نقش امور تربيتي در غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان
[SIZE=3]
اوقات فراغت را مي توان مهمترين و دلپذيرترين اوقات انسان ها دانست. اين اوقات براي مومنين لحظه هاي نيايش با معبود، براي عالمان دقايق تفکر و تامل و براي هنرمندان زمان ساختن و ابداع و اختراع است در عين حال براي عده اي نيز اين اوقات فراغت ملا ل آورين ترين و خستگي ترين لحظه هاست.
اوقات فراغت از ديدگاه عالمان، جامعه شناسان و دانشمندان به حدي مهم است که معتقدند; موجوديت و اصالت فرهنگ هاي جامعه بر مبناي فرصت ها و اوقات فراغت افرادي که در آن جامعه زندگي مي کنند پي ريزي شده است. فرانسيس دوگه مي گويد«به من بگوييد اوقات فراغت را چگونه مي گذرانيد تا بگويم شما که هستيد و فرزندانتان را چگونه تربيت مي کنيد.» و يا تاگور شاعرمعروف هندي معتقد است; تمدن هاي انساني سرمايه هاي جاويداني هستند که از کاشت، داشت و برداشت صحيح اوقات فراغت متجلي گذشته اند.
چنان چه کارکردهاي فراغت را نشاط و شادابي، تفريح و سرگرمي سالم و بالا خره رشد و شکوفايي استعدادها و تکوين شخصيت بدانيم و نظر به اين که کشور ما در رديف جوان ترين کشورهاي دنيا(با ميانگين سني 16سال) مي باشد، هدايت، ايجاد امکانات براي غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان مي تواند در شکل گيري شخصيت و هويت آنان و سازندگي جامعه ايراني و اسلا مي نقش به سزايي داشته باشد.
براساس تحقيقات انجام شده در برخي کشورهاي در حال توسعه، مشکلا ت عمده گذران اوقات فراغت، نداشتن امکانات سالم تفريحي، عدم آگاهي، نداشتن برنامه صحيح و اصولي و همچنين اجراي سياست هاي نامناسب فرهنگي و اقتصادي و اجتماعي مي باشد که موجب انحراف نوجوانان و جوانان و کشيده شدن آنان به سوي تفريحات ناسالم است. پژوهش هاي انجام شده در ايران نيز حاکي از اين مطلب است که بسياري از معضلا ت اخلا قي و فرهنگي در بين نوجوانان و جوانان، موازي کاري ارگان ها و سازمان هاي ذي ربط و فقدان برنامه ريزي صحيح جهت گذران اوقات فراغت در بين آنان بوده است.
رمز موفقيت آموزش و پرورش وجود معلمان و مربيان کارآمد، با انگيزه، خلا ق و پويا مي باشد. اين در حالي است که استکبار جهاني تمام تلا ش خود را معطوف تسلط فرهنگي غرب بر جامعه اسلا مي کرده است و در اجراي اين اهداف شوم از ابزار و وسايل فرهنگي و اشاعه فرهنگ مبتذل و تفريحات ناسالم براي دانش آموزان(نوجوانان و جوانان) بهره مي جويد. بنابراين لزوم برنامه ريزي و سياستگذاري مناسب و وضع قوانين لا زم براي غني سازي اوقات فراغت دانش آموزان براي جلوگيري از رواج فرهنگ ابتذال غرب بسيار ضروري و لا زم به نظر مي رسد.
خوشبختانه عنايت ويژه مجلس شوراي اسلا مي به امور تربيتي و تصويب و ابلا غ آن به آموزش و پرورش گواه اهميت و نقش امور تربيتي در احياي فرهنگ اسلا مي و ايراني در بين دانش آموزان است.
بديهي است هر گونه سياستگذاري و برنامه ريزي براي رسيدن به«وضع مطلوب» نياز به شناخت«وضع موجود» مي باشد.
يعني شناخت نيازها، تمايلا ت، علا قه و گرايش ها و نگرش هاي دانش آموزان به انواع فعاليت هاي فوق برنامه و فراغت و برنامه ريزي و تدارک امکانات لا زم يک ضرورت براي امور تربيتي در آموزش و پرورش مي باشد.
