در فرهنگ اسلامی مردگان مسلمان هماننند زندگانشان دارای حقوق و احترام اند که ریشه در اعتقاد بعد از مرگ دارد و نیاز شدید آنان به دعا ، قرائت قرآن و انجام دادن خیرات و عمل صالح برای آنان ؛ از این اعتقادات ، ریشه می گیرد و نزدگان می توانند از مردگان دستگیری کنند و قرآن به ما می آموزد که برای در گذشتگان به ویژه مومنان طلب مغفرت کنیم :« کسانی که بعد از آن ها [ بعد از مومنان پیشتاز ] آمده اند می گویند : ای پروردگار ما ! ما و برادرنمان را که در ایمان بر ما سبقت گرفته اند ببخشای ... » (1)

ادب برخورد با مردگان
الف هنگام مردن
آدمی در هنگامۀ دشوارِ جان دادن بیش از هر زمانی به یاری نزدیگان و دوستان خود نیازمند است ، برخی از آداب آن چنین است :

رو به قبله کردم محتضر
امیرمومنان (ع) فرمود: رسول خدا (ص) بر مردی از فرزندان عبدالمطلب وارد شد که در حال جان دادن ود و او را به سویی جز قبله قرار داده بودند . پیامبر (ص) فرمود : او را رو به قبله کنید، زیرا در این صورت فرشتگان به وی روی کنند و خدا هم به وی رو کند و این گونه خواهد بود تا جان سپارد . (2)

تلقین شهادت

رسول خدا (ص) فرمود: نزد محتضرها (آنان که در حال جان دادن اند حاضر شوید و کلمه « لا اِلَهَ اِلّاَ اللهُ » را به آنان تلقین کنید و آنان تلقین کنید و آنان را به بهشت بشارت دهید . زیرا مردان و زنان باردبار در این مکان مرگ دچار حیرت می شوند و شیطان نزدیک ترین فرد به فرزندان آدم در این مکان مرگ است . سوگند به آن که جانم به دست اوست مشاهده فرشه مرگ از هزار ضربۀ شمشیر دشوار تر است . سوگند به آن که جانم به دست اوست جان آدمی ستانده نمی شود تا اینکه تمام رگ هایش بر اثر مشاهده فرشته مرگ ، به درد آید .(3)
رسول خدا (ص) فرمود : مردگانتان را کلمه « لا اِلَهَ اِلّاَ اللهُ » تلقین کنید ، زیرا هر کس واپسین کلامش « لا اِلَهَ اِلّاَ اللهُ » باشد به بهشت درمی آید .(4)
امام صادق(ع) فرمود : هیچ کس مرگش فرا نم رسد مگ راینکه ابلیس یکی از شیطان ها ی خود را بر او می گمارد تا او را به کفر فرمان دهد و در دینش تردید افکند تا جان دهد ، پس هر کس مومن باشد شیطان بر او قدرتی ندارد . هرگاه بر محتضرهایتان وارد شود ، شهادت « لا اِلَهَ اِلّاَ اللهُ » و « محمد رسول الله » را به آنان تلقین کنید تا بمیرند .(5)

ب- پس از مردن

اعلان مرگ مومن
امام صادق(ع) فرمود: سزاوار است نزدیگان میّت برادران و دوستانش را از مرگ وی با خبر سازند تا برای [ تشییع ] جنازه اش حاضر شوند و برا او نماز گزارند و برایش استغفار کنند تا برای آنان پاداشی و برای میبت آمرزشی باشد و او ( خبردهنده ) نیز اسغفار کند و از پاداش و استغفار آن ها بهره می برد .(6)

غسل میّت
امام باقر (ع) فرمود: از مناجات های موسی بن عمران (س) با پرورگارش این بود که ای پروردگار من !.. برای کسی که مرده ای را غسل دهد چه پاداشی است ؟ فرمود: او را از گناهنش می شویم ؛ همانند روزی که مادرش او را زاده است . (7)
امام صادق (ع) فرمود : هر کس میّتی را غسل دهد و عیبش را بپوشاند و برای دیگران باز نگوید ، از گناهانش خارج می شود ؛ همانند روزی که مادرش وی را زاده است .(8)

