شب قدر و سیره امامان

[ATTACH=CONFIG]574[/ATTACH][CENTER][/CENTER]

شبهای قدر در قرآن و روایات از جایگاه بزرگی برخوردار است تا جایی که شب قدر در قرآن برابر با هزار ماه دانسته شده و شب نزول قرآن، و شب تعیین تقدیرات یکسال و شب مبارک معرفى شده است.

روایات زیبایی از شب قدر آمده است همچون شب بخشیده شدن گناهان و اینکه هر کس در آن شب بخشیده نشود، مورد نفرین خدا واقع می شود.

و پیامبر اکرم صلى‏الله‏ علیه‏ و‏آله فرمود: «مَنْ حُرِمَها فَقَدْ حُرِمَ الْخَیْرَ کُلَّهُ؛ هر کس از شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات بى‏نصیب شده است.»


با توجّه به عظمت شب قدر، سیرى در سیره پیشوایان معصوم علیهم‏السلام در این شب خواهیم داشت:

[B][COLOR="#000000"]الف. عبادت و شب زنده ‏دارى در شب قدر[/COLOR][/B]

از اعمالى که در طول سال، مخصوصا شبهاى مبارک رمضان و على الخصوص در شب قدر بدان سفارش اکید شده است، اِحْیا و شب زنده‏ دارى است. پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله فرمود:

«مَنْ اَحْیا لَیْلَةَ الْقَدْرِ حُوِّلَ عَنْهُ الْعَذابُ اِلَى السَّنَةِ الْقابِلَةِ؛

کسى که شب قدر را زنده بدارد، عذاب تا سال آینده از او روى می ‏گرداند.»

و معصومان علیهم ‏السلام همه این سنت حسنه را پاس و گرامى میداشتند و از آن بهره می ‏بردند:

1. پیامبر اکرم صلى‏ الله ‏علیه‏ و‏ آله نه تنها در شب قدر بیدار بود، بلکه دهه سوم ماه مبارک رمضان کاملاً بستر خواب را جمع می ‏کرد و به عبادت می پرداخت.

حضرت على علیه‏السلام در این باره فرموده است: «أنَّ رَسُولَ اللّهِ کانَ یَطْوى فِراشَهُ وَ یَشُدُّ مِئْزَرَهُ فِى الْعَشْرِ الاْءَواخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ وَ کانَ یُوقِظُ أَهْلَهُ لَیْلَةَ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ وَ کانَ یَرُشُّ وُجُوهَ النِّیامِ بِالْماءِ فى تِلْکَ اللَّیْلَةِ؛

رسول خدا صلی ‏الله‏ علیه‏ و ‏آله [این چنین] بود که رخت‏خواب خویش را جمع می ‏کرد و کمربند [همّت براى عبادت] را در دهه آخر از ماه رمضان محکم می ‏بست و همیشه این گونه بود که اهل و عیالش را در شب بیست و سوم بیدار نگه می ‏داشت و بر روى خواب رفتگان در آن شب آب مى‏پاشید [تا از درک شب قدر، و درک شب زنده‏دارى محروم نشوند].»

حتى در شبهاى بارندگى در حالى که مسجد مدینه سقف نداشت، عبادت و شب‏زنده‏دارى را ترک نمى‏کرد و دیگران را با رفتار خویش وا مى‏داشت که در همان گل و باران بیدار باشند و نماز گزارند.

2. امام على علیه‏السلام نیز در طول سال، شب هنگام آن گاه که شب پرده‏ هاى تاریکى را انداخته بود، بیدار می ‏شد و مشغول عبادت و شب‏ زنده ‏دارى می ‏گشت. اما در شبهاى قدر حال ویژه‏اى داشت و در بدترین وضعى که مسجد مدینه را آب و گل فرا گرفته بود، مشغول عبادت و شب زنده ‏دارى می ‏شد و به ویژه در شب قدر آخر عمر خویش، حال فوق العاده عجیبى داشت.

3. فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز آن قدر عبادت می ‏کرد که امام حسن علیه‏السلام می ‏فرماید:

«ما کانَ فِى الدُّنْیا اَعْبَدَ مِنْ فاطِمَةَ علیهاالسلام ، کانَتْ تَقُومُ حَتّى تَوَرَّمَ قَدَماها؛

عابدتر از فاطمه علیهاالسلام در دنیا نبود؛ همیشه این گونه بود که آن قدر به عبادت مى‏ایستاد که پاهاى [مبارکش[ ورم می ‏کرد.»

علت نام‏گذارى او به «زهرا» نیز این است که شبها نور عبادت و شب بیدارى او به سوى آسمان می ‏تابید و امّا در شب قدر، حال به خصوصى داشت، نه تنها بیدار بود که بچه‏ ها و فرزندان خویش را نیز وادار می ‏کرد که شب بیدار باشند؛ چنان که در روایتى می ‏خوانیم:

«وَ کانَتْ فاطِمَةُ علیهاالسلام لا تَدَعُ اَحَدا مِنْ اَهْلِها یَنامُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ وَ تُداویهِمْ بِقِلَّةِ الطَّعامِ وَ تَتَأَهَّبُ لَها مِنَ النَّهارِ وَ تَقُولُ مَحْرُومٌ مَنْ حُرِمَ خَیْرَها؛

روش فاطمه علیهاالسلام این بود که هیچ فردى از خانواده خویش را نمى‏گذاشت در آن شب (بیست و سوم) بخوابد و [مشکل خواب] آنها را با کمى غذا و آمادگى در روز درمان مى‏نمود و می ‏فرمود: محروم است کسى که از خیر [و برکت] آن شب محروم شود.»