[B]تعاريف خاص و عام[/B]
[B]اوقات فراغت[/B]
فراغت در لغت به معناي آسودگي و آسايش است اما از نظر اصطلا حي و از ديدگاه جامعه شناسان اين گونه تعريف شده است «گذران اوقات فراغت، مجموعه فعاليت هايي را در بر مي گيرد که شخص به ميل خود، خواه براي استراحت، خواه براي تفريح، خواه براي گسترش اطلا عات يا مشارکت آزاد اجتماعي و يا بروز خلا قيت و توانايي، در زمان فارغ التحصيلا ن از تعهدات شغلي و خانوادگي و اجتماعي بر عهده مي گيرد.
[B]
کارکردهاي اصلي اوقات فراغت[/B]
کارکردها و منافع اوقات فراغت را مي توان به دو گروه عمده تقسيم کرد:
الف. کارکردها و منافع مستقيم: استراحت، تفريح، خلا قيت، تعلق و همبستگي
ب- کارکردها و منافع غير مستقيم: تقويت سرمايه اجتماعي، تقويت هويت ديني و ملي، کاهش آسيب هاي اجتماعي، کمک به توسعه فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي.
[B]سطوح فعاليت هاي فراغتي از نظر کيفيت[/B]
فعاليت هاي فراغتي از سطوح مختلف ارزشي از نظر نوع انگيزه و پاسخگويي به سلسله مراتب نيازها برخوردار است گذران فراغت در مراتب عالي مي تواند به خلا قيت علمي، هنري و اعتلا ي ارزش هاي اخلا قي و خدمات اجتماعي بپردازد. در يک سطح ديگر مي تواند به رفع خستگي کسب لذت و آسايش و تامين سلا مت جسمي و روحي کمک کند. اما در عين حال گذران فراغت مي تواند با نوعي آسيب هاي فردي و اجتماعي مثل روي آوردن به مواد مخدر، بزهکاري و ستيزه جويي همراه باشد. در اين مبحث بايد به و اهميت تمايز ميان فراغت فعال و فراغت غير فعال اشاره کرد که در شرايط دنياي معاصر به سمت عدم تعادل و گسترش فراغت غير فعال گرايش پيدا کرده است. يکي از اهداف اصلي برنامه ريزي و مديريت گذران فراغت کمک به ايجاد تعادل و توازن ميان انواع فعاليت هاي سالم فراغتي و کاهش انگيزه ها و زمينه هاي فراغت ناسالم است.
[B]انواع و اشکال فعاليت هاي فراغتي[/B]
با توجه به اهداف برنامه ريزي و مديريت فراغت مي توان تمام فعاليت هاي فراغتي را در هفت گروه دسته بندي کرد:
1- انواع ورزش ها و بازي هاي فعال
2- انواع فعاليت هاي هنري، فرهنگي و صنايع دستي
3- انواع فعاليت هاي علمي، آموزشي و پژوهشي
4- انواع فعاليت هاي داوطلبانه گروهي و اجتماعي
5- انواع سرگرمي ها، بازي ها و تفريحات عامه پسند
6- انواع فعاليت هاي گردشگري، مسافرت و سياحت
7- انواع فعاليت هاي ديدو بازديد، خريد تفريحي و شهرگردي
[B]متغيرهاي موثر بر شيوه هاي گذران اوقات فراغت[/B]
1-مجموعه عوامل و متغيرهاي موثر در گذران فراغت را مي توان به 6 گروه به شرح زير تقسيم کرد: 1- متغيرهاي اجتماعي و فرهنگي (تحصيلا ت، پايگاه اجتماعي، فرهنگ ملي و اعتقادات ديني، موقعيت طبقاتي و...)
2- متغيرهاي اقتصادي (شغل و درآمد: کالاها و خدمات فراغتي، نقش اقتصاد فراغتي و گردشگري و...)
