جشن‌ها و آیین‌های استان بوشهر
در تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانی، جشن‌ها و روزهای عید، ریشه در تاریخ افسانه‌ای ایران باستان؛ یعنی دوره سلسله پیشدادی دارند. جشن‌ها و آیین‌های استان بوشهر به جشن‌های مذهبی، ملی و محلی تقسیم می‌شوند.
جشن‌های بزرگ مذهبی در استان بوشهر
جشن میلاد حضرت محمد(ص)، جشن میلاد حضرت فاطمه(س) (روز مادر)، جشن میلاد حضرت علی (ع)( روز پدر)، جشن‌های بزرگ نیمه شعبان، روز میلاد حضرت امام زمان (عج )، مراسم‌های آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه و عید قربان، جشن بزرگ غدیر خم و تعیین حضرت علی(ع) به جانشینی حضرت رسول الله(ص)، جشن بزرگ بعثت حضرت محمد (ص) و جشن میلاد دیگر امامان معصوم (ع) از جمله جشن‌های مذهبی مهم استان بوشهر به شمار می‌آیند. جشن بزرگ عید فطر در استان بوشهر؛ عید تلخک یا عید مرده‌ها نامیده می‌شود.
در این روز كسانی كه عزیز از دست رفته دارند؛ مراسم فاتحه خوانی برگزار میكنند و مردم برای تسلیت به دیدن آن‌ها می‌روند. سحرگاهان بعد از گفتن اذان صبح روز عید فطر، مردم به زیارت اهل قبور می‌روند و بر قبر مرده‌های خود سفره می‌چینند و پس از بازگشت از قبرستان نماز عید خوانده می‌شود.
در میان جشن‌های ملی؛ جشن‌های عید نوروز مهم ترین و بزرگ‌ترین جشن‌ها به شمار می‌آیند. نخستین جشن ایرانی به نام نوروز از زمان پادشاهی جمشید مرسوم شد و در زمان‌های بعد، جشن‌ها و آیین‌های دیگری چون تیرگان، مهرگان، سده و غیره در فرهنگ ایران پدید آمدند. اعیاد ملی، مذهبی و محلی در استان بوشهر نزد همه پاس داشته می‌شوند. اقلیت‌های مذهبی استان بوشهر نیز می‌توانند جشن‌های مذهبی خود را به راحتی به جای آورند.
درمیان جشن‌های ملی؛ آیین‌های ویژه عید نوروز مهم ترین جشن‌ها به شمار می‌آیند. مردم استان بوشهر بر اساس رسوم رایج، این عید ملی را با شكوه هر چه تمام تر برگزار میكنند و برای آن اعتبار و احترام زیادی قائل هستند.
این مراسم در میان مردم بوشهر؛ با یک شیوه ولی آداب مختلف انجام می‌شود. در عین حال همه مردم بوشهر آمدن نوروز را به فال نیک می‌گیرند و چند روز به تحویل سال نو مانده نوعی شیرینی تهیه می‌کنند که به شیرین بیب گلی معروف است. بیش تر مردم بوشهر علاوه بر پختن شیرینی بیب گلی و شیرینی قراپیچ، شیرینی‌های دیگری نیز از بازار تهیه می‌کنند و در تمام ایام جشن‌های نوروزی از مهمانان با انواع شیرینی‌ها پذیرایی می‌شود.
امروزه همان مراسم چهارشنبه سوری که در کل کشور رایج است در این استان نیز برگزار می‌شود و آتش افروزی شب چهارشنبه سوری از آداب مردم این دیار است. بر اساس رسم آن‌ها شب چهارشنبه سوری نباید نفرینی صورت گیرد زیرا بر این باورند كه در روزهای آخر سال؛ جمعا1999 قضا و بلا نازل می‌شود كه فقط 999 تای آن در این شب است. در استان بوشهر عصر چهارشنبه سوری كوزه نو یا كهنه ای را به خانه یا زمین می‌زنند تا بشكند و معتقدند كه قضا و بلاها را دور می‌ریزد.
