امرداد تجسمی از بی‌مرگی و جاودانگی بهشتی امرداد
این بانوی ایزدی
امرداد یا امرتات Ameretat پنجمین ماه و هفتمین روز در تقویم ایرانیان باستان (سومین روز در گاهشماری امروزه) به نام یکی دیگر از ایزدان و امشاسپندان که ایزدبانوی نگهبان نباتات و تجلی رستگاری و جاودانگی است، نامیده شده. این ایزدبانو همواره با ایزدبانوی خرداد یا هوروتات که تجلی کمال و کلیت است همراه است. این دو بانوی ایزدی که در ارتباط کامل با آب و گیاه و چهارپایان و مائده‌های زمینی و سرچشمه‌های زندگی و رویش هستند، همواره با گرسنگی و تشنگی که دیوان نابودکننده و تهدیدکننده ایران زمین هستند، در جنگ و نبرد بوده و هر اندازه که پیوند ایرانیان به زمین و آب بیشتر باشد، قدرت این ایزدان در این نبرد همیشگی بیشتر خواهد بود.
واژه امرداد که امروزه به صورت کاملا غلط و اشتباه به صورت مرداد به معنی مرگ و نابودی و مردن استفاده می‌شود، از سه جزء تشکیل شده است. اول، حرف نفی «ا» که به معنی نه است و در زبان فارسی برای نشان دادن مفهوم آن از «نا» یا «بی» استفاده می‌شود. دوم «مر» به معنی مردنی، درگذشتنی و نابود شدنی است و جزء سوم که پسوند «تات» است. در مذهب مزدیسنا و عقاید ایرانیان باستان این ایزد بانو ششمین امشاسپندان و موکل نباتات و گیاهان و تمام رستنی‌هاست. در گات‌ها در یسنای 51 آمده است: «ای کسی که از خرد مقدس خود ستوران و آب گیاه و جاودانی و رسایی آفریدی، به دستیاری و هومن در روز داوری واپسین به من قوه و پایداری بخش.» در این اینجا اشاره به دو ایزد خرداد و امرداد است که با دستیاری یکدیگر زندگی مردمان را از سختی و گرسنگی نجات می‌دهند. در عقاید مزدیسنا و باور ایرانیان باستان، هر شخصی باید به صفات برگزیده پنج امشاسپندان دیگر که شامل نیک‌اندیشی، صلح و دوستی، راستی و درستی، محبت و فروتنی، فراهم آوردن آسایش و رفاه و صحت و تندرستی است مجهز باشد تا بتواند به درجه کمال که مطلوب نظر همگان است و از خصایص عمده امرداد است، دست یابد. ایزدبانوان خرداد و امرداد در جهان مینوی مظهر بخشایش اهورامزدا و پاداش نیکوکاران می‌باشند. به اعتقاد آنها خداوند بزرگ، خوشی و کمال خرداد و جاودانگی امرداد را به کسی خواهد بخشید که در جهان مادی، گفتار و کردار و اندیشه‌اش برابر با آیین مقدس خدایی بوده باشد.