4. امام باقر علیه‏السلام فرمود: «هر کس شب قدر را احیا بدارد، خداوند مهربان گناهان او را مى‏آمرزد.»و شیخ عباس قمى نقل کرده که «امام باقر علیه‏السلام در شب بیست و یکم و بیست و سوم تا نیمه شب دعا می ‏خواند و آن گاه به نماز مى‏پرداخت.»

5. امام هفتم علیه‏السلام نیز اهل شب‏ زنده ‏دارى و عبادت در طول سال بود. در زیارت‏نامه آن حضرت می ‏خوانیم: «او شبها تا سحر بیدار بود، و طلب آمرزش می ‏کرد و همدوش سجده هاى طولانى، چشم گریان و اشکبار، و مناجات بسیار و زاریهاى پیوسته و پی ‏در پى بود.»(12)وقتى حضرت در غیر رمضان چنان باشد، حالِ آن حضرت در شب قدر براى ما قابل توصیف نخواهد بود.

او نه تنها خود شب‏زنده‏دارى و عبادت داشت که به دیگران نیز مى‏فرمود: «مَنِ اغْتَسَلَ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ أَحْیاها اِلى طُلُوعِ الْفَجْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ؛

کسى که در شب قدر غسل کرده و تا سپیده صبح شب‏زنده‏دارى کند، گناهانش آمرزیده می ‏شود.»

6. امام حسن عسکرى علیه‏السلام نیز چون پدران خود، اهل مناجاتهاى طولانى و شب‏زنده‏دارى در طول سال و مخصوصا در شب قدر بود. و به شیعیان خود نیز این اعمال را اکیدا سفارش می‏کرد.

از جمله، می‏فرمود:«فَلا یَفُوتُکَ إِحْیاءُ لَیْلَةِ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ؛پس بیدارى در شب بیست و سوم را از دست نده!»

[COLOR="#000000"][B]ب. حضور در مسجد[/B][/COLOR]

از مسائلى که معصومان علیهم‏السلام نسبت به آن حساسیت ویژه نشان داده ‏اند، حضور در مسجد، در شب قدر است. قبلاً اشاره شد که پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله حتى در شبهاى بارانى و گل بودن مسجد مدینه، حضور در آن را در شبهاى قدر ترک نمی ‏کرد. از آن بالاتر، پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله در دهه سوم ماه مبارک رمضان، شب و روز در مسجد معتکف بود.

امام على علیه‏السلام در این زمینه می‏فرماید: «فَلَمْ یَزَلْ یَعْتَکِفُ فِى الْعَشْرِ الاْءَواخِرِ مِنْ رَمَضانَ حَتّى تَوَفّاهُ اللّهُ؛

پس [پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله ] همیشه در دهه آخر ماه رمضان در حال اعتکاف بود تا آن وقت که خداوند او را گرفت.»

[ATTACH=CONFIG]573[/ATTACH][CENTER][/CENTER]
یحیى بن رزین نقل نموده که «کانَ اَبُو عَبْدِ اللّهِ مَریضا مُدْنِفا فَأَمَرَ فَأُخْرِجَ اِلى مَسْجِدِ رَسُولِ اللّهِ فَکانَ فیهِ حَتّى أَصْبَحَ لَیْلَةَ ثَلاثٍ وَ عِشْرینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ؛(17)امام صادق علیه‏السلام بیمارى شدیدى داشت، دستور داد او را به مسجد پیامبر صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله [با همان حال] ببرند. پس حضرت تا صبح شب بیست و سوم ماه رمضان در آنجا باقى ماند.»

[B][COLOR="#000000"]ج. مراسم قرآن سرگرفتن در شب قدر[/COLOR][/B]

یکى دیگر از اعمال شب قدر که در سیره معصومان دیده مى‏شود مراسم قرآن سرگرفتن است. امام صادق علیه‏السلام در این باره فرمود: «براى سه شب قرآن کریم را مقابل خود قرار دهید و آن را بگشایید و بخوانید: «اَللّهُمَّ اِنّى أَسْئَلُکَ... .»