مراسم زار (لیوا) که از آیین‌های شب چهارشنبه سوری است ریشه افریقایی دارد و گویا از طریق حبشه به این منطقه راه یافته است و برای فرد بیمار برگزار می‌شود. این رسم در شب چهارشنبه سوری برگزار می‌شود و در آن مردان و زنان لباس مخصوص می‌پوشند و عطر مخصوص این مراسم را نیز به خود می‌زنند و خود را برای مراسم آماده میكنند.
هفت روز قبل از اجرای مراسم معجون مخصوصی از گیاهان: كندرک، ریحان، گشنه، زعفران، هل، جوز و زبان جوجخ (نوعی گیاه) تهیه می‌کنند و بیمار را دور از چشم زنان و یا بالعكس اگر مریض زن باشد دور از چشم مردان نگه می‌دارند و از این معجون برتن بیمار می‌مالند و مقداری نیز به خورد او می‌دهند. این مراسم چندین شبانه روز ادامه دارد و شخص زار بعد از خلاص شدن از بیماری باید همیشه لباس تمیز و سفید بپوشد و خود را مرتب بشوید و معطر كند. هیچ كار خلافی انجام ندهد و به این صورت او برای همیشه در جرگه اهل هوا در می‌آید.
جشن‌های ازدواج در استان بوشهر دارای آداب و آیین‌های خاص خود است. در حال حاضر برخی از آن‌ها از بین رفته و به طور پراكنده در گوشه و كنار اجرا می‌شود و برخی دیگر با شكوه تمام مرسوم است. معمولاً خواستگاری توسط ریش سفید و یا بزرگ خانواده پدر یا مادر داماد انجام می‌شود. در این زمان خانواده عروس هم مدتی فرصت فكر كردن خواسته و بعد جواب نهایی را می‌دهند. البته در گذشته ازدواج اجباری و بیش‌تر درون همسری بود، ولی امروزه جوانان خود همسر آینده خویش را انتخاب میكنند و بعد خواستگاری انجام می‌شود. اگر داماد مورد قبول واقع نشود، خانواده عروس به بهانه این كه دختر را برای فامیل یا پسرعمو انتخاب كرده‌اند، جواب منفی می‌دهند.
شرط زدن مرحله بعد از خواستگاری است. چند نفر از افراد ریش سفید خانواده داماد پیش پدر عروس می‌آیند و بدین ترتیب شرایط نهایی طرفین مطرح می‌شود. در این نشست مهریه حاضر و غایب تعیین می‌شود. در گذشته‌ها مهریه پوست پیاز و یا بال پشه تعیین می‌شد. چون امكان جمع‌آوری این اقلام غیر ممكن بود، بدین ترتییب طلاق غیرممكن می‌شد. در بعضی روستاها هنوز مبلغی به عنوان حق شیر یا شیر بها به مادر عروس می‌پردازند. بعد از تعیین این شرایط نوبت به نامزدی می‌رسد. بدین صورت یک دست لباس را همراه با حلقه و ساعت در حالی كه در پارچه سبز پیچانده‌اند به عنوان نشان نامزدی به خانه عروس می‌برند.
به مراسم بردن لباس عروس از طرف خانواده داماد به خانه عروس و نیز به مراسم بریدن پارچه لباس عروس و داماد رخت برون می‌گویند. خانواده داماد بعد از این كه لباس‌های عروس را تهیه كرده یک روز خوب مثل تولد ائمه اطهار (علیهم السلام) یا شب‌های جمعه را تعیین كرده و لباس‌ها را با هلهله و شادی به خانه عروس می‌برند. بردن لباس‌ها معمولاً یك هفته قبل از عروسی انجام می‌شود تا عروس فرصت كافی برای دوختن آن‌ها را داشته باشد. دایه یا زن خیاط لباس‌ها را یكی‌یكی به مهمانان نشان می‌دهد در عوض این كار به وی هدایایی تقدیم می‌شود. قیچی زدن لباس عروس را باید یک زن خوشبخت و دولتمند (یعنی این كه شوهرش زن دوم نداشته باشد، دل سوخته نباشد، از شوهرش جدا نشده باشد) انجام دهد.
در گذشته لباس‌ها را در سینی چیده و روی آن را روسری سبزی می‌كشیده‌اند. در بعضی مناطق مثل بندر دیلم لباس‌های داماد را نیز از خانه عروس طی مراسمی به خانه داماد می‌برند و به این كار تشریف می‌گویند.
