پرورش و نگهداري سنجاب

سنجاب جونده اي است نيمه اهلي ،اين حيوان در کشورهاي اروپايي جزو حيوانات اهلي محسوب نمي شود ولي چند سالي است که نگهداري آن در ايران رايج شده است.
در طبيعت با توجه به توانايي خود در بالا رفتن از درخت اغلب در جنگلها ودر سوراخهايي که خود در درخت ايجاد مي نمايد زندگي ميکند.سنجابها گياهخوار بوده وميوه ها ودانه ها عمده غذاي طبيعي آنها را تشکيل مي دهند. سنجاب درختي يک حيوان بساير خاصي مي باشد. او يکي از کمترين حيوانات وحشي است که با انسانها وفق داده شده و ياد گرفته که با انسانها زندگي کند.



سنجاب هم مي تواند از غذاي طبيعت استفاده کند و هم از غذايي که توسط انسانها درست شده است. سنجاب يک ژيمناستيک کار شگفت انگيز است . دم بلند آن باعث مي شود که آو را از بقيه پستانداران روي زمين به راحتي تشخيص داد. قدمت سنجاب طوسي به 50 ميليون سال مي رسد ، از فسيلهاي بدست آمده از آنها در آمريکاي شمالي. سنجاب از خانواده جوندگان مي باشد.


اسم سنجاب برگرفته شده است از يونان باستان ، جايي که ارسطو کلمه (Skiouros) را به کار برد ، Skia به معني سايه مي باشد و همچنين Oura به معني دم مي باشد. بنابراين معني آن مي شود (کسي که زير سايه دمش مي نشيند). قرنها بعد فرانسويها يک اسم به نام (esquirel) براي وصف اين حيوان ساختند. و هم اکنون او را (Squirrel) مي نامند. 365 نوع سنجاب در سراسر دنيا وجود دارد.




سنجاب ها به 7 دسته تقسيم شده اند:

سنجاب درختي که در عموم مردم شناخته شده است ، سنجاب زميني و سنجاب پرنده. سنجاب طوسي يکي از شناخته شده ترين نوع درختي مي باشد. اکثر آنها در نيمکره شمالي ساکن هستند.



طول سنجاب طوسي بطور متوسط به 38 سانتيمتر و وزن آن به 453 گرم مي رسد. غذاي آنها آجيل ، دانه و ميوه مي باشد. طول عمر سنجاب تقريباً 6 سال مي باشد. اکثر سنجابهاي شهري کمتر از يکسال زندگي مي کنند.


همچنين سنجاب قرمز هم وجود دارد ، آنها از نوع طوسي خود کوچکتر هستند. 20 تا 25 سانتيمتر طول. رنگ موي آنها از قرمز تا مشکي در متغير است. اکثر آنها داراي شکم سفيد و دم پُرزدار بلند قرمز رنگ مي باشند . بعضي از زير مجموعه هاي آنها مي توانند داراي گوش مشکي رنگ باشند . آنها بيشتر در فصل زمستان رشد مي کنند.



سنجاب قرمز در جنگلهاي کاج و صنوبر يافت مي شود. سنجابها متعلق به خانواده جوندگان هستند و داراي 1650 نوع مختلف هستند. آنها بزرگترين گروه از پستانداران هستند. 365 نوع سنجاب در 7 دسته مختلف وجود دارد که شامل سنجاب پرنده،سنجاب زميني و سنجاب درختي مي باشد بعلاوه پستانداراني مانند موش کيسه دار ، موش خرماي کوهي ، سگ چمنزار.



سنجابهاي طوسي رنگهاي متفاوتي دارند. طوسي هاي آنها بيشتر در عموم مردم راقب دارند تا قهوه اي آنها. همچنين سنجابهايي به رنگ مشکي و سفيد يکدست وجود دارد.ولي آنها از تغييرات روي سنجاب طوسي بوجود آمده اند. سنجاب قرمز مي تواند پوشش مشکي داشته باشد. در حاليکه سنجاب کايباب داراي بدن مشکي و دم سفيد مي باشد هر دو آنها در جنگلهاي کاج يافت مي شوند.





خريداري

با توجه به اينکه اغلب سنجابها در ايران بوسيله تله گذاري گرفته شده ودر شرايط بهداشتي مناسبي نگهداري نميشوند ،هر سنجابي را قبل از خريد بهتر است نزد دامپزشک ببريد.





