صدای رسا
2014-02-26, 21:38
http://www.aryayac.com/Uploads/8b770abce2ef7ee83053cb4f2e6c0690.jpgبه يقين کسب آرامش و احساس رضايتمندي مهم ترين نياز انسان معاصر است.
دنيازدگي و تنوع طلبي هاي افراطي و تجمل خواهي هاي غافلانه که از جمله بحران هاي اخلاقي عصر کنوني به شمار مي آيد، ميل به خودخواهي، افزون طلبي و سستي روابط انساني را رقم زده و احساس تنهايي، اضطراب و افسردگي بر زندگي آنها سايه افکنده است.در نگاه اخلاقي امام علي (عليه السلام) در نهج البلاغه قناعت ريشه در پالايش روح، عزت نفس، بلندي همت، آگاهي و خردمندي، باور به گذرا بودن دنيا و تعقل و دورانديشي دارد. حس رضايت از خدا، رشد روحيه اميدواري، مقاومت در برابر معصيت و مهم تر از همه رهايي از فقر از ثمرات قناعت است که سبب مي شوند شرايط تنش زا و اضطراب آلود، از انسان دور و محيط ذهن و زندگي او همواره با ياد خدا و توکل بر عنایات بي پايانش به آرامش حقيقي نزديک شود.
قناعت در نگاه امام علي(ع)
امام علي (عليه السلام) قناعت را بهره مندي از دنيا به اندازه کفايت و رفع نياز مي داند. ايشان در تفسير و ويژگي انسان قانع مي فرمايد: «کسي که به اندازه کفايت زندگي، از دنيا بردارد به آسايش دست يابد و آسوده خاطر گردد. درحالي که دنيا پرستي کليد دشواري و مرکب رنج و گرفتاري است». امام علي (عليه السلام) ملاک قناعت را بهره مندي کم از دنيا نمي داند بلکه بهره مندي به اندازه کفاف و رفع نياز را ملاک قناعت بيان مي فرمايد.
معناي آرامش در نهج البلاغه
در زبان فارسي واژه آرامش در معاني فراغت، راحت، آسايش، طمأنينه و سکينه، صلح و آشتي، ايمني و امنيت آمده است. در نهج البلاغه، معناي آرامش دروني و طمأنينه در سه واژه متفاوت آمده است:1ـ «سکن» در خطبه 198؛ که حضرت اطاعت از خداوند را مايه آرامش معرفي مي کنند و در آن کلام بهره مندي از نعمت هاي الهي مانند شب را موجب آرامش بيان کرده است.2ـ «سکينه» در خطبه اول: «اي مسلمانان! لباس زيرين را ترس خدا و لباس رويين را آرامش قرار دهيد».3ـ «مکيث» در وصف پيامبراکرم (صلي الله عليه و آله) آمده است که اميرالمومنين (عليه السلام) ايشان را فردي که با آرامش و درنگ، سخن مي گفت معرفي مي کند.
رابطه قناعت و آرامش
بين قناعت و آرامش رابطه اي مستقيم برقرار است. آرامش نيروي مثبت روحي و رواني است که به خودي خود حاصل نمي شود بلکه توسط عواملي ديگر حاصل مي شود. مثلاً رضايت و خرسندي ناشي از قناعت عاملي آرامش آفرين است. امام علي (عليه السلام) در وصف و ستايش «خباب بن الارت» مي فرمايد: «خدا رحمت کند خباب بن الارت را، با کمال ميل اسلام آورد و با اختيار هجرت کرد و به اندازه کفايت در معيشت قناعت ورزيد و از خدا راضي گشت و با مجاهدت زندگي کرد». (نهج البلاغه، حکمت 43).برانگيخته شدن خوي قناعت محرکي است که شرايط ناهموار زندگي را براي انسان هموار مي سازد. حيات طيبه که در قرآن آمده است در تفسير امام علي (عليه السلام) همان زندگي همواري است که تنها با قناعت نصيب انسان مي شود.