دعوت از مردم برای شركت در جشن عروسی توسط دلاک یا دایه انجام می‌شد ولی امروزه توسط اقوام عروس و داماد صورت می‌گیرد. هنگام دعوت در ظروفی مقداری گلبرگ و گل محمدی ریخته و نقل و نبات نیز روی آن گذاشته، سپس با پارچه حریر سبز روی آن را پوشانده و به درب خانه‌ها برای دعوتی می‌روند، صاحب خانه تعداد گلبرگ و نقل را برداشته و با ذكر دعای خیر و خوشبختی اعلام آمادگی برای حضور در جشن عروسی می‌نماید. به این عمل طلبون نیز گفته می‌شود. گل و نقل طلبون را جوانان دم بخت برای طلب مراد می‌خورند.
بعد از ظهر شب عروسی، داماد بعد از رفتن به حمام و پوشیدن لباس نو در حجله‌ای كه وسط حیاط داماد درست شده می‌نشیند. مردم با هلهله و شادی همراه با آوای نی انبان گرد داماد جمع می‌شوند. سلمانی محل پارچه‌ای را دور گردن داماد می‌بندند و موی سر و صورت او را اصلاح می‌كند. مردم نیز پول و شیرینی روی سر داماد می‌ریزند که به این مرام سرتراشون می‌گویند. هنگام سرتراشون دعایی خوانده می‌شود و مردم صلوات می‌دهند، در این مراسم مردم با شربت و شیرینی و آجیل پذیرایی می‌شوند.
حنابندان رسم دیگری است که معمولاً یك شب قبل از عروسی انجام می‌دهند. سلمانی محل، دست و پای داماد را در منزل وی حنا می‌بندد و سپس با یک پارچه حریر سبز رنگ می‌بندد. در همان ساعت؛ سلمانی زن در منزل عروس دست و پای عروس را حنا می‌بندد. هنگام حنابندان موسیقی محلی و رقص و پای كوبی اجرا می‌شود. در صبح حنابندان حلوای برنج و حلوای انگشت پیچ با نان محلی كه كنجد روی آن مالیده شده و به گرده مشهور است، به مردم می‌دهند. طریقه پخش حلوا به این صورت است كه حلواها را در كاسه و یا بشقاب چیده و در سینی بزرگی قرار می‌دهند، یكی از بستگان عروس و یا داماد سینی را روی سر گذاشته و به خانه‌های همسایه و فامیل می‌رود و حلوا را تقسیم میكنند.
این حلوا را صبح عروسی نیز پخش می‌كند. امروزه مراسم حنابندان به این صورت است كه یك برگ سبز درخت نارنج و یا یک اسكناس هزار تومانی را در دست‌های عروس و داماد گذاشته و روی آن حنا می‌گذارند. هنگام حنابندان این شعر خوانده می‌شود: "عروس حنا می‌بنده، طوق طلا می‌بنده، اگر حنا نباشد، دل به خدا می‌بنده"
دومارویی رسم دیگری است که در مراسم‌های عروسی انجام می‌شود. در روستاهایی كه كنار روخانه و یا دریا قرار دارند، بعد از ظهر پیش از شب عروسی داماد را سوار اسب كرده و با هلهله و شادی او را به كنار رودخانه برده، بعد از استحمام وی را به منزل بر می‌گردانند و سرتراشون انجام می‌شود. در نقاط دیگر داماد را برای زیارت به پابوسی پیر یا امام زاده‌ای درمحل می‌برند.
وقتی عروس را به منزل داماد می‌آوردند (در قدیم كه عروس را با اسب می‌آوردند) عروس تا هدیه ای نمی‌گرفت از اسب پیاده نمی‌شد که به این رسم پااندازون گفته می‌شود. امروزه آوردن عروس با اتومبیل انجام می‌شود در این شرایط نیز عروس تا هدیه نگیرد از اتومبیل پیاده نمی‌شود. هدایا ممكن است پول، قالی، چند اصل نخل چند رأس گوسفند و یا قطعه‌ای زمین باشد.