نر وماده

در سنجابهاي نابالغ نر ، فاصله بين مقعد حيوان از برآمدگي ادراري تناسلي بيش از ماده ميباشد.(مانند بچه گربه)در سنجاب نر بالغ نيز آلت تناسلي قابل مشاهده است. طول عمر سنجابهاي نر در اسارت اغلب بيشتر از ماده مي باشد.





رابطه با انسان

سنجاب به نسبت خرگوش و همستر خيلي ديرتر اهلي شده وتمايل بيشتري به گاز گرفتن دارد. سنجاب را بهتر است در قفس نگهداري نمود .قفس بايد به اندازه کافي بزرگ بوده (ابعاد 1متر) وداراي ميله هاي فلزي با ضخامت کافي باشد.دندانهاي سنجاب دائما در حال رشد است وبراي سائيده شدن طبيعي آنها، حيوان بايد اغلب اوقات در حال جويدن باشد.


بنابراين ميله هاي قفس بايد داراي استقامت کافي بوده ودر عوض ميتوان داخل قفس شاخه هاي ضخيم درخت را قرار داد. کف قفس راميتوان با پوشال ،کاغذ يابرگ درخت پر کرد. براي لانه نيز ميتوان يک لوله يا کوزه کوچک سفالي در گوشه اي از قفس تعبيه کرد. قرار دادن شاخه هاي ضخيم درخت وثابت کردن آنها به ديواره قفس شرايط مناسبي راجهت بازي و فعاليت سنجاب پديد مي آورد. بهتر است درب قفس داراي 2 چفت باشد زيرا سنجاب راه باز کردن آن را خيلي زود ياد مي گيرد.



سنجابها اغلب به خواب زمستاني مي روند.در صورت بروز اين پديده نبايد مزاحمتي براي حيوان ايجاد شود بلکه بايد آذوقه کافي در دسترس آن قرار داده شود.

تغذيه

سنجاب طيف وسيعي از دانه ها،ميوه ها و سبزيجات را مي خورد.دانه ها شامل (غلات:گندم ،ذرت)و دانه هاي روغني (مثل تخم آفتابگردان)و ميوه ها شامل ميوه هاي خشک(گردو،فندق،بلوط)و ميوه هاي ديگر مثل سيب،انگور وسبزيجاتي نظير کاهو وکلم همگي ميتوانند مورد استفاده سنجاب قرار گيرند. نکته بسيار مهم در تغذيه سنجاب تنوع غذايي است .


نبايد تنها يک نوع غذا به سنجاب داده شود زيرا هر کدام ايجاد عوارضي گوارشي خواهند نمود. بهتر است در 3-2 ظرف غذا از انواع مختلف در اختيار حيوان باشد تا انتخاب کند. براي سنجاب نيز تغيير جيره غذايي بايد به آهستگي صورت گيرد.





توليد مثل

سنجابها بيشترين فعاليت را دراواخر زمستان دارند ،وقتي که فصل جفتگيري فرا مي رسد ، نرها به دنبال ماده ها مي افتند ، وقتي که دنبال کردن به پايان مي رسد زمان عشقبازي شروع مي شود. مراسم دنبال کردن ، بر روي درختان با سرعت بالا اتفاق مي افتد.



مدت زمان بارداري در گونه هاي کوچک 33 روز و در گونه هاي بزرگتر مانند سنجاب طوسي و نوع روباهي آن (Fox Squirrels) بالاي 60 روز طول مي کشد. سنجابها معمولاً در اوايل بهار به دنيا مي آيند.



مينانگين زايمان سنجابها در هر دوره 4 تا نوزاد مي باشد. اين ميانگين با تغيير آب و هوا عوض مي شود. وهله دوم زايمان در اواسط تابستان رخ مي دهد ، اگر غذاي کافي وجود داشته باشد. سنجاب ماده قوي ترين نر را در فصل جفتگيري انتخاب مي کند.



اما بعد از جفتگيري ديگر با آن نر نخواهد جفت خورد. اين طبيعت براي کاهش زاد و ولد و نگاه داشتن گونه ها مي باشد. وزن سنجاب نوزاد هنگام زايمان 31/1035 گرم‌ و بالاي 2.54 سانتيمتر طول دارد ، آنها در اين زمان مو و دندان ندارند و تا 6 تا 8 هفته اول قادر به ديدن نمي باشند.