عوامل نگراني زا را مي توان در دو قسم بيان کرد؛ عامل نگران کننده اي که از اختيار انسان خارج است مانند حوادث طبيعي چون سيل و زلزله و .. و عامل نگران کننده اي که اضطراب زا و در اختيار انسان و قابل کنترل اند که بايد عامل کنترل آن را يافت و با آن آرامش را به دست آورد. انساني که گرفتار حب دنيا و حرص است، قناعت مي تواند آن را کنترل و نگراني ها را با توکل و اميد به مدد الهي مبدل کند و باعث ايجاد آرامش شود. امام علي (عليه السلام) فرمود: «چه نيکو است فروتني توانگران نسبت به بينوايان براي به دست آوردن ثواب و پاداشي از خدا و نيکوتر از آن بي اعتنايي بينوايان در برابر توانگران و اميد و توکلشان به کرم خداي بخشنده است ... ». (نهج البلاغه، حکمت 406).
روحيه قناعت از عدم دلبستگي به دنيا ايجاد مي شود. فرد قانع از انجام گناه و کسب مال حرام نگران است و اين نگراني او را از معاصي دور مي کند. امام علي (عليه السلام) در توصيه به قناعت خطاب به پسر حنيف مي فرمايد: «به من گزارش دادند که مردي از سرمايه داران بصره، تو را به مهماني خويش فراخواند و تو به سرعت به سوي آن شتافتي، خوردني هاي رنگارنگ براي تو آوردند و کاسه هاي پر از غذا پي درپي جلوي تو مي نهادند، گمان نمي کردم مهماني مردمي را بپذيري که نيازمندانشان با ستم محروم شده و ثروتمندانشان بر سر سفره دعوت شده اند، انديشه کن در کجايي؟ و برسر کدام سفره مي خوري؟ پس آن غذايي که حلال و حرام بودنش را نمي داني دور بيفکن و آنچه را به پاکيزگي و حلال بودنش يقين داري مصرف کن». (نهج البلاغه، نامه 45).
خرسندي و رضايت، حاصل از قناعت توأم با اختيار است و انسان قانع به اراده و اختيار خود از لذت هايي چشم مي پوشد و اين رفتار را منافي فطرت خود نمي يابد. چرا که شجاعانه و مبتني بر يک جهان بيني توحيدي دنيا را ابزاري براي ابديت خود مي داند و دنيا را به اندازه اي مي طلبد که مقدمه و پلکاني باشد براي آخرت و ابديتي که بدان اعتقاد دارد و ملتزم است. منش قناعت جويي تشويش هاي ذهني را زدوده و راه شناخت درست را فراروي انسان مي گذارد. در کلام امام علي (عليه السلام) نيز قناعت عامل سلامت انديشه بيان شده است. (نهج البلاغه، حکمت 371)
حرص و طمع نقطه مقابل قناعت
امام علي (عليه السلام) نقطه مقابل قناعت را رذيله اخلاقي حرص دانسته و براي رسيدن به قناعت، ريشه کني حرص را گام نخست شمرده است. به فرموده حضرت علي(ع): «قناعت به دست نمي آيد مگر اينکه حرص نابود شود». انسان قانع توانسته است بر هيجان مخرب حرص فائق آيد و زندگي آرام و آسوده اي بسازد. چرا که در اين صورت عقل و خرد، او را به نيازي واقعي سوق داده و نياز فراتر از نياز واقعي را مذموم مي شمارد به اين دليل انگيزه اي براي طمع ورزي از شخص ايجاد نمي گردد. در ديدگاه امام علي (عليه السلام) با دنياپرستي نيروي حرص و طمع شديد مي شود و قواي معنوي انساني در برابر قواي شهواني کوچکتر مي گردد. (نهج البلاغه، حکمت 228).
نتيجه
فضيلت قناعت و رذيله طمع ورزي دو کشش متقابل اند که هر کدام تأثير رواني خاصي در روح و جان آدمي مي گذارد و يکي عامل آرامش و ديگري باعث استرس و اضطراب مي گردد. باتوجه به خصلت قناعت، براي دستيابي به اين خوي ارزشمند، ايمان و توکل به خداوند نقش اساسي را دارد.بر اساس آموزه هاي علوي به ويژه در نهج البلاغه بين قناعت و آرامش همبستگي وجود دارد؛ به اين معنا که هرچه روحيه قناعت جويي در آدمي بالاتر رود ميزان نگراني هاي مخرب او کمتر شده و زندگي او معنادار مي شود، چرا که قناعت آدمي را به داشته هاي خود خرسند مي سازد و درنتيجه آرامش رواني بر وجودش حاکم مي شود.
منبع: باشگاه تحلیلگران جوان آریا
دنيازدگي و تنوع طلبي هاي افراطي و تجمل خواهي هاي غافلانه که از جمله بحران هاي اخلاقي عصر کنوني به شمار مي آيد، ميل به خودخواهي، افزون طلبي و سستي روابط انساني را رقم زده و احساس تنهايي، اضطراب و افسردگي بر زندگي آنها سايه افکنده است.در نگاه اخلاقي امام علي (عليه السلام) در نهج البلاغه قناعت ريشه در پالايش روح، عزت نفس، بلندي همت، آگاهي و خردمندي، باور به گذرا بودن دنيا و تعقل و دورانديشي دارد. حس رضايت از خدا، رشد روحيه اميدواري، مقاومت در برابر معصيت و مهم تر از همه رهايي از فقر از ثمرات قناعت است که سبب مي شوند شرايط تنش زا و اضطراب آلود، از انسان دور و محيط ذهن و زندگي او همواره با ياد خدا و توکل بر عنایات بي پايانش به آرامش حقيقي نزديک شود.
قناعت در نگاه امام علي(ع)
امام علي (عليه السلام) قناعت را بهره مندي از دنيا به اندازه کفايت و رفع نياز مي داند. ايشان در تفسير و ويژگي انسان قانع مي فرمايد: «کسي که به اندازه کفايت زندگي، از دنيا بردارد به آسايش دست يابد و آسوده خاطر گردد. درحالي که دنيا پرستي کليد دشواري و مرکب رنج و گرفتاري است». امام علي (عليه السلام) ملاک قناعت را بهره مندي کم از دنيا نمي داند بلکه بهره مندي به اندازه کفاف و رفع نياز را ملاک قناعت بيان مي فرمايد.
معناي آرامش در نهج البلاغه
در زبان فارسي واژه آرامش در معاني فراغت، راحت، آسايش، طمأنينه و سکينه، صلح و آشتي، ايمني و امنيت آمده است. در نهج البلاغه، معناي آرامش دروني و طمأنينه در سه واژه متفاوت آمده است:1ـ «سکن» در خطبه 198؛ که حضرت اطاعت از خداوند را مايه آرامش معرفي مي کنند و در آن کلام بهره مندي از نعمت هاي الهي مانند شب را موجب آرامش بيان کرده است.2ـ «سکينه» در خطبه اول: «اي مسلمانان! لباس زيرين را ترس خدا و لباس رويين را آرامش قرار دهيد».3ـ «مکيث» در وصف پيامبراکرم (صلي الله عليه و آله) آمده است که اميرالمومنين (عليه السلام) ايشان را فردي که با آرامش و درنگ، سخن مي گفت معرفي مي کند.
رابطه قناعت و آرامش
بين قناعت و آرامش رابطه اي مستقيم برقرار است. آرامش نيروي مثبت روحي و رواني است که به خودي خود حاصل نمي شود بلکه توسط عواملي ديگر حاصل مي شود. مثلاً رضايت و خرسندي ناشي از قناعت عاملي آرامش آفرين است. امام علي (عليه السلام) در وصف و ستايش «خباب بن الارت» مي فرمايد: «خدا رحمت کند خباب بن الارت را، با کمال ميل اسلام آورد و با اختيار هجرت کرد و به اندازه کفايت در معيشت قناعت ورزيد و از خدا راضي گشت و با مجاهدت زندگي کرد». (نهج البلاغه، حکمت 43).برانگيخته شدن خوي قناعت محرکي است که شرايط ناهموار زندگي را براي انسان هموار مي سازد. حيات طيبه که در قرآن آمده است در تفسير امام علي (عليه السلام) همان زندگي همواري است که تنها با قناعت نصيب انسان مي شود.
عوامل نگراني زا را مي توان در دو قسم بيان کرد؛ عامل نگران کننده اي که از اختيار انسان خارج است مانند حوادث طبيعي چون سيل و زلزله و .. و عامل نگران کننده اي که اضطراب زا و در اختيار انسان و قابل کنترل اند که بايد عامل کنترل آن را يافت و با آن آرامش را به دست آورد. انساني که گرفتار حب دنيا و حرص است، قناعت مي تواند آن را کنترل و نگراني ها را با توکل و اميد به مدد الهي مبدل کند و باعث ايجاد آرامش شود. امام علي (عليه السلام) فرمود: «چه نيکو است فروتني توانگران نسبت به بينوايان براي به دست آوردن ثواب و پاداشي از خدا و نيکوتر از آن بي اعتنايي بينوايان در برابر توانگران و اميد و توکلشان به کرم خداي بخشنده است ... ». (نهج البلاغه، حکمت 406).
روحيه قناعت از عدم دلبستگي به دنيا ايجاد مي شود. فرد قانع از انجام گناه و کسب مال حرام نگران است و اين نگراني او را از معاصي دور مي کند. امام علي (عليه السلام) در توصيه به قناعت خطاب به پسر حنيف مي فرمايد: «به من گزارش دادند که مردي از سرمايه داران بصره، تو را به مهماني خويش فراخواند و تو به سرعت به سوي آن شتافتي، خوردني هاي رنگارنگ براي تو آوردند و کاسه هاي پر از غذا پي درپي جلوي تو مي نهادند، گمان نمي کردم مهماني مردمي را بپذيري که نيازمندانشان با ستم محروم شده و ثروتمندانشان بر سر سفره دعوت شده اند، انديشه کن در کجايي؟ و برسر کدام سفره مي خوري؟ پس آن غذايي که حلال و حرام بودنش را نمي داني دور بيفکن و آنچه را به پاکيزگي و حلال بودنش يقين داري مصرف کن». (نهج البلاغه، نامه 45).
خرسندي و رضايت، حاصل از قناعت توأم با اختيار است و انسان قانع به اراده و اختيار خود از لذت هايي چشم مي پوشد و اين رفتار را منافي فطرت خود نمي يابد. چرا که شجاعانه و مبتني بر يک جهان بيني توحيدي دنيا را ابزاري براي ابديت خود مي داند و دنيا را به اندازه اي مي طلبد که مقدمه و پلکاني باشد براي آخرت و ابديتي که بدان اعتقاد دارد و ملتزم است. منش قناعت جويي تشويش هاي ذهني را زدوده و راه شناخت درست را فراروي انسان مي گذارد. در کلام امام علي (عليه السلام) نيز قناعت عامل سلامت انديشه بيان شده است. (نهج البلاغه، حکمت 371)
حرص و طمع نقطه مقابل قناعت
امام علي (عليه السلام) نقطه مقابل قناعت را رذيله اخلاقي حرص دانسته و براي رسيدن به قناعت، ريشه کني حرص را گام نخست شمرده است. به فرموده حضرت علي(ع): «قناعت به دست نمي آيد مگر اينکه حرص نابود شود». انسان قانع توانسته است بر هيجان مخرب حرص فائق آيد و زندگي آرام و آسوده اي بسازد. چرا که در اين صورت عقل و خرد، او را به نيازي واقعي سوق داده و نياز فراتر از نياز واقعي را مذموم مي شمارد به اين دليل انگيزه اي براي طمع ورزي از شخص ايجاد نمي گردد. در ديدگاه امام علي (عليه السلام) با دنياپرستي نيروي حرص و طمع شديد مي شود و قواي معنوي انساني در برابر قواي شهواني کوچکتر مي گردد. (نهج البلاغه، حکمت 228).
نتيجه
فضيلت قناعت و رذيله طمع ورزي دو کشش متقابل اند که هر کدام تأثير رواني خاصي در روح و جان آدمي مي گذارد و يکي عامل آرامش و ديگري باعث استرس و اضطراب مي گردد. باتوجه به خصلت قناعت، براي دستيابي به اين خوي ارزشمند، ايمان و توکل به خداوند نقش اساسي را دارد.بر اساس آموزه هاي علوي به ويژه در نهج البلاغه بين قناعت و آرامش همبستگي وجود دارد؛ به اين معنا که هرچه روحيه قناعت جويي در آدمي بالاتر رود ميزان نگراني هاي مخرب او کمتر شده و زندگي او معنادار مي شود، چرا که قناعت آدمي را به داشته هاي خود خرسند مي سازد و درنتيجه آرامش رواني بر وجودش حاکم مي شود.
منبع: باشگاه تحلیلگران جوان آریا