[B][COLOR="#000000"]د. برپایى نماز جماعت در شب قدر[/COLOR][/B]
از عباداتى که سخت در اسلام بر آن سفارش شده، مخصوصا در ماه مبارک رمضان، برپایى نماز جماعت است. انس بن مالک از پیامبر گرامى اسلام صلى‏الله‏علیه‏و‏آله نقل کرده که فرمودند:
«مَنْ صَلّى مِنْ اَوَّلِ شَهْرِ رَمَضانَ اِلى آخِرِه فى جَماعَةٍ فَقَدْ اَخَذَ بِحَظٍّ مِنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ؛

کسى که از اوّل تا آخر ماه رمضان در نماز جماعت حاضر شود، بهره‏اى از شب قدر گرفته است.» و امام صادق علیه‏السلام نیز نماز صبح را به جماعت برگزار می ‏نمود، و بعد از آن تا مدّتى مشغول تعقیبات مى‏شد.
پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله و یاران او و دیگر معصومان علیهم‏السلام در سخت ‏ترین شرائط نماز جماعت شب قدر را ترک نمی ‏کردند. حضرت على علیه‏السلام می ‏فرماید: «شب بیست و سوم در عین حالى که باران شدیدى آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود، رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله ما را به نماز وامى‏داشت.» آن گاه فرمود: «فَصَلّى بِنا رَسُولُ اللّهِ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وَ إِنَّ أَرْنَبَةَ اَنْفِهِ لَفِى الطّینِ؛ پس رسول خدا صلی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله با ما نماز[جماعت] خواند، در حالى که نوک بینى حضرت در گل [فرو رفته[ بود.»

[B][COLOR="#000000"]ه . افطارى دادن و اطعام نمودن[/COLOR][/B]

از اعمالى که در ماه مبارک رمضان مورد تأکید قرار گرفته، افطارى دادن به دیگران است. پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله در خطبه معروف شعبانیه می ‏فرماید:«مردم بیدار باشید! کسى که از شما به روزه‏ دار مؤمن در این ماه افطارى دهد، پاداش آزاد نمودن یک برده و بخشش گناهان گذشته را همراه دارد. عرض شد: اى رسول خدا! ما توان افطارى دادن نداریم. حضرت فرمود: بترسید از آتش! ولو با دادن نصف دانه خرما و از آتش بپرهیزید! گر چه با دادن شربت آب باشد.»

پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله از کسانى بود که هر چه به دیگران می ‏فرمود، خود بیش از دیگران بدان عمل می ‏نمود و در این مورد نیز چنین است. «ابو شیخ ابن حیان» از پیامبر اکرم صلی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله نقل کرده که حضرت فرمود:

«مَنْ فَطَرَ صائِما فى شَهْرِ رَمَضانَ مِنْ کَسْبٍ حَلالٍ صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلائِکَةُ لَیالِىَ رَمَضانَ کُلَّها وَ صافَحَهُ جَبْرائیلُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ مَنْ صافَحَهُ جَبْرائیلُ یَرِقُّ قَلْبُهُ وَ تَکْثُرُ دُمُوعُهُ...؛

کسى که با مالى که از راه حلال به دست آورده در ماه رمضان روزه‏دارى را افطارى دهد، در تمام شبهاى رمضان فرشتگان بر او درود مى‏فرستند و جبرئیل در شب قدر با وى مصافحه مى‏کند و هر کس جبرئیل با او مصافحه کند، قلبش نرم و اشک چشمش زیاد شود.»

امام على علیه‏السلام نیز در شبهاى مبارک رمضان و شبهاى قدر به مردم اطعام می ‏کرد و آنها را موعظه می ‏نمود؛ چنان که در روایتى می ‏خوانیم:

«کانَ عَلِىُّ بْنُ أَبى طالِبٍ علیه‏السلام یَعُشُّ النّاسَ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِاللَّحْمِ وَ لا یَتَعَشّى مَعَهُمْ فَإِذا فَرِغُوا خَطَبَهُمْ وَ وَعَظَهُمْ... وَ قالَ فى خُطْبَتِهِ إِعْلَمُوا أَنَّ مِلاکَ اَمْرِکُمُ الدّینُ وَ عِصْمَتَکُمُ التَّقْوى وَ زینَتَکُمُ الاْءَدَبُ وَ حُصُونُ اَعْراضِکُمُ الْحِلْمُ؛

همیشه على بن ابى طالب علیهماالسلام شام[و افطارىِ تهیّه شده] از گوشت را به مردم در ماه رمضان مى‏داد، ولى خود از آن [گوشت] استفاده نمی ‏کرد. پس هنگامى که [از خوردن شام] فارغ مى‏شدند، براى آنها خطبه مى‏خواند و آنها را موعظه مى‏نمود... و در خطبه‏اش فرمود: بدانید ملاک امر [و کارهاى] شما دین است و نگه‏دارنده شما تقوا، و زینت شما ادب، و دژهاى [نگه‏دارنده] آبروى شما حلم است.»

و امام زین العابدین علیه‏السلام نیز در طول ماه مبارک رمضان در راه خدا انفاق می ‏کرد و صدقه می ‏داد؛ چنان که در حدیثى مى‏خوانیم:

«کانَ إِذا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضانَ تَصَدَّقَ فى کُلِّ یَوْمٍ بِدِرْهَمٍ فَیَقُولُ: لَعَلّى اُصیبُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ؛

(امام سجاد علیه‏السلام ) روشش این بود که هر روز از ماه [مبارک] رمضان درهمى صدقه مى‏داد و آن گاه مى‏فرمود: شاید [با این کار صدقه] شب قدر را دریابم.