فعاليت

در تابستان بيشتر فعاليت سنجابها 2 تا 3 ساعت بعد از طلوع خورشيد مي باشد، سپس آنها در بعد از ظهر استراحت مي کنند ، و دوباره 2 ساعت قبل از غروب آفتاب شروع به فعاليت مي کنند. سنجابها قبل از اينکه هوا کاملاً تاريک شود براي خوابيدن به آشيانه هاي خود مي روند ، و به ندرت آشيانه هاي خود را در تاريکي ترک مي کنند.



در زمستان سنجاب فعاليتهاي خود را در آغاز و و سط روز به اتمام مي رساند و در آشيانه خود تا روز بعدي مي ماند. هنگام توفان زمستاني يا سرماي طاقت فرسا ، سنجاب ممکن است روزها آشيانه خود را ترک نکند. اما سنجاب درختي در فصل زمستان به خواب زمستاني فرو نمي رود.



برخي از سنجابهاي زميني در زمستان به خوابي عميقي در آشيانه هايشان فرو مي روند. سنجاب بالغ بطور معمول به تنهايي زندگي مي کند اما در سرماي شديد آشيانه خود را با سنجابهاي ديگر ،براي نگه داشتن گرماي بدن خود تسهيم مي کند. وقتي که درجه حرارت بالا رفت ، ميهمانها آشيانه را ترک مي کنند.





تميز کردن ونظافت

سنجاب نيز (مانند همستر)اغلب در گوشه خاصي از قفس ادرار يا مدفوع مي کند. اين قفس را ميتوان به تناوب تميز کرد.البته سنجاب مدفوع خواري نيز داردو فرصت اين کار نبايد به او داده شود. لانه سنجاب وظروف غذا نيز بايد بطور مرتب تميز شده وباقيمانده هاي سبزي و ميوه هر روز جمع شوند.


کل قفس را ميتوان سالي 3-2بار تميز کرده و بستر را تعويض نمود.
سنجاب ايراني‌ از پستانداران‌ خاص‌ ايران‌ ميباشد جثه اي متوسط با طول‌ سر و تنه‌ 192 تا 230 ميلي‌ متر ، دمي‌ بلند و پشمالو به‌‏‎ ‎طول‌ 128 تا 138 ميلي‌ متر دارد‏‎ . موهاي‌ پشت‌ به‌ رنگ‌ خاكستري‌ ‎متمايل‌ به‌ قهوه‌اي‌ و زير بدن‌ زرد رنگ‌ است‌‏‎ . رنگ‌ موهاي‌ سرو سطح پشتي‌ دم‌ قرمز حنايي‌ و سطح‌ زيرين‌ دم‌ روشن‌تر است .



بطور كلي‌ هرچه‌ ‎از نواحي‌ شمالي‌ جنگلهاي‌ زاگرس‌ به‌ طرف‌ جنوب پيش‌ برويم‌ از رنگ‌‏‎ حنايي‌ كاسته‌ مي‌گردد‏‎ بطوري‌ كه‌ در قسمت‌هاي‌ جنوبي‌ رنگ‌ به‌ زرد‏ نخودي‌ تغيير مي‌يابد‏‎ . بطور كلي‌ رنگ‌ قرمز سر و دم‌ ، اين‌ سنجاب را از ساير سنجابهاي‌ ايراني‌ مشخص‌ مي‌سازد‏‎ .

‌‏‎



تغذيه :

تغذيه سنجاب طوسي ، آجيل ، دانه و ميوه مي باشد همچنين آنها تخم پرندگان ، حشرات ، حتي اگر غذاي ديگري پيدا نکنند لاشه حيوانات را نيز مي خورند. سنجاب طوسي مقداري نمک در رژيم غذايشان نياز دارند ، و ممکن است بتواند اين نمک را از خاک جاهايي که برف و يخ در آنجا بوده تأمين کند. سنجابها شاخه هاي درخت را براي تميز کردن و تيز کردن دندانهايشان مي جوند.



به همين دليل شما ممکن است شاخه هاي زيادي بر روي زمين اطراف درختهاي بزرگ ببينيد. همچنين آنها سيمهاي برق را به همين جهت مي جوند و اينکار موجب قطعي زياد برق در کشور مي شود. مغز سنجابها انداره گردو مي باشد. يک سنجاب بالغ احتياج دارد براي زنده مانده و فعاليت کردن در هفته 453.592 گرم غذا مصرف کند.