سه شبه رسم دیگری است که در شمال استان نظیر بندر ریگ و بندر گناوه و دیلم رایج است. در شب سوم عروسی، دوستان و بستگان عروس و داماد به دیدن عروس می‌روند و هدیه مورد نظر خود را تقدیم میكنند. در منزل عروس با شیرینی و آجیل و شربت از مهمانان پذیرایی می‌شود. آجیل را در دستمال كوچكی می‌پیچنانند و میهمانان آن را با خود به منزل می‌برند. یزله خوانی و خیام خوانی از جمله آداب موسیقی مراسم ازدواج در استان بوشهر است.
آیین‌های طلب باران از جمله آیین‌های محلی بسیاری از مناطق کم آب ایران از جمله استان بوشهر است. در این سرزمین اگر بارش باران تا آذرماه با تأخیر روبه رو شد مردم دست به دعا برداشته و آیین‌ها و مناسكی را برای تسخیر این عنصر طبیعی انجام می‌دهند. برخی از این آیین‌ها به شرح زیر هستند:
مراسم گل‌گلین (gal galin):
هنگام غروب مردم محله در یک كوچه جمع شده و یک نفررا به صورت مضحک و خنده‌دار در می‌آورند؛ لباس كهنه تهیه شده با گونی می‌پوشانند، شاخی روی سرش می‌گذارند، زنگوله ای در گردن او می‌اندازند واو در كوچه‌ها راه میافتد به این فرد گلی می‌گویند. مردم از پشت بام به روی گروه گلی آب می‌ریزند. گلی به درب خانه‌ها می‌رود و طلب هدیه‌ای می‌كند. صاحب خانه به گلی مواد غذایی از قبیل گندم، جو، حبوبات و یا پول می‌دهد. عده ای به ویژه كودكان نیز پشت سر گلی به راه می‌افتند و اشعاری می‌خوانند"نه او بی بارون بی بارون بی نه او بی (آب نبود)"
اگر صاحب خانه به آن‌ها هدیه‌ای بدهد می‌گویند: "خونه گچی پر همه چی" اگر صاحب خانه به آن‌ها چیزی ندهد؛ می‌گویند: "خونه گدا هیچی ندا"
هنگام عبور از كوچه این اشعار را به منزله طلب باران خواهی می‌خوانند:
"گلی ما جهونن امشب
صبا بارون گلی ما خوشكل است
امشت تا فردا باران خواهد آمد
گلی اومده در خونتون سی محض جاجیم كهنه‌تون
گلی ما چه زشت بارون تپ درشت
گلی اومد درخونتون سی محض بوای بچه تون
گلی اومده رو خونه تون سی محض جاجیم كهنه تون"
از هدیه‌های جمع آورده شده، شله یا حلیم درست میكنند. یک دانه مهره یا ریگ در آش می‌اندازند. سپس آش را بین حضار تقسیم میكنند. در سهمیه آش هر كس ریگ دیده شد، او را كتک می‌زنند. در این موقع یک نفر ریش سفید و یا سید محل ضامن وی شده و او را نجات می‌دهد و می‌گوید من ضامن این فرد هستم تا چند روز دیگر باران خواهد آمد. اگر باران نیامد او را بزنید. فردی كه مهره خورده را رو به سوی قبله دعا (یعنی امام زاده یا پیری كه در سمت مغرب محله واقع است) می‌برند (در آبادی‌هایی كه كنار ساحل هستند به سمت دریا كه در جهت مغرب است می‌روند) مردم به دنبال آن فرد به راه می‌افتند و با هم دیگر می‌خوانند: "قبله دعا می‌شینیم سی او خدا می‌شینیم"
وقتی مردم به سوی پیر یا امام زاده حركت میكنند اسم امام زاده را آورده و از وی طلب باران می‌نمایند.
مراسم تک تكو tek teku
از آیین‌های ویژه طلب باران است كه ترتیب آن به شکل زیر است:
شب هنگام دو نفر در حالی كه صورت خود را پوشانده‌اند تا شناخته نشوند؛ آردبیز یا الک را در دست گرفته و با ریگ به الک می‌كوبند كه با صدای تک تک آن صاحب خانه به دم در آمده و به آن دو نفر قند یا چای می‌دهد. چیزهایی را كه جمع شده است به سر پیر یا امام زاده می‌برند و چای درست كرده می‌خورند. این كار تا سه شب ادامه دارد؛ مردم معتقدند بعد از سه شب باران خواهد بارید.
منبع: noorportal.net
