مراکز فرهنگی ، عبادی- مسجد

سبک زندگی اسلامی از کتاب مفاتیح الحیاه تالیف حضرت آیت العظمی جوادی آملی ( دام ظله العالی )

اسلام به ساختن اماکن فرهنگی و عبادی به ویژه مسجد عنایت خاص دارد . نخستین آیاتی که بر پیامبر (ص) نازل شده درباره دانش و ابزار فراگیری آن است که زیربنای تمدن و فرهنگ اسلامی بوده است . نخستین گامی که پیامبر (ص) در آماده سازی زیر ساخت مدینه نبوی برداشت تاسیس مسجد به عنوان پایگاه ارتباط خدا و خلق ومرکز رسیدگی به امور دنیا و آخرت مردم بود .
آیات قرآن و روایات معصومان (ع) مسلمانان را به ایجاد پایگاه های فرهنگی و ساختن مراکز عبادی و تعمیر آن ، ترغیب کرده و به بیان آداب بهر گیری از مسجد و برکات و آثار سازنده دنیوی و اخروی آن پرداخته اند . به گوشه ای از روایات ترغیب کننده به بنا و آبادانی اماکن فرهنگی و در راس آن ها مسجد پرداخته می شود .

1- تاسیس مسجد

تاسیس مسجد از مصادیق روشن باقیات و صالحات است . پیامبر (ص) در این باره فرمود: آنچه از کارها و نیکی های مومن پس از مرگش به او می رسد ، دانشی است که آن را منتشر کرده و فرزند صالح و نیز مصحف قرآنی است که از خود بر جای گذاشته یا مسجدی است که ساخته است (1) و باز فرمود : هفت چیز است که پس از مرگ ، ثاوبش برای بنده نوشته می شود که از جمله مسجد سازی است .(2)

پاداش مسجد سازی
امام باقر (ع) فرمود: هر کس مسجدی بسازد ، هر چند به اندازه لانۀ مرغ سنگخوار(3) باشد خدا در بهشت برایش خانه ای می سازد . (4)

رعایت سادگی در بنای مسجد
رسول خدا (ص) فرمود: مساجد خود را بی ایوان و کنگره بسازید [ کنایه از ساده بودن و نداشتن زمینه مزاحمت برای همسایگان] و شهرهایتان را به لحاظ مکان و نمای زیبا به گونه ای بسازید که چشم نواز بوده و چشم انداز داشته باشد . (5)
پیامبر (ص) فرمود: مساجدتان را به زر و زینت نیاریید ؛ آن گونه که یهود و نصارا کنیسه های خود را آراستند . (6)
نکته : خانه خدا مهد یادآوری او و فراموشی غیر اوست مناسب است در ساختن آن از هر چه که موجب توجه به غیر معبود و گرایش به آن است پرهیز شود .

مسجد سازی در مسیرها
پیامبر (ص) فرمود: مسجد بسازید و خاک و خاشاک آن را بیرون ببرید . هر کس برای خدا مسجدی بسازد خدا در بهشت برایش خانه ای می سازد . مردی عرض کرد: ای رسول خدا! مساجدی که در مسیرها و میان راه ها ساخته می شوند نیز این گونه اند ؟ فرمود: آری و بیرون بردن خاکروبه از آن ها، مهریه حوریان بهشتی است .(7)

2- توسعه بنای مسجد

رسول خدا (ص) برگروهی گذشت که به پی ریزی برای ساختن مسجدی مشغول بودند [ و گویا چون برای مسجد محدوده اندکی د رنظر گرفته بودند] فرمود: آن را گسترش دهید و [ با اجتماع درآن ] آن را پر کنید . آنان بر اساس فرمان پیامبر (ص) مسجد را گسترش دادند. (8)
نکته : نموداری از ملاحظه کردن جمعیت و ساختار مسجد را می توان در بازسازی مکرّر مسجد مدینه بررسی کرد چند بار بر اثر کثرت مسلمانان گسترش یافت .

3-آبادانی مسجد

آثار دنیوی و اخروی آبادانی مسجد
امیرمومنان (ع) فرمود: هرگاه خدا اراده کند که اهل زمین را به عذابی گرفتار گند ، می گوید : اگر نبودند کسانی که در بزرگی و عظمت من یکدیگر را دوست می دارند و مسجدهایم را آباد می سازند و در سحرگاهان به استغفار و طلب آمرزش می پردازند ، حتما عذابم را نازل می کردم. (9)
آبادانی مسجد نشانه جوانمردی است ؛ امیرمومنان علی (ع) می فرمایئ: مروت وجوانمردی در شش چیز در حضر ( وطن ) و ان ها تلاوت قرآن آباد سازی مساجد برا یخدا و دوست گزینی در راه خدایند و سه چیز در سفر و آن ها بذل زاد و توشه به دیگران و حسن خلق با همسفران و نیکو معاشرت کردن [ با مردم ] اند . (10)

پاداش احترام به مسجد
امیرمومنان (ع) می فرماید : کسی که مسجد را گرامی دارد، خدا را در قیامت با شادمانی و بشارت ملاقات کند و نامه اعمالش رابه دست راست او داده شود . پیامبر (ص) فرمود: کسی که آب دهانش را برای احترام به حق مسجد فرو برد ، خدا آن را قوّت بدنش قرار دهد و برایش حسنه ای نوشته شود وگناهی از او محو گردد و دردمندی از درونش بر طرف گردد . (11)

پرهیز از تحقیر مسجد
امیرمومنان (ع) فرمود: مرد مسلمان را مردک [ زن مسلمان را زنک] قرآن را قرآنک و مسجد را مسجدک نخوانند .(12)

سفارش به حضور در اجتماع مسجد
پیامبر (ص) می فرماید : شیطان گرگ انسان است ؛ همانند گرگ گوسفند که گوسفند جدا شده از گله را می برد ، پس ، از جدایی و تفرقه بپرهیزید و بر شما باد به پیوستن به جماعت و عموم مسلمانان و حضور در مسجد . (13)
امام صادق(ع) می فرماید : بزرگ منشی دو گونه است : در وطن و در سفر ؛ ... و آنچه در وطن [ مایه یا جلوگاه ] بزرگ منشی و سرافرازی است چند چیز است ؛ از جمله حضور در مسجد .(14)

پاداش روشن کردن چراغ مسجد
رسول خدا (ص) فرمود: کسی که در یکی از مساجد خدای بزرگ چراغی بیفروزد تا زمانی که نوری از آن چراغ در مسجد می تابد ، فرشتگان و حاملان عرض خدا ، پیوسته برای او استغفار می کنند . (15)

4- بهداشتو نظافت مسجد

اهمیت پاکیزگی مسجد
امام صادق (ع) فرمود: کسی که اخلاط سر و سینه خود را به احترام مسجد نیدازد ، بر دردی گذر نکند . مگر آنکه خدا آن درد را از او برمی دارد . (16)

پاداش غبارروبی از مسجد
پیامبر (ص) فرمود: کسی که مسجدی را بروبد خدا در برابر آن برایش ثواب آزاد کردن بنده ای را می نویسد و کسی که خاشاکی اندک – به اندازه ی که چشم فرو رود – از مسجد بیرون برد، خدا برایش رحمت دنیا و آخرت می نویسد (17) و نیز فرمود: کسی که روز پنجشنبه ( شب جمعه ) مسجد را بروبد و از آن به اندازه حاک و غباری که درچشم رود ، بیرون برد بخشوده می شود . (18)

دفن آلودگی مسجد
پیامبر (ص) فرمود: ... آب بینی اگر در مسجد بود همگان امور دفن آن هستند ... (19)
تاکید پیامبر (ص) بر دفن آلودگی مسجد دراین روایت ، افزون بر لازم دانستن حفظ حرمت مسجد می تواند معیاری عام برای همۀ اماکن عمومی باشد ، درنتیجه مسلمانان وظیفه دارند محیط ها عمومی مانند کوچه ها ، خیابان ها ، پارک ها و فضا های همگانی را از آلودگی حفظ کنند .

سرزنش آلوده کننده گان محیط مسجد
رسول اکرم (ص) از ... انداختن خلط ( سر و سینه ) در مسجد نهی کرد ...(20) ؛ امام کاظم (ع) هم فرمود: از قضای حاجت در کنار نهرها ، زیر درختان میوه [ جایکه میوه ها بر زمین می ریزند ] ، آستانه مسجدها و میان راه ها دوری کن .(21)

نهی از بردن بوی سیر به مسجد
پیامبر (ص) برای آنکه اهل مسجد آزرده نشوند فرمود: هر کس سیر خورده است به مسجد ما نیاید .(22)
امیرمومنان (ع) فرمود : هر کس غذای بد بو (آزاردهنده ) خورده است به مسجد نرود .(23)

پرهیز از آوردن دیوانگان به مسجد
پیامبر (ص) فرمود: دیوانگان و کودکانتان را به مسجد نیاورید .(24) مراد ، کودکانی است که مسجد را آلوده و نجس می کنند .



پاورقی ها
1- الجامع الصغیر .ج1.ص 382
2- معدن الجواهر .ص 59؛ تنبیه الخواطر و نزهة النواظر .ج2.ص110
3- پرنده ای است به اندازه کبوتر که غالبا در بیابان زندگی می کند (ر.ک: مجمع البحرین .ج1.ص 347.«ق ط ا»
4- الفقیه.ج1.ص 235
5- الجامع الصغیر .ج1.ص 13
6- مستدرک الوسائل .ج3.ص 371-372
7- کنز العمال .ج7.ص 655
8- السنن الکبری .ج2.ص 439
9- الفقیه .ج1.ص 473-474
10- ارشاد القلوب .ص 77
11- المحاسن .ص 54
12- النوادر .ص 41، بحارالانوار.ج73.ص 358
13- مسند احمد بن حنبل .ج5.ص 233
14- دعائم الاسلام.ج1.ص 346-347
15- الفقیه .ج1.ص 237
16- الفقیه .ج1.ص 233
17- المحاسن .ص 56؛ الامالی . صدوق .ص 180
18- ثواب الاعمال .ص 31
19- مسند احمد بن حنبل .ج5.ص 354
20- الفقیه .ج4.ص 3-4
21- تحف العقول .ص 411
22- دعائم الاسلام .ج1.ص 149-150؛ بحارالانوار .ج80.ص 382
23- تهذیب الاحکام .ج3.ص 255
24- تهذیب الاحکام ج3.ص 254