انواع کسب (تولید) کشاورزی

سبک زندگی اسلامی از کتاب مفاتیح الحیاه تالیف حضرت آیت العظمی جوادی آملی ( دام ظله العالی )

الف. کشاورزی

کشاورزی به سبب تاثیر اساسی آن در زندگی مردم و رونق اقتصادی جامعه مورد تاکید فراوان آیات و احادیث اهل بیت (ع) است و به عنوان محبوب ترین حرفه نزد خدای بزرگ ، بهترین شغل و شغل پیامبران معرفی شده و برای آن آداب ، احکام ، آثار و فوایدی ذکر شده است .
فضیلت کشاورزی و کساورزان
رسول خدا (ص) می فرماید : کشاورزی کنید ، زیرا کشاورزی برکت دارد و چاه های آب فراوانی در آن حفر کنید . (1)
امیرمومنان (ع) می فرماید : یکی از راه های تامین معاش ، آباد سازی زمین است ، چرا که خدای متعالی فرمود: « اوست که شما را از زمین پدید آورده و در آن رشدتان داده و از شما خواسته است که در آن آبادانی کنید» تا به وسیله دانه ها و ثمره ها و مانند آن ها که از زمین حاصل می شوند امرار معاش کنید ( یعنی آباد سازی زمین مایۀ رفاه مردم و آسایش زندگی است .) (2)
مردی از امام صادق (ع) پرسید : فدایت شوم ! گروهی می گویند : کشاورزی مکروه و ناگسند است .آن حضرت فرمود: کشاورزی و درختکاری کنید ؛ به خدا سوگند ! کاری حلال تر و پاکیزه تر از آن نیست .(3)
رسول خدا (ص) می فرماید : هر مسلمانی درختی بکارد یا دانه ای کشت کند و انسان ، یا پرنده یا حیوانی از آن بخورند برایش صدقه به شمار می آید . (4)
امام باقر (ع) می فرماید : بهترین کارها کشاورزی است که نیک و بد از حاصل آن می خورند . هرگاه نیکان از آن چیزی بخورند و بیاشامند برای کشاورز استغفار می کنند .(5)
از امیر مومنان (ع) دربارۀ آیه « وَعَلَی اللهِ فَلیَتَوَکَّلِ المُتِوَکِّلون »(6) پرسیدند . فرمود: آنان کشاورزان هستند . (7)
راوی گوید: از امام صادق(ع) درباره کشاورزان پرسیدم . فرمود: آنان گنج های خدا در زمین اند ، و نزد خدا کاری محبوب تر از کشاورزی نیست و خدا همه پیامبران را کشاورز برانگیخت ، جز ادریس (س) که او خیاط بود .

تهیه و حفظ منابع کشاورزی

امام صادق(ع) به غلامش مصادف فرمود: برای خود باغ یا کشتزاری فراهم کن، زیرا هرگاه بلا و مصیببتی نازل شود و مرد بداند پشتوانهای دارد که با آن خانواده اش تامین می شوند ، تحمل گرفتاری و جان کندن برای او آسان می گردد . (8)
امام باقر (ع) می فرماید : در تورات آمده است که هر کس زمین و آبی را بفروشد وپول آن را در زمین و آبی سرمایه گذاری نکند سرمایه اش نابود می شود . (9)
امیرمومنان (ع) می فرماید : از خدا دور باد آن که آب و خاکی بیابد ، آن گاه تهیدست بماند . (10)

برخی آداب کشاورزی

کشت نکردن در شوره زار
رسول خدا (ص) به علی فرمود: چهار چیز ، تباه است : خوردن پس از سیری ، افروختن چراغ در شب مهتابی ، کشت در شوره زار و نیکی به آن که اهلیت ندارد . (11)
پرهیز از بذر پاشی و میوه چینی شبانه

امام صادق(ع) می فرماید : شبانه میوه مچین و درو مکن . سپس فرمود: هنگام برداشت محصول مشت مشت ببخش و شبانه بذر مپاش ، زیرا در بذر پاشی نیز نباید بخشش را فراموش کنی ؛(12) چرا که اکر جنینی کنی قانع و معتر نزد تو نیایند . راوی گوید: پرسیدم : قانع و معتر کیان اند ؟ فرمود: قانع کسی است که به عاطیت راضی می شود و معتر رهگذری است ه از تو کمک می خواهد . (13)

ادای حقوق
امام صادق(ع) می فرماید: در زراعت دو حق است : حقی که از تو می ستانند ؛ حقی که تو خود می پردازی . راوی پرسید : چه حقی ستانده می شود و چه حقی را باید بپردازم ؟ فرمود: امام حقی که ستانده می شود همان یک دهم و یک بیستم (زکات) است و حقی که می پردازی همان حقی است که خدا می فرماید : روز درو کردن ، حق زراعت را بپردازید . (14)