3- متغيرهاي فردي و شخصي (جنسيت، سن و مرحله زندگي و ...)
4- متغيرهاي خانوادگي (نقش ازدواج، مراحل زندگي خانوادگي ، هويت و فرهنگ خانوادگي و...)
5- عوامل محيطي و کالبدي- فضايي (وجود امکانات، قابليت دسترسي ، آگاهي واطلا ع و ...)
6- عوامل مديريتي (نقش دولت، نقش بخش خصوصي، نهادهاي داوطلب، مديريت کارآمد، تبليغات و...)
[B]سير تحولي غني سازي[/B]
[B]اوقات فراغت[/B]
برخي از صاحب نظران و پژوهشگران معتقدند گذران اوقات فراغت از زمان تاريخ بشريت بوده و به صورت بازي يا مراسم مذهبي و آئين ها و آداب و رسوم انسان ها بوده است اما گروهي از دانشمندان گذران اوقات فراغت را از پديده هاي دوران صنعتي مي دانند.
در نيمه اول قرن نوزدهم ميزان کار کارگران آمريکا بيش از 85 ساعت کار در هفته و حتي در انگلستان 15 ساعت کار در روز به صورت معمولي و عادي تلقي مي شد.
تا دوران رنسانس و صنعتي مردم به سختي امرار معاش مي کردند و زنان و مردان و کودکان نيز دوش به دوش هم در کارهاي سنگين سهيم بودند. با اختراعات جديد مثل راديو، تلويزيون و... اين امکان به وجود آمد که فراغت از عده خاص و اشراف به عموم مردم تسري بيابد. در اواخر قرن نوزدهم نهضت هاي اجتماعي به همت اتحاديه هاي کارگري براي کم کردن ساعات کار تحت عنوان «نهضت تفريحات سالم» به وجود آمد تا امکانات لازم براي رفع خستگي روزانه کارگران را فراهم سازد.
نخستين رساله طرفداري از اوقات فراغت براي کارگران در اروپا توسط «پل لامارک» تحت عنوان «حق تنبل بودن» به رشته تحرير درآمد. سپس در سال هاي 1920 تا 1930 در آمريکا و اروپا پژوهش هاي تجربي درباره فراغت انجام گرفت و در سال 1924 دفتر بين المللي کار نخستين کنفرانس بين المللي را درباره وقت آزاد کارگران با حضور 300 نماينده از 18 کشور برگزار کرد.
امروزه بسياري از جامعه شناسان و حتي اقتصاددانان بر اين باورند که تحول جوامع انساني به سوي «تمدن فراغت» است و تمدن فراغت چيزي جز افزايش توليدات شکوفايي اقتصاد و افزايش درآمد سرانه نيست. حتي عده اي از اين هم فراتر رفته و يک نوع اخلاق مبتني بر خوشبختي را زاييده فراغت مي دانند.
مطالعات و تحقيقات انجام شده در خصوص نحوه گذران اوقات فراغت در ايران پژوهش و تحقيقات انجام شده در ايران حاکي از آن است که:
- زمان بيدار شدن از خواب (براي نوجوانان 11 تا 14 سال در جامعه شهري)
35 درصد نوجوانان بين ساعت 6/30 دقيقه الي 7 صبح و 22 درصد بين ساعت 5/30 الي 6 (غير از روزهاي تعطيل) از خواب بيدار مي شوند البته اين آمار در جوانان 15 تا 29 ساله شهري 24 و 21 درصد مي باشد.
- زمان خوابيدن
56 درصد از نوجوانان تا ساعت 10 شب مي خوابند، 44 درصد نيز غير از ايام تعطيل بعد از ساعت 10 مي خوابند.
[B]
مدت زمان فراغت[/B]
54 درصد نوجوانان يک تا 3 ساعت در شبانه روز اوقات فراغت دارند. براساس نتايج به دست آمده در جامعه مورد بررسي شهري هر فرد نوجوان به طور متوسط 157 دقيقه (حدود دو نيم ساعت) در شبانه روز فراغت دارد.
اين ميزان براي جوانان 15 تا 29 سال روزانه به طور متوسط 171 دقيقه (حدود 3 ساعت) است.
با محاسبه 14 ميليون دانش آموز با سرانه دو ساعت اوقات فراغت يعني آموزش و پرورش بايد براي 28 ميليون ساعت نفر روز برنامه ريزي براي غني سازي اوقات فراغت داشته باشد.
[B]نحوه گذران اوقات فراغت[/B]
87 درصد گذران اوقات فراغت مربوط به تماشاي تلويزيون در بين جوانان و نوجوانان مي باشد. لذا يک هماهنگي و همکاري و تعاملي بين صدا و سيما و امور تربيتي آموزش و پرورش لازم و ضروري مي باشد.
نوع گذران اوقات فراغت
64 درصد نوجوانان 11 تا 14 ساله اوقات فراغت خود را به «بازي و ورزش» مي پردازند که البته نسبت پسران 86 درصد و دختران 40 درصد است.
توجه به ترتيب بدني در آموزش و پرورش از اولويت خاصي برخوردار است. در بسياري از کشورهاي پيشرفته مدت زمان ورزش در دوره هاي ابتدايي دو روز و حتي سه روز مي باشد اما در کشور ما سه ساعت در هفته است؟!
نوع علاقمندي به گذران اوقات فراغت
76 درصد نوجوانان با اولويت ورزش فوتبال را دوست دارند البته دختران با اولويت واليبال را دوست دارند، 61 درصد از نوجوانان علاقمند به فيلم هاي ايراني هستند. جالب است بدانيم بيشتر علاقمندي نوجوانان به فيلم هاي جنگي و رزمي است، 41 درصد عاطفي و خانوادگي در رتبه دوم قرار دارد.
- متوسط زمان تماشاي تلويزيون براي نوجوانان بين دو ساعت و 15 دقيقه برآورد شده است.
[B]نتايج حاصله و پيشنهادها[/B]
1- امور تربيتي آموزش و پرورش بايد هماهنگي و همکاري بسيار نزديک با ارگان ها و نهادهاي ذي ربط از قبيل سازمان تربيت بدني، صدا و سيما، شهرداري، سازمان تبليغات اسلامي داشته باشد.
2- در برنامه ريزي، نيازها و رغبت و علاقه دانش آموزان را مدنظر داشته باشد.
3- از نتايج پژوهش ها و تحقيقات علمي (روان شناسي، جامعه شناسي و...) بهره برداري نمايد.
4- با خانواده و اولياي دانش آموزان هماهنگي نسبي داشته باشد.
5- براي فعاليت هاي خارج از مدرسه اعم از کانون هاي فرهنگي و تربيتي، اردوگاه ها و اماکن ورزشي يک برنامه ريزي و سياستگذاري منسجم داشته باشد و توجه ويژه اي به آن بکند.
6- با عنايت به اينکه فعاليت هاي پرورشي و گذران اوقات فراغت بايد در جهت تکميل برنامه هاي درسي و رسمي دانش آموزان قرار گيرد نياز به همکاري و هماهنگي با همه حوزه هاي آموزشي اعم از معلمان، مديران و... را دارد.
7- برنامه هاي پرورشي (اوقات فراغت) بايد نشاطآور، قابل انعطاف و لذت آور براي همه دانش آموزان شود و با کمترين هزينه بالاترين نشاط آوري را داشته باشد.
8- با عنايت به اهميت پويايي و فعال بودن دانش آموزان، لزوم برنامه ريزي براي مشارکت دانش آموزان در برنامه هاي پرورشي به خصوص اوقات فراغت همواره احساس مي شود.
اميد است با راه اندازي مجدد امور تربيتي و همت والاي مسوولان تلاشگر و دلسوز شاهد رشد و شکوفايي استعدادها، هويت اسلامي و ايراني دانش آموزان و پرورش روحيه خلاق و بانشاط آنان در کشور اسلامي ايران باشيم.
[/SIZE]
منبع:
mardomsalari.com