سنجابها با يک سري صداي جير جير با يکديگر ارتباط برقرار مي کنند. اندازه فرکانس معمولاً بين 01. کيلوهرتز و10 کيلوهرتزمي باشد. اين صداها توام با حرکات دم انجام مي شود. اگر سنجاب محل زندگي خود را در اطاق زير شيرواني شما تغير داد ، تنها راه عملي که بتوانيد آنها را از آنجا دور کنيد فقط از راه تله گذاري امکان پذير مي باشد.



سنجاب پوشش آجيل را با دندانهايش مي جود. سپس آجيل را با ليسيدن يا ماليدن به صورتش قبل از دفن کردن تميز مي کند. اين عمل يک بوي خاصي را به آجيل اضافه مي کند که اين کار به سنجاب کمک مي کند بعداً آن را براحتي پيدا کند ، حتي زير 30 سانتيمتر برف .

خلق و خو :

غده عرق سنجابهاي درختي در زير پاهايشان است. بين پهنه پا و روي پنجه ها بين انگشتان مي باشد. وقتي که گرم هستند و يا تحرک دارند جاي پاي خود را روي سطوح خشک مي گذارند. اين بو همچنين براي علامت گذاري درختان در قلمرو آنها استفاده مي شود. اگر آشيانه سنجاب با هجوم کک ها يا مزاحمهاي ديگر مواجه شود ، سنجاب از آنجا رفته و آشيانه جديد مي سازد.



براي همين است که درمحوطه اي که آنها زندگي مي کنند تعداد آشيانه ها از سنجابها بيشتر مي باشد. سنجاب طوسي در خيلي از جاهاي غير عادي لانه مي سازد. در اطاق زير شيرواني بيشتر از بقبه جاها آنها همچنين آشيانه هاي خود را در اتومبيلها ، دودکش ها ، کباب پزها و در ايوانها مي سازند. وقتي که سنجاب احساس خطر کند ، حس طبيعي او ايجاب مي کند که درجايي که هست بدون حرکت بماند.


اگر روي زمين باشد به طرف نرديکتري درخت مي رود يا ديگر اشياعي که بتواند براي فرار از آن بالا رود. اگر در درخت باشد با فشار محکم بدنش به پوست درخت به دور کنده درخت مي چرخد. آراستن سنجاب نر درختي دو برابر آراستن ماده هايشان مي باشد. آنها تميزترين حيوانات در گروه جوندگان مي باشند. دندان سنجابها مداوم رشد مي کند. دندانهاي جلويي آنها هر سال 15 سانتيمتر رشد مي کند ، اما بعلت ساييده شدن منظم کوتاه مي مانند.



يکي از بيشترين مواقعي که سنجابها گاز مي گيرند زماني است که با دست به آنها غذا مي دهيم. هيچ وقت غذا را بين انگشتانتان نگه نداريد ، چون امکان اينکه انگشتانتان گاز گرفته شود زياد است. چشمان سنجابها هميشه به دنبال شکارچي است و آنها بندرت بر روي چيزي که مي خورند تمرکز مي کنند. دست کم 50 نوع سنجاب پرنده وجود دارد که اکثر آنها در آسيا زندگي مي کنند. آنها دراي آستر نرمي مي باشند.




بيماريهاي مهم

در سنجابهاي خانگي پوکي استخوان ،انگل خارجي وبيماريهاي تنفسي و مسموميت بيشتر مشاهده شده است.





پوکي استخوان:

يک اختلال تغذيه اي است که در اثر کمبود کلسيم وفسفر يا ويتامين Dيا اختلال در نسبتکلسيم به فسفر جيره بوجود مي آيد.در سنجابهايي که در ايران در منزل نگهداري ميشوندبدليل نوع تغذيه وکمبود منابع کلسيم وفسفر در جيره اين عارضه زياد ديده ميشود.جهت پيشگيري از اين امر ،بايد نوزادان به اندازه کافي شير مادر را خورده وپس از آن نيز مکملهاي کلسيم دار به تناوب به جيره اضافه شود.




انگلهاي خارجي:

انگلهايي از قبيل کک،شپش وکنه در موارد زيادي مشاهده شده اند.انگلهاي خارجي علاوه بر خونخواري مي توانند موجب انتقال بيماري شوند. درمان اينها بوسيله دارو هاي اختصاصي ميسر ميباشد. در مصرف اين داروها که سمي هستند بايد دقت زيادي نمود زيرا در صورت بلعيده شدن توسط سنجاب ميتوانند موجب مسموميت شوند.