کفن کردن میت
رسول خدا (ص) فرمود: هر کس مرده ای را کفن کند خدا وی را از سُندُس (پوشاک پرنیانی ) بهشت و حریر آن بپوشاند .(9)
امام صادق (ع) فرمود: هر کس مومنی را کفن کند گویا پوشش وی را تا روز قیامت تضمین کرده است . (10)

تشیع جنازه
امام باقر (ع) فرمود: هر کس جنازه ای را با گرفتن چهار سمت آن ، حمل کند خا چهل گناه بزرگ از وی بیامرزد . (11 )
امام صادق(ع) فرمود: پیشاپیش جنازه مسلمان مومن حرکت و جلوی جنازۀ کافر حرکت نکن ، زیر جلوی جنازۀ مسلمان فرشتگان اند که وی را شتابان به سوی بهشت می برند و پیشاپیش جنازۀ کافر فرشتگانی هستند که شتابان وی را به سوی آتش می برند . (12) و نیز می فرماید : هر کس جنازۀ مومنی را تشیع کند تا به خاک سپرده شود ، خدا هفتاد فرشته از مشایعت کنندهگان را بر او می گمارد تا او را مشایعت کنند و هنگامی که او از قبرش بر می خیزد تا به جایگاه قیامتش برسد ، همین فرشتگان برای وی استغفار می کنند .(13)

مسافرت برای تشیع مومن
پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: .... برای تشیع جنازه دو میل [ 3600 متر ] سفر کن . (14)

پاداش شرکت در تشیع جنازه
امیرمومنان (ع) فرمود: بهشت را برای شش نفر ضمانت می کنم .... [ یکی از آنها ] مردی است که برای تشیع جنازه مسلمانی خار ج می شود و بمیرد ، پس برایش بهشت است .(15)
امام باقر (ع) فرمود: هر کس جنازۀ مسلمانی را تشیع کند روز قیامت چهار شفاعت به وی عطا می شود و چیزی [ از خدا برای مرده ](16) نمی طلبد ، مگر اینکه فرشته می گوید: برای تو نیز همانند آن است . (17)

پیامده خنده در تشییع جنازه
امیرمومنان (ع) فرمود : هر کس بر جنازه ای بخندد خدای متعالی روز قیامت را در برابر همگان خوار کند و دعایش مستجاب نشود .(18)

پاداش نماز بر میّت
رسول خدا (ص) فرمود: هیچ مومنی بر جنازه ها نماز نگزارد ، مگر اینکه خدا بهشت را برایش واجب کرد ، جز آنکه منافق یا بدرفتار با پدر و مادر باشد .(19)
امام صادق(ع) فرمود: هرگاه مومنی بمیرد و چهل مومن بر جنازه اش حاضر بشوند [ و در نماز ] بگویند : اَللَّهُمَّ اِنَّا لَا نَعلَمُ مِنهُ اِلاّ خَیراً وَ اَنتَ اَعَلَمُ بِهِ مِنَّا ؛ خدایا ما از او جز خیر ؛ نمی دانیم و تو ا ما به وی آگاه تری ، خدا می فرماید : من گواهی شما پذیرفتم و آنچه را که من از او می دانم و شما نمی دانید بخشودم (20)

دفن میّت
رسول گرامی (ص) فرمود: هر کس برای مسلمانی قبری بکند خدا برایش در بهشت خانه ای بنا می کند . (21)
امام باقر (ع)فرمود: هر کس باری میّت قبری بکند همانند کسی است که او را در خانه ای مناسب تا روز قیامت جا داده است .(22)
امیرمومنان (ع) فرمود: هر کس جنازه ای را [تا پایان تجهیز آن ] همراهی کند خدا چهار قیراط(23) برای او پاداش می نویسد : یک قیراط برای مشایعت و یک قیراط برای نماز بر آن و یک قیراط برای انتظاری که تا پایان دفن آن می کشد و یک قیراط برای تعزیت (24)
تسریع در دفن میّت مستحب است و اگر تاخیر آن سبب بی احترامی به میّت بشود جایز نیست . رسول خدا (ص) در این باره بیانی دارد که مضمومن آن ، چنین است : هرگاه میت در ابتدای روز مُرد پیش از ظهر به خاکش بسپارند و هرگاه آخر روز مُرد شبانه دفنش کنند .(25)

