-
معرفی ساز نقاره
معرفی ساز نقاره
ساز نقاره یا ناقاره یک نوع ساز می باشد که در ایام قدیم هنگام جنگ آنرا می نواختند.نقاره انواع مختلفی دارد و در مناطق مختلفی از ایران بکار می رود مثل نقاره خطه شمال کشور ,نقاره سنندج , نقاره فارس .
ناقاره از دو طبل کاسه مانند درست شده که کاسه ی بزرگتر صدای «بم» و کاسه کوچیکه صدای «زیر» می‌دهد. کاسه‌های نقاره(ناقاره) را از مس یا سفال درست می‌کنند و روی آن پوست گاو و یا گوسفند می‌کشند. برای نواختن ساز نقاره معمولاً آن رابر روی پایه‌ای مخصوص سوار می‌کنند، در مجالس خانگی یا مشابه، ساز را بر روی قطعه فرشی قرار می‌دهند و با دو ترکه‌ی نازک چوب بر روی آن می‌کوبند.
نقاره,ساز نقاره,ناقاره
تاریخچه ساز نقاره
نقاره در زمانهای قدیم، هم در مواقع جنگ به کار می‌رفت و هم در مواقع صلح، به این معنی که به هنگام نبرد یک ساز رزمی محرّک و شورآفرین بوده که آن را بر کوهان شتر می‌بستند و نقاره‌چی‌ها سوار بر شتر شده و در میدان جنگ می‌نواختند و در موقع صلح به عنوان یک ساز بزمی در سورها و میهمانی‌ها، بر گردن می‌آویختند یا در محل‌های معینی روی جایگاه قرار می‌دادند و می‌نواختند.
فضل بن روزبهان خنجی در کتاب مهمان‌نامه بخارا، در حالات محمدخان شیبانی، سلطان ماوراءالنهرکه مشهد و ناحیه طوس را تصرف کرده بود، مینویسد:
«سلطان تصمیم گرفت به زیارت امام رضا برود، از این رو، با اعیان لشکر خود و قاضیان و محتشمان عازم مشهد گردید. من با گروهی قبلاً به مشهد رفتیم و در آن جا مراسم استقبال را فراهم کردیم. بر فوق بارگاه حضرت، محلّی که نقاره نوبت حضرت امام میزنند، جماعت نقارهچیان اردوی همایون و نفیرچیان ایستاده، مترصّد آن که چون موکب همایون برسد نقاره بکوبند و نفیر نوازند….»
از این متن معلوم می‌شود که در قرن نهم و دهم، نقاره نواخته میشده و جایی هم در بلندی برای نقارهزن هااختصاص داشته‌است.
در روزگاران پیشین، استفاده از شیپور و نقاره در دربار شاهان معمول بود و هر بامداد و شبانگاه، در کاخها و قصرها و محل‌های اقامت حاکمان و امیران در شهرها و بیابانها نقاره میزدند و مردم را احضار و یا مرخص می‌کردند و طبل نواختن و شیپور زدن، نشان حاکمیت و اقتدار شاهان به شمار میرفتهاست.
در ایران، نواختن طبل و نقاره، تا زمان قاجاریه ادامه داشت و حاکمان هم در مراکز استانها به هنگام معینی از آن استفاده می‌کردند و در مناطق شرقی کشور حتی تا اوایل قرن حاضر نیز معمول بود.
انواع نقاره
ناقاره به انواع و اندازه‌های مختلف و در نقاط مختلف ایران وجود دارد.
نقاره‌ی شمال (گیلکی) :
از دو کاسه‌ی سفالی که یکی کوچکتر از دیگری می‌باشد تشکیل شده، این ساز رو معمولاً با چوب و در موقع لزوم با دست می‌نوازند.انداره این ساز به این صورته که قطر دهانه ی کوچک معمولاً ۱۶ و دهانه ی بزرگ ۲۲ سانتیمتره.
نقاره‌ی سنندج :
از نوع شمالی کمی بزرگتره، بعضی وقتها به اسب میبندن و نوازنده سوار بر اسب با دست شروع به نواختن میکنه.
نقاره‌ی فارس :
مثل دوتای قبلی جفتی، ولی با اختلاف زیادتری در اندازه. قطر دهانه ی کوچک ۲۲ و دهانه ی بزرگ ۳۹ سانتیمتر و شکل آن نیز خمره‌ای فشرده‌است.
نقاره خانه
نقاره,ساز نقاره,ناقاره
نقاره خانه امام رضا
نقاره‌خانه چنانکه پیداست این نام از دو کلمه نقاره و خانه ترکیب شده‌است و به محلی که در آن نقاره نوازند اطلاق می‌شود.به نقاره‌خانه نوبت خانه یا کوس خانه هم می‌گفتند و به نوازنده‌های نقاره «نوبت نواز» و «نوبت زن» می‌گویند.
نقاره‌خانه پیشینه‌یی بسیار قوی دارد و از روزگار باستان در ایران معمول بوده‌است. و در پایتخت‌ها و شهرهای والی‌نشین به حکام این امتیاز داده می‌شد که نقاره‌خانه داشته باشند. در طلوع و غروب آفتاب گردهی نوازنده در محل بلندی گرد می‌آمدند و نقاره می‌نواختند و در واقع با نواختن نقاره، خورشید مظهر حیات و روشنائی و مهر را استقبال و یا بدرقه می‌کردند.
در نقاره‌خانه سازهایی مثل کرنا و سرنا هم نواخته می‌شود که این همنوازی، صبح و شام، برای استقبال از خورشید و بدرقه ی بوده‌است. هنوز هم در مکانهای متبرکه مثل حرم علی بن موسی‌الرضا، شاهچراغ نقاره‌خانه وجود دارد که در مواقع خاص نواخته می‌شود.
براساس اسناد رسمی و تاریخی موجود در مرکز اسناد رسمی و نسخ خطی کشور، تاریخچه نقاره‌زنی در حرم علی بن موسی‌الرضا به ۴۱۷سال پیش باز می‌گردد که بیشتر سندهای مربوط به نقاره‌خانه حرم مطهر از دوره قاجاریه بر جای مانده‌است.
قدیمی‌ترین سند مربوط به نقاره‌خانه حرم مربوط به سال ۱۰۱۲ هجری قمری و براساس اسناد معتبر حکومتی، نقاره‌خانه حرم در دوره قاجاریه همزمان با رسمیت یافتن مجموعه آستان قدس رضوی، سر و سامان می‌یابد که البته از دوره‌های زمانی مختلف در این خصوص اسناد پیوسته موجود نیست.در مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیش از ۶ میلیون سند وجود دارد که از این تعداد نزدیک به ۸۰۲ سند قدیمی مربوط به نقاره‌خانه حرم مطهر است.
منبع:teeteel.notkade.com
