برخی از مردم ایران بر این باورند که نابینایان افراد نیازمند و مستحق ترحم هستند. البته نباید منکر دشواری­ها و محدودیت­هایی شد که محرومیت از این حس اساسی برای زندگی روزمره، تحصیل، اشتغال و به طور کلی زندگی نابینایان ایجاد می­­کند. هر چند محدودیت و محرومیت­هایی که فرد نابینا را به استفاده از امکانات و آموزش­های ویژه ملزم می­کند، طبیعتا تنها منظری نیست که از آن می­توان به نابینایی نگریست. به طور کلی افراد نابینا به دلیل بیکاری و عدم اشتغال با مشکلات اقتصادی بسیاری مواجه هستند.

هوتن ویل در پژوهش خود مشاهده کردند که افراد نابینا در زمینه مشکل اقتصادی و عدم اشتغال وضعیتی شبیه به سایر ناتوانی‌های شدید مانند افراد مبتلا به فلج مغزی و کم توان ذهنی دارند. کرینچر و اشمیدل ( 1197) نیز تایید کرده­اند که افراد نابینا نسبت به افراد عادی و حتی نسبت به سایر افراد با نیازهای ویژه، بیشترین مشکلات را در زمینه اشتغال و نگهداری شغل دارند. نتایج پژوهش آنان نشان می­دهد که در سال 1997 حدود 70 تا 80 درصد افراد دارای مشکلات بینایی در بین اشتغال بیکار بوده­اند. در راستای تایید یافته­های مذکور، « مک نیل» ( 2001 ) گزارش می­دهد که درسال 2001 افراد نابینا نسبت به افراد عادی و حتی نسبت به افراد با نیازهای ویژه، بیشترین نرخ بیکاری را دارند.

با توجه به ارقام و اعداد ارائه شده توسط مرکز آمار ایران، کل جمعیت کشور حدود 94 هزار و 231 نفر ( یعنی 13 درصد ) نابینا هستند و اگر سن اشتغال را 18 تا 60 سال در نظر بگیریم، از این تعداد 39 هزار و 345 نفرشان در سن اشتغال قرار دارند. اما اینکه چه تعداد و چه درصدی مشغول به کارند هیچ اطلاع و آمار دقیقی در دست نیست.

همان طور که نابینایی به تنهایی عامل عدم پیشرفت در شغل و کسب فرصت شغلی نیست، از طریق اشتغال هم نیازهای اولیه و هم نیازهای ثانویه انسان ( خود شکوفایی، عزت نفس و ... ) برآورده می­شود. از طریق مولد بودن و موثر بودن و برقراری ارتباط با همسالان و همکاران، افراد رضایت شغلی پیدا کرده و نیازهای خود را برآورده می­کنند(دیویس 2002). اشتغال علاوه بر داشتن مزایای اقتصادی و برآوردن نیازهای اقتصادی، منافع دیگری مانند خودباوری و کشف هویت را نیز به همراه دارد(سوپر و همکاران 2002 ). یکی از بخش­های ضروری زندگی افراد در سن اشتغال ساکن در ایالات متحده آمریکا توانایی کسب نگهداری و ارتقای در اشتغال رقابتی است و این مساله برای افراد با نیازهای ویژه مختلف از جمله افراد نابینا بسیار حیاتی و مهم است.

شواهد موجود بیانگر آن است که وجود یا عدم وجود اشتغال، تاثیرات به سزایی بر زندگی شخصی بر جای می­گذارد. این یک انتظار و توقع منطقی است که افرادی که نابینا محسوب می­شوند، تمایلات، توقعات و آرزوهای مشابه با افراد عادی داشته باشند و باید برای این آرزوها و توقعات فرصت­های یکسان و برابر با افراد عادی جامعه برای آنها فراهم شود تا آن‌ها بتوانند شغلی داشته باشند. به طور کلی کار علاوه بر مزایای اقتصادی و مادی، احساس داشتن هویت، کمال و استقلال و کفایت را به شخص می­بخشند، همچنین حضور در محیط کار زمینه تعاملات اجتماعی خارج از منزل را برای افراد فراهم می­کند.

مطالعات نشان می­دهند که افراد شاغل، عزت نفس و خود کارآمدی بالاتری دارند و برعکس افراد بیکار، عزت نفس پایین­تری دارند و میزان افسردگی در بین آن‌ها بالاتر است و مساله بیکاری تاثیر منفی بر زندگی و روابط خانوادگی و بین فردی آنها داشته که تاثیر این مساله برافراد با نیازهای ویژه به خصوص افراد نابینا و دارای مشکلات بینایی بیشتر است.

دکتر ستاره شجاعی
ماهنامه تعلیم و تربیت استثنایی