ترس از مرگ و نابودی و وداع با هر آنچه انسان در طول سال‌های زندگی به آنان دل بسته و برای رسیدن به آنها رنج‌ها برده می‌تواند سخت و دردآور باشد. این درد و رنج و عدم شناخت از جهان دیگر و زندگی پس از مرگ، همیشه دغدغه‌ای بوده برای انسان دل بسته و فریفته جهان. رفتن به دنبال آب حیات و دست و پنجه نرم کردن با موانع بسیار غریب، آن‌گونه که در اساطیر آمده یا تلاش‌های واقعی جهت یافتن دارویی معجزه‌گر برای حتی دقیقه‌ای بیشتر ماندن، همه حاکی از این دلبستگی به جهان مادی است، اما مفهوم بی‌مرگی و جاودانگی که به عنوان صفت مشخصه ایزد امرداد نام برده می‌شود و از جمله پاداش‌های کردگار به صالحان است، جاودانگی و بی‌مرگی جسمانی نیست. این نامیرا بودن نوعی جاودانگی مینوی است، تولدی همیشگی در جهانی دیگر، زندگی سرشار از شادی در بهشتی بدون درد و رنج که برای رسیدن به آن باید از آزمون زندگی و مرگ سربلند و موفق بیرون آمد. در یسنای45 این بی‌مرگی و کمال به عنوان هدیه‌ای از سوی خداوند به پرهیزکاران نوید داده شده است. در بُندهشن آمده است که امرداد ششمین امشاسپند است که توسط هُرمزد آفریده شده و اهریمن برای مقابله با او دیو زئیریک را آفرید. همچنین در این کتاب آمده است که امرداد بی‌مرگ، سرور گیاهان بی‌شمار است. او گیاهان را رویاند و رمه‌ها را فزونی داد. همه دام‌ها از او خورند و زیست کنند. در کتاب دینکرد نیز آمده است که اهورا مزدا، نطفه زرتشت و جوهر تن او را به دو امشاسپند خرداد و امرداد که سروراران آب‌ها و گیاهان هستند، سپرده بود.
از میان سایر ایزدان، ایزد رشن (مظهر عدالت)، ایزد اشتاد (مظهر دیگر عدالت و راستی) و ایزد زامیاد (مظهر زمین) از یاران و همکاران ایزدبانوی امرداد هستند و در مقابل آنان دیوهای گرسنگی و تشنگی به نام تئورو و زئیریک که به نام‌های «تاریچ» و «زاریچ» نیز نامیده می‌شوند قرار دارند که از یاران اهریمن و دشمن سرسبزی و آبادی هستند. براساس نظر بعضی از محققان همتای این ایزدبانوان ایرانی در هند، اشوین‌ها می‌باشند که ریشه اصلی هند و اروپاییدارند و برآمده از الهههای مشترک آریایی هستند. صفتی که برای این اشوین‌ها در متون ودایی آمده، ناستیه است که بعدها در ادبیات پهلوی و اوستایی به شکل ناگهیس نمایان می‌شود. استرابون جغرافی‌دان یونانی در کتاب خود از همتای دیگری برای و هومن و امرداد نام می‌برد که در کاپادوکیه دارای پرستشگاه بوده و به نام‌های «اومانوس» همتای «و هومن یا بهمن» و «آناداتوس» همتای «امرداد» معروف هستند.
در عقاید ایرانیان گل زنبق یا چمبک، گل مخصوص این ایزدبانو است که در مراسم نیایش و احترام به ایزد امرداد نیز استفاده می‌شود.
همان‌گونه که اشاره شد در گاهشماری ایرانیان روز هفتم هر ماه به نام این ایزدبانو نامیده شده است و از آنجایی که هرگاه نام روز و ماه با هم یکی شود، آن روز مقدس و متبرک شمرده میشد، به همین دلیل در روز هفتم از ماه امرداد، جشنی به نام امردادگان برگزار می‌شود. در دوره ساسانیان و پس از آن این جشن طی مراسمی خاص در دشت باز انجام می‌شده است. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه می‌نویسد که «امرداد ماه، روز هفتم آن روز امرداد است و آن روز را عید می‌گیرند و به واسطه توافق دو نام، امردادگان گویند. معنای امرداد آن است که مرگ و نیستی نداشته باشد و امرداد فرشته‌ای است که به حفظ گیتی و اقامه غذاها و دواهایی که اصل آنها نبات است و مزیل جوع و ضرر و امراض هستند، موکل است.» خیام نیز هرچند به اشتباه جای واژه امرداد، مرداد آورده است اما در نوروزنامه چنین می‌نویسد: «مرداد ماه یعنی خاک، داد خویش بداد از برها و میوه‌های پخته که در وی به کمال رسد و نیز هوا در وی مانند غبار خاک باشد و این ماه میانه تابستان بود و قسمت او از آفتاب، مر برج اسد را باشد.»
منبع: hamshahrimags.com/ نازیلا ناظمی
