روایت معلی بن خنیس برخی از آداب این روز عبارتند از:

1- غسل كردن، پوشيدن جامه نو و معطر گرديدن به بوي‌هاي خوش

2- روزه داشتن

3- خواندن دعا: علامه مجلسي در كتاب « زادالمعاد» آورده است که در وقت تحويل سال اين دعا را بسيار بخوانيد: « يا مقلب‌القلوب والابصار يا مدبر الليل والنهار يا محول الحول و الاحوال حول حالنا الي احسن الحال.» اگر چه دعا کردن فی نفسه کار بسیار ارزشمندی است. اما برخی در باره این دعا می گویند که در کتب معتبر اشاره ای به آن نشده است و بعد از دوره صفویه رواج پیدا کرده است. بعضي‌نیز معتقدند كه عبارات دعاي تحويل سال از عبارات قرآني يا احاديث و رواياتي است كه در معتبرترين مأخذ شيعي نظير « التهذيب» شيخ توسي نقل شده‌اند ، الهام گرفته است. در روایت معلی بن خنیس نیز آمده است که امام جعفر صادق به وی آموخت که در عید نوروز دعای «اللهم صلَ علی محمد و آل محمد ، الاوصیاء المرضییّن ، و علی جمیع انبیائک و رُسُلک....» را بخواند که قبلاً به آن اشاره شده است.

4- تلاوت قرآن کریم: بر اساس روایات دینی تلاوت قرآن به ویژه سوره های حمد، توحید ، قدر ، کافرون ، فلق و ناس بسیار تاکید شده است.

5- اقامه نماز: نماز روز عید نوروز چهار رکعت است که شرح آن در روایت معلی بن خنیس آورده شد.


نويسنده: توسط مهدي كيانپور اتابكي