ج – پس از دفن

توصیه به زیارت اموات
رسول خدا (ص) فرمود: مردگانتان را زیارت کنید و بر آنان درود و سلام بفرستید که آنان برای شما عبرت هستند . (26)
امیرمومنان (ع) فرمود: مردگانتان را زیارت کنید ، زیرا آنان به زیارت شما شادمان می شوند و نزد قبر پدر و مادر با دعایی که برای آن دو می کنید ، حاجت بخواهید . (27)

نهی از زیارت شبانۀ اموات
رسول خدا (ص) فرمود: ای اباذر !... قبرها را زیارت کن تا به یاد آخرت باشی ؛ ولی شبانه به زیارت آن ها نرو . (28)
نکته : البته رجحان طلب آمرزش برای اموات ، هنگام عبور شبانه از قبرستان همچنان محفوظ و ثابت است .

تعادل در زیارت مردگان
رسول خدا (ص) فرمود : برخی روز ها قبرها را زیارت کن تا به یاد آخرت باشی ؛ ولی زیاده روی نکن .(29)

پاداش زیارت مردگان
امام رضا (ع) فرمود: هیچ مومنی نیست که قبر مومنی را زیارت کند و هفت بار نزد او سورۀ قدر بخواند ، جز اینکه خدا او و ساحب قبر را بیامرزد . (30)

پاداش دعا برای مردگان
امام صادق (ع) فرمود: هر کس در شب جمعه برای ده نفر از برادران مرده اش دعا کند خدا بهشت را برایش واجب می کند . (31)

پاداش نیابت از مردگان
امام صادق(ع) فرمود هر مسلمانی عمل صالحی را به نیابت میّتی انجام دهد پاداش آن برای او دو چندان می شود و خدا میّت را هم از این عمل بهره مند می سازد . (32)

نهی از دشنمام دادن به مردگان
رسول خدا (ص) فرمود: اموات را دشنام ندهید که موجب آزار زندگان [ : بازماندگان آنان ] می شود و به اموات ناسزا نگویید ، زیرا آنان به آنچه پیشاپیش فرستاده اند رسیده اند . (33)


پاورقی ها
1-سوره حشر .آیه 10
2-الفقیه .ج1.ص133
3-کنزالعمال.ج15.ص556
4-الفقیه .ج1.ص 132
5-الکافی . ج3.ص 123
6-الدعوات .ص 259
7-الفقیه .ج1.ص 140
8-الفقیه .ج1.ص 141
9-روضة الواعظین .ص 372
-10الفقیه .ج1.ص 152
11-الکافی .ج3.ص 174
12-الکافی .ج3.ص 169
13-الکافی .ج3.ص 173
14-الفقیه .ج4.ص 361
15-الفقیه .ج1.ص 140
16-الامالی . صدوق .ص 218
17-الکافی.ج3.ص 173
18-ارشاد القلوب .ص 175
19-کتاب الخصال .ص 355
20-الفقیه . ج1.ص 165
21-مسکن الفواد.ص 115
22-الکافی .ج3.ص 165
23-الفقیه .ج1.ص 161
24-الفقیه .ج1.ص 161
25-دعائم السلام .ج1.ص 230
26-تنبیه الخواطر و نزهة النواظر.ج1.ص 288
27-الکافی .ج3.ص 230
28-شرح نهج البلاغه . ابن ابی الحدید.ج18.ص 323
29-الجامع الصغیر .ج1.ص 468
30-شوره قدر . آیه 1- الفقیه .ج1. ص 181
31-مستدرک الوسائل .ج6.ص 73
32-الفقیه. ج1 .ص 185
33-جامع الخبار. ص 160