بزرگترین عیب از دیدگاه امام علی (ع)

از جمله ویژگی های انسان مومن و متخلق به اخلاق حسنه، صفت عیب زدایی است.



امام علی علیه السلام فرمودند: « اَکبَرُ العَیبِ اَن تَعیبَ ما فیک مِثلُهُ»

بزرگترین عیب آن است که آنچه را که مانند آن در خود توست عیب بشماری.

از جمله ویژگی های انسان مومن و متخلق به اخلاق حسنه، صفت عیب زدایی است. همه می دانند که عیب جویی از صفات زشت و ناپسند به شمار می رود، ولی عیب زدایی از صفات پسندیده است.

جستجوی عیب های دیگران از بیماری های اخلاقی است که از غرور و خودخواهی، حس جاه طلبی و حسادت نشات می گیرد. عیب جویان افرادی هستند که بر اثر ناآگاهی از اوصاف روحی خود و بی خبری از وضع و حال خویشتن، به دنبال لغزش های مردم رفته و پرده از معایب و لغزش های آنان برمی دارند.

اینان مردمی هستند که از ذکر و بیان عیوب مردم لذت می برند، زیرا در خود نوعی حقارت احساس می کنند و با بیان نقاط ضعف مردم و آشکار ساختن عیوب آنان و کاستن از ارزش و موقعیت اجتماعی آنها، احساس حقارت خود را تسکین می دهند.

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: "یا ایها الذین آمنوا لا یسخر قوم من قوم... و لا تلمزوا انفسکم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، نباید گروهی از شما گروه دیگر را مسخره کند... و از یکدیگر عیب جویی نکنید”(حجرات۱۱/).

در آیینه روایات، توجه به عیوب دیگران و غفلت از لغزش های خود، بزرگ ترین عیب برای انسان دانسته شده است.



امام باقر (ع) ضمن توجه دادن مردم به نقاط ضعف و لغزش های خود، می فرماید: بزرگترین عیب برای انسان، این است که عیب دیگران را با کنجکاوی به دست آورد و خود، دارای همان عیب باشد، و آن را حس نکند”(کافی۴۵۹ ۲:).

بی شک، توجه به عیوب خود و تلاش برای اصلاح آنها، انسان را از سرگرم شدن به عیب دیگران و میل به فهمیدن آن باز می دارد. آن گاه که انسان مشغول کاستی ها و عیوب خویش شود، از توجه به نقایص و عیوب دیگران باز می ماند و درصدد برطرف ساختن عیب های خود برخواهد آمد، پس دیگر نه میلی به عیبجویی خواهد داشت و نه مهلتی برایش خواهد ماند تا حتی بتواند به عیوب دیگران فکر کند.

از رسول خدا (ص) روایت شده: "خوشا به حال کسی که عیب خودش او را از پرداختن به عیب برادران مومنش باز دارد”(همان۱۶۸ :۸ ).

امیرالمومنین علی (ع) نیز در بیان اوصاف اهل ایمان فرمودند: "مومن، سرگرم به عیب های خویش و رها از عیوب دیگران است”(مستدرک الوسائل) همچنین فرمودند: "کسی که به عیب خویش بینا شود، عیب هیچ کس نگوید”(غررالحکم:۲۳۴ ).

همان گونه که بیان شد؛ عیب جویی و سرزنش کردن مردم، امری است و راهنمایی آنان به کارهای نیک و متوجه ساختن آنان به معایب کار خود، مطلبی دیگر.

عیب جویی از رذایل اخلاقی است، در حالی که هدایت مردم و توجه دادن آنها به نقاط ضعف خویش، از طریق نصیحت و اندرز، از وظایف مذهبی و انسانی به شمار می رود و بر هر انسان آگاه و بیداری لازم است که همنوعان خود را از بدبختی و تیره روزی نجات بخشد.

آگاهانیدن مردم به عیوب زندگی خودشان، به قدری مهم و با ارزش است که امام صادق (ع) آن را بزرگترین هدیه انسانی شمرده است که یک فرد می تواند آن را به فرد دیگر تقدیم نماید و چنین می فرماید: "خداوند بیامرزد کسی را که عیوبم را به عنوان هدیه به من تذکر دهد”(تحف العقول:۳۶۶ ).

پس کسی که ادعای دوستی می کند ولی عیوب انسان را تذکر نمی دهد و هرگونه نقص و عیبی که می بیند، بی تفاوت از آن می گذرد، دوست واقعی نیست. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "مومن آئینه مومن است که خوبی ها و بدی های خود را در او می بیند”(المجازات النبویه:۶۶ ).

امیرالمومنین (ع) در کلامی دیگر به صراحت، ارتباط بین توجه و سرگرم شدن به عیب های خود و بی توجه شدن به عیب های دیگران را بازگو کرده، می فرماید: "عیب های مردم را جستجو مکن، پس همانا تو عیب هایی داری که اگر به آنها بیندیشی از بیان عیب دیگران مشغولت کند”(همان:۴۳۸ ).

افراد عیب جو همانند مگس روی آلودگی ها می نشینند و تنها روی جنبه های منفی انگشت می گذارند و جنبه های مثبت اشخاص را نمی بینند، چنانکه امام صادق (ع) فرمودند: "افراد زبون و فرومایه مانند مگس روی ناپاکی ها و آلودگی ها می نشینند و دنبال کارهای زشت و عیوب مردم هستند و خوبی های آنان را نادیده می گیرند، همان طور که مگس دنبال نقاط فاسد بدن می گردد و مواضع صحیح و سالم را ترک می کند”(سفینة البحار۲۹۵ ۲:).

بنابراین باید از معاشرت و همنشینی با این گونه افراد خودداری کرد. امیرالمومنین (ع) از همنشینی و معاشرت با انسان های عیب جو نهی فرموده: "ایاک و معاشره متتبعی عیوب الناس” و در بیان علت آن، می فرماید: "زیرا هیچ کس از ضرر آنها در امان نمی ماند(چرا که آنها اسرار باطنی و رازهای درونی و عیوب انسان را نزد دیگران فاش می کنند)"(غررالحکم:۶۵۹ ).

نیز فرمودند: "کسی که در جستجوی عیب های پنهان داشته مردم است، خداوند عیب های پنهان داشته او را ظاهر می کند”(همان:۴۲۱ ). در بیان دیگری فرمودند: "باید دشمن ترین مردم نزد تو و دورترین آنها از تو کسانی باشند که بیشتر درصدد یافتن خطاهای مردم هستند”(فهرست غرر:۲۸۸ ).


منبع:

aftabir.com