بهداشت عقل (خرد )

سبک زندگی اسلامی از کتاب مفاتیح الحیاه تالیف حضرت ایت العظمی جوادی املی ( دام ظله العالی )


عقل به معنای منع است و زانو بند شتر را از این « عقال» گویند که شتر را از حرکت نابجا باز می دارد ، عقل در اصطلاح به عقل نظری و عملی قسمت می شود . عقل نظری راهنمای اندیشه بشر و عقل عملی راهبر انگیزه اوست .(1)

عوامل تباهی عقل

مستی شراب

خدا در قرآن می فرماید : ای کسانی که ایمان آورده اید ، جز این نیست که شراب و قمار و سنگ های نصب شده برای قربانی ها که مشرکان به آن ها تبرک می جویند و تیرهای قمار که بت پرستان گوشت دام ها را با آن ها قسمت می کنند ، همه پلیدی های هستند که گرایش به آن ها برخاسته از وسوسه های شیطانی است ... (2)
امام رضا (ع) فرمود : همانا خدا شراب را از آن رو حرام کرده است که موجب تباهی و تغییر خرد های نوشندگان آن است .(3)

مستی گناه

امیرمومنان (ع) فرمود : بر عاقل است که خود را از مستی ثروت ، مستی قدرت ، مستی علم ، مستی مدح و مستی جوانی نگه دارد ، زیرا برای هر یک از این ها بوی پلیدی است که عقل را می زداید و وقار را کاهش می دهد . (4)
همان گونه که شرابخواری عامل مستی و زوال عقل و تعطیل نیروهای ادراکی آدمی است گناه نیز باعث مستی شدید تری است که عقل را معزول و انسان را از ادراک سالم محروم می کند .(5) از این رو نه تنها شراب ، بلکه هر مسکری حرام است .
امام موسی کاظم (ع) فرمود : خدای متعالی شراب را به سبب نام آن حرام نکرده است ، بلکه آن را به سبب پیامد آن حرام کرد ، پس هر چیزی که همان اثر و پیامد را داشته باشد شراب است (6)
همچنین فرمود : هر کس سه چیز را بر سه چیز مسلط کند گویا به نابودی عقل خود کمک کرده است :
1-کسی که نور اندیشه خود را با آرزوی دراز تاریک کند .
2-کسی که رهاورد حکمتش را با گفتار بیهوده اش محو و زایل سازد .
3-آن که نور پند آموزی را با خواهش های نفسانی خویش خاموش کند (7)

خود پسندی (عُجب)
امیر مومنان (ع) فرمود : خود پسندی یکی از حسودان خِرَد است [ و تباهی آن را در پی دارد ]. (8)

همراهی با نادان
امیرمومنان (ع) فرمود : هر کس با نادانی همراه گردد از عقلش کاسته شود .(9)

گوش ندادن به نصایح خردمندان
امیرمومنان (ع) فرمود: هر کس از خردمندان نشنود عقلش بمیرد . (10)

بیهوده گویی
امیر مومنان (ع) فرمود : هر کس بیهوده گویی بر او چیره شود عقلش تباه گردد .(11)

شوخی فراوان
امیرمومنان (ع) فرمود : هر کس زیادی شوخی کند احمق شمره می شود .(12)

فقر و تنگدستی
امیر مومنان (ع) فرمود : پسرم! هر کس گرفتار تنگدستی شود به چهار مصیبت دچار می شود : ضعف یقین ، کاهش عقل ، سستی دین، پرروی (کم حیایی)، پس از فقر به خدا پناه می بریم . (13)

ترک تجارت (بیکاری)
امام صادق (ع) فرمود : ترک تجارت کاهنده خِرد است (14)

زیاده روی در خوردن گوشت
امام رضا (ع) فرمود : مصرف فراوان گوشت حیوانات وحشی و گاو موجب تغییر عقل و سرگشتگی فهم و کند ذهنی و فراموشی زیاد می شود . (15)

پرهیز از خوردن گوشت
امام صادق (ع) فرمود : هر کس چهل روز گوشت نخورد اخلاقش بد و عقلش تباه می شود . (16)

عوامل سلامت و رشد عقل
امیر مومنان (ع) فرمود : عقل غریزه ای است که با دانش و تجربه فزونی می یابد (17) و نیز فرمود : اندیشه فراوان در حکمت ، عقل را بارور می کند (18) ؛ همچنین فرمود : رها کردن چیزی که برایت سودمند نیست عقلت را کامل می کند .(19)

تاثیر مواد غذایی در رشد عقل
در اینجا به برخی مواد غذایی و اموری که در رشد و تقویت عقل موثرند اشاره می شود :
رسول اکرم (ص) فرمود : از خورشت کدو فراوان استفاده کنید ، زیرا موجب رشد مغز و افزایش عقل است .(20)
امیرمومنان (ع) فرمود : حجامت ، مایه صحّت بدن و قوّت عقل است .(21)
امام صادق (ع) فرمود : هر کس در آغاز روز خود را خوشبو کند خِرَدش تا شب با وی خواهد بود .(22)
به فرموده امام رضا(ع) : سرکه ذهن را تیز و عقل را افزون می کند (23) و نیز فرمود : «به »بخورید ، که موجب فزونی عقل است .(24)
نکته : اجمالا تاثیر این اعمال و خوراکی ها بر افزایش فهم آدمی جای انکار نیست؛ ولی این نکته قابل توجه است که برای سلامت ذهن و تقویت حافظه و رشد فهم عوامل زیادی تاثیر دارند که تغذیه مناسب یکی از آن هاست چنان که ممکن است موانع فراوانی در کار باشد که از اثر گذاری خوراکی ها و عوامل پیش گفته جلوگیری کنند ، بنا براین آنچه در این گونه احادیث مطرح می شود حکمی کلی و عمومی نیست تا همگان را د رهر موقعیت و وضعیتی در بر گیرد و هر نوع بیماری جسمی یا روحی آنان را شامل شود ، بلکه تاثیر این خوراک ها و اعمال به شرایط و موانع مربوط ، بستگی دارد .







پاورقی ها
1- شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی . ص 119
2- سوره مائده . آیه 90
3- عیون الاخبار الرضا (ع) ج2 . ص 98 ؛وسائل الشیعه .ج25.ص 329
4- غرر الحکم .ص 66
5- تسنیم .ج2.ص 336
6- الکافی .ج6.ص 412
7- الکافی .ج1.ص 17
8- نهج البلاغه .حکمت 212
9- کنزالفوائد .ج1.ص 199؛ بحارالانوار.ج1.ص 160
10- کنزالفوائد .ج1.ص 199؛ بحارالانوار.ج1.ص160
11- غرر الحکم .ص 222
12- غرر الحکم . ص 222
13- جامع الاخبار . ص 110
14- الکافی . ج5 .ص 148
15- مستدرک الوسائل .ج16.ص 458
16- بحارالانوار .ج63 . ص 72؛ر.ک: المحاسن . ص 465
17- غررالحکم. ص53
18- تحف العقول . ص 364
19- غرر الحکم . ص 477
20- طب النبی (ص). ص 128، بحار الانوار . ج59. ص 297
21- کتاب الخصال . ص 611
22- الکافی .ج6 . ص 510-511
23- الکافی . ج6.ص 329
24- مکارم الاخلاق . ص 172؛ بحارالانوار. ج 63. ص 176