موارد توزیع ثروت

سبک زندگی اسلامی از کتاب مفاتیح الحیاه تالیف حضرت آیت العظمی جوادی آملی ( دام ظله العالی )

1- توزیع منابع

امام باقر (ع) فرمد: در کتاب علی (ع) یافتیم که هر مسلمانی زمینی را احیاء کند باید در آبادانی آن بکوشد و خراج آن را به امامی از اهل بیت (ع) [ حاکم عادل ] برپردازد .. پس اگر آن را رها یا ویران کند و مسلمانی دیگر پس از او به آبادانی آن بپردازد به آن زمین سزاوارتر از کسی است که آن را رها کرده است ... (1)

2- توزیع مالی (مثل کالا ، پول و..) اسلام برای تحقق توزیع عادلانه ثروت نیز سه راه ، پیشنهاد کرده است :

تشویق به انفاق
خدا در قرآن می فرماید : ای مومنان ! هر مالی را که انفاق می کنید به سود خودتان است ، بدین شرط که ان را جز برای دستیابی به خشنودی خدا انفاق نکنید و هر مالی را که می بخشید به طور کامل به شما بازگردانده می شود و بر شما ستم نمی رود . (2)
امام سجاد (ع) فرمود: رسول خدا (ص) در پایان خطبه هایش می فرمود: خوشا به حال آن که .. زیادی ثروتش را انفاق کند و از زیادی سخنش خودداری کند و به انصاف رفتار کند [ حق مردم را زا خویش بستاند ] (3)

تهید به کیفر
خدا کسانی را که از روی حرص و دنیا طلبی درپرداخت حقوق مالی کوتاهی کنند به کیفر تهدید کرده است :
کسانی که زر و سیم می اندوزند و آن ها را در راه خدا هزینه ( توزیع ) نمی کنند به عذابی دردناک بشارت ده . (4)
امام صادق(ع) فرمود: انفاق کن و به جایگزینی آن یقین داشته باش و بدان که هر کس در راه طاعت خدا انفاق نکند و به انفاق در معصیت خدای بزرگ گرفتار می شود . (5)

اقدام دولت
وظیف ی دولت اسلامی است که از انباشت ثروت ( تکاثر ) و مصرف بی رویه ی مالکان جلوگیری کند ، تا زا این رهگذر هم از اتلاف سرمایه مانع شود و هم زمینه بهر مندی دیگران را فراهم کند . امیرمومنان (ع) در باره به مالک اشتر می نویسد: در کارهایشان نظر کن ، خودخواه نزد تو باشند یا در شهرهای دور ،با این همه بدان که در بسیاری از ایشان ، تنگ نظری آشکار و بُخلی زشت و احتکار منافع و زورگویی در دادو ستد است و این برای همگان زیانبار و عیب کارگزاران است ، پس از احتکار جلوگیری کن که رسول خدا (ص) از آن منع کرده است . (6)
در ادامه می فرماید : خدا را خدا را درباره طبقه فرودست در نظر گیر ، آنان که بیچاره اند : مسکینان ، نیازمندان ، گرفتارشدگان و زمین گیر شدگان . در این گروه افرادی قانع و سزاوار عطایند که روی سئوال ندارند و رعایت کن برای خدا حقّی را که برای ایشان قرار داد و برایشان در تمام شهرها از خزانه ی دولت سهمی قرار ده و نیز سهمی از غلّات زمین های ممکلت اسلامی ، زیرا برای دورترینشان همان حقّی است که برای نزدیک ترینشان است و تو باید حقّ همگان را رعایت کنی . (7)

3- توزیع خدمات

از موارد توزیع عادلانه ، توزیع امکانات رفاهی و خدمات میان همه مردم است ، مانند احداث راه ها ، بیمارستان ها و مراکز آموزشی ، فرهنگی و تفریحی .
برای زکات هشت مصرف معین شده است و افزون بر دولت ، ثروتمندان می توانند جهت پرداخت زکات واجب در این بخش تحت عنوان « فی سبیل الله » هزینه کنند تا در آبادانی شهر و کشور و خدمت به همنوعان خود سهیم شوند .
خدا در قرآن کریم می فرماید : بر همه ی مسلمانان روا نیست که از زکات واجب بهره مند شوند تا اگر به عده ای داده نشد شکایت کنند ، زکات تنها به مستمندان و درماندگان و عاملان گمارده شده ی بر آن و مخالفانی که با هدف گرایش به اسلام یا یاری دادن مسلمانان از آنان دلجویی شده اختصاص دارد ، و نیز در راه آزادی بردگان و پرداخت وام کسانی که از پرداخت آن ناتوان اند و در راه خدا و [ تامین توشه و مرکب ] مسافری که در راه مانده است هزینه می شود . این موارد هشت گانه برای مصرف زکات از جانب خدا مقرر شده و قابل تغییر نیست .. ( 8)
راهکارهای توزیه عادلانه

راهکارهای توزیع عادلانه عبارت اند از انفاق ( اعم از زکات واجب و صدقات مستحب و دیگر وجوه شرعی ) ، وقف، نذر، هبهو بخشش و توزیع دولتی که بحث تفصیلی آن در مباحث دیگر این کتاب آمده است.

انواع توزیع

واجب
مانند پرداخت خمس و زکات و زکات فطره و دیگر واجبات مالی و پرداخت حقوق افرادی که برای ما خدمتی ارائه داده اند یا افرادی که نفقه ( هزینه ) آنان بر عهده ی ماست .

حرام
مانند پرداخت وجوه واجب به افراد ناشایست . در روایتی از امام صادق(ع) درباره هزینه کردن صدقات چنین آمده است : نباید آن را به سه گروه پرداخت : کسانی که با رفتار جاهلی و با شعار قومگرایی میان افراد و قبایل خونریزی می کنند که از سهم غارمین دیه ی مقتولان پرداخت نمی شود ، همچنین بدهی کسانی که مهریه ی همرانشان را [ با تقصیر و اجحاف ] بدهکارند و نیز بدهی کسانی که در تصرف اموال مردمی باکی ندارند ، این ها از صدقات پرداخت نمی شود . ( 9)

پاورقی ها
1- الکافی .ج5.ص 279
2- سوره بقره . آیه 272
3- الکافی .ج2.ص 144
4- سوره توبه . آیه 34
5- الفقیه .ج4.ص 412
6- نهج البلاغه . نامه 53
7- نهج البلاغه . نامه 53
8- سوره توبه . آیه 60
9- وسائل الشیعة .ج9.ص 298، ر.ک: تفسیر العیاشی .ج2 .ص 94