شیوه کشاورزی و دعای آن

شیوه نهال کاری
پیامبر (ص) فرمود: برادرم عیسی از شهری می گذشت ؛ در حالی که میوه های باغ آن ها آفت زده شده بود . مردم آن نزد او شکوه بردند . او فرمود: آفت زدایی این ها به دست خودتان انجام می گیرد که نمی دانید ؛ شما هنگام درخت کاری نخست پای نهال خاک می ریزید ؛ در حالی که باید ابتدا آب بر ریشه های نهال بریزید سپس خاک بریزید تا کرم زده نشوند . پس آنان نهال کاری را به این سبک آغاز کردند و آفت زدایی شد. (15)
امام صادق(ع) فرمود: هرگاه درخت خرمای کسی به نیکی باردار نیمشود ماهی ها ریز خشک شده را بکوبد . سپس کمی از آن را بر شکوفه های نخل بپاشد و مازاد آن را در کیسه (پارچه ) ای تمیز نهاده و بر قسمت میانی نخل قرار دهد . به اذن الهی به آن سود می بخشد . (16)
صالح بن عقبه می گوید: امام صادق(ع) به من فرمود: باغت را دیدم ؛ آیا نهالی در آن کاشتی ؟ گفتم از باغ های شما نهال بردارم . امام (ع) فرمود: آیا به چیزی راهنمای ات نکنم که برای تو بهتر باشد و زودتر ثمر دهد ؟ گفتم : آری . فرمود: زمانی که ثمر نخل در حال رسیدن و به سمت رطب شدن می رود ، آن را بکار،همانند نهالی که من کاشته ام به تو ثمر خواهد داد ، پس چنین کردم و همان گونه رشد کرد.(17)
گفتنی است که مرحوم سید محمد کظام یزدی این روایات را در کتب مساقات العروة الوثقی آورده است . (18)

دعای هنگام کشاورزی

امام باقر (ع) می فرماید : هرگاه خواستی کشاورزی کنی یک مشت بذر بردار سپس رو به قبله سه بار بگو «ءَاَنتُم تَزَعونَهُ اَم نَحنُ الزّارِعون » (19) آیا شما آن را می رویاند و به ثمر می نشانید و یا ما رویاننده و به ثمر نشانده آنیم؟! آن گاه سه بار بگو «بَل اللهُ الزُّارعُ . بلکه خدا رویاننده و به ثمر نشاننده آن است . سپس بگو : " اَللَّهُکَّ حَرثاً مُبَارَکاً وَارزُقنَا فِیهِ السَّلامَةَ (20) وَالتَّمَامَ وَ اجعَلهُ حَبَّاً مُتَرَاکِباً وَلا تَحرِمنی مِن خَیرِ مَا اَبتَغِی وَلا تَفتِنِّی بِمَا مَنَعتَنِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآبِهِ الطَّیِّبیِن اَلطَّاهِرِینَ. بارالها ! این بذر لفشانی را کشتِ مبارک قرار بده و سلامت و به پایان بردن آن روزی ما کن و آن را دانه های به هم انباشته و پر کحصول قرار بده و از خیر آنچه می طلبم محرومم مکن و مرا به آنچه از من بازداشتی آزمایش مکن ، به حق محمد و آل پاک و پاکیزه اش" سپس با تکیه بر خواست و ارادۀ خدا بذری را که در مشت داری بیفشان . (21)
شعیب عقرقوفی از امام صادق (ع) چنین نقل کرده است : هرگاه خواستی بذر بیفشانی این دعا را بخوان : « اللَّهُمَّ قَد بَذَرتُ وَ اَنتَ الزَّارِعُ فَاجعَلهُ حَبّاً مُتَرَاکِماً (22) بارالها ! من بذر افشاندم د رحالی که تو رویاننده و به ثمر نشاننده ای پس آن را دانه های انبوده و پر محصول قرار بده .
راوی می گوید : امام صادق(ع) فرمود: هرگاه خواستی نهالی یا گیاهی بکاری پس بر آن نهال یا دانه [ ذکر] را بخوان « سُبحَانَ البَاعِثِ الوَارِثِ ؛ منزه است خدای که بر می انگیزاند و وارث است» ؛ به راستی این کشت به خطا نمی رود . (23)
راوی می گوید : امام باقر یا امام صادق(ع) فرمودند : هنگام درخت کاری یا زراعت این [ ذکر ] را بخوان :« وَمَثَلُ کَلُمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ اَصلُها ثابِتٌ وَ فَرعُها فِی السَّماءِ تُوتِی اُکُلَها کُلَّ حِینٍ بِاِذنِ رَبِّها » (24) مثل سخن پاک را به درختی پاک که ریشه اش در زمین استوار و شاخه هایش در آسمان است تشبیه کرده که میوه اش را در هر زمان به اذن پروردگارش می دهد .




پاورقی ها
1- السنن الکبری .ج6.ص 138
2- وسائل الشیعة .ج19.ص 35الکافی .ج5.ص 260
3- مستدرک الوسائل .ج13.ص 460؛ مسند احمد بن حنبل ، ج3.ص 243 ؛ صحیح بخاری .ج3.ص 66
4- بحارالانوار .ج100.ص 69 ؛ ر.ک: الکافی .ج5.ص 260
5- سورۀ ابراهیم .و آیه 12
6- الفقیه .ج3.ص 253
7- تهذیب الاحکام .ج6.ص 384
8- الکافی .ج5.ص 92
9- الفقیه .ج3.ص 170
10- قرب الاسناد > ص 55
11- الفقیه .ج4.ص 373
12- علل الشرائع .ص 377
13- الکافی .ج3.ص 565
14- الکافی .ج3.ص 564
15- وسائل الشیعة .ج19.ص 22
16- الکافی .ج5.ص 263 ؛ وسائل الشیعة .ج19.ص 38
17- الکافی .ج5.ص 263
18- العروة الوثقی .ج5.ص 390
19- سورۀ واقعه . آیۀ 63
20- الکافی .ج5.ص 262-263 . در این منبع روایت تا همین جا از امام صادق(ع) نقل شده است .
21- مکارم الاخلاق .ص 353
22- الکافی . ج5.ص 263
23- الکافی .ج5.ص 263
24- الکافی .ج5.ص 263