آیا چشم زخم حقیقت و مبناى علمى دارد؟ اگر جواب مثبت است، آیه و روایتى ذکر کنید. راه مقابله با چشم زخم چیست؟
جواب: بسیارى از مردم اعتقاد دارند برخى چشم‏ها اثرى خاص دارند که در صورت نگریستن به کسى یا چیزى، در آن اثر گذاشته، اگر انسان است، بیمار یا دیوانه گشته، اشیا در هم شکسته مى‏شود. این امر ممکن بوده و قابل انکار نمى‏باشد.
چشم زخم در آیات و روایات
در عصر پیامبر(ص) میان قبیله بنى اسد بد چشمانى بودند که چشمانشان اثرات به خصوصى در اشیا مى‏نهاد اینان تصمیم گرفتن با چشم خویش پیامبر را صدمه و زیانى بزنند که آیه: »و إنْ یکاد الّذین...«(1) نازل شد.
مرحوم طبرسى مى‏فرماید: »معناى آیه این است که وقتى ذکر (قرآن) را از تو مى‏شنوند، با نظرى سرشار از کینه و خشم به تو نظر مى‏کنند، به طورى که مى‏خواهند با نگاه تیزشان تو را بکشند«.(2)
حضرت یعقوب به فرزندانش فرمود: »اى فرزندانم! از یک در داخل نشوید و از درهاى گوناگون وارد شوید«.(3) مفسران نقل نموده‏اند که حضرت یعقوب(ع) بیم آن داشت که مردم به فرزندانش رشک برده و مورد چشم زخم واقع شوند،(4) زیرا، این احتمال را مى‏داد که وقتى یازده برادر جوان و رشید با هم وارد بر عزیز مصر شوند، مورد چشم زخم قرار گیرند.
رسول خدا(ص) فرمود: »چشم زخم حقیقت دارد تا آن جا که قلّه کوه را فرود آورد« و امیرمؤمنان مى‏فرمایند: »چشم زخم حق است و توسّل به دعا براى دفع آن نیز حق است«.(5).
چشم زخم از جهتِ مبانى علمى
حقیقت مسئله از دیدگاه دانش بشرى کاملاً مشخص نمى‏باشد، هر چند نظریه هایى ابراز شده است، از آن جمله بسیارى از دانشمندان معتقدند در برخى از چشم‏ها نیروى مغناطیسى خاصى نهفته است که کارآیى زیادى دارد، حتى با تمرین و ممارست مى‏توان آن را پرورش داد.
خواب مغناطیسى از طریق نیروى مغناطیسى چشم‏ها است.
»اشعه لیزر« شعاعى است نامریى و توانسته کارى کند که از هیچ سلاح مخرّبى ساخته نیست. حال پذیرش وجود نیرویى در برخى چشم‏ها که از طریق امواج به خصوصى در دیگران اثر بگذارد، امر عجیبى نخواهد بود.(6)
روح انسان بر اثر ریاضت‏ها به درجه‏اى مى‏رسد که آثارى در جسم بر جاى مى‏گذارد، حال جسم گاهى اعضاى بدن است که شمشیر و سوزن و میخ و آتش در آن اثر نمى‏کند و گاهى چشم است که مى‏تواند آثارى را بر جاى گذارد که چشم زخم از آن جمله باشد.
پس اگر چه مسئله از جهت علمى کاملاً روشن نمى‏باشد، اما جایى براى انکار وجود ندارد و نظریه‏هاى علمى نمى‏تواند خلاف آن را ثابت کند.
مرحوم طباطبائى(ره) در ذیل آیه 51 سوره قلم مى‏فرماید: »... مراد از آیه چشم زدن است که نوعى از تأثیرات نفسانى است و دلیل عقلى بر نفى آن نداریم، بلکه حوادثى دیده شده که با چشم زدن منطبق است و روایاتى طبق آن وارد شده، دلیلى ندارد که آن را انکار نموده و بگوییم عقیده خرافى است«.(7)
ادعیه مقابله با چشم زخم
در روایات وارد شده که پیامبر براى امام حسن و امام حسین(ع) از »رقیه« گرفت و این دعا را خواند: »أعیذ کما بکلمات التامة و أسماء اللَّه الحسنى کلّها عامة، مِن شر السامة و الْهامة، و مِن شرِّ کل عینٍ لامة، و مِن شر حاسدٍ إذا حسد؛ شما را به کلمات تامه و اسماى حسناى خداوند از شر مرگ و حیوانات موذى و هر چشم بد و حسود آن گاه که حسد ورزد مى‏سپارم«.(8)
حضرت امام صادق(ع) فرمود: »هرگاه بخواهید با هیأتى آراسته و چشمگیر از خانه بیرون روید، معوذتین (قل اعوذ برب الفلق... و قل اعوذ بربّ النّاس...) را بخوانید تا چشمى در شما اثر نکند«.(9)
در حاشیه کتاب مفاتیح الجنان، ادعیه چندى ذکر شده است.
پذیرش وجود چشم زخم، نباید آدمى را به دامان خرافه وامور عوامانه سوق دهد. به این نکته توجه داشته باشید که پناه بردن به برخى امورخرافى براى دفع آن خلاف شرع است. از سوى دیگر دامنه تأثیر این گونه امور محدود است و همه عالم هستى در تحت فرمان خدا است.
پى نوشت‏ها:
1. قلم ( ) آیه 51.
2. مجمع البیان، ج 10، ص 341.
3. یوسف (12) آیه 67.
4. این قول به مفسرانى همچون ابن عباس، قتاده و ضحاک نسبت داده شده است.
5. نهج البلاغه، حکمت 400.
6. تفسیر نمونه، ج 24، ص 426.
7. تفسیر المیزان، ج 19، ذیل آیه.
8. تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 400.
9. بحارالانوار، ج 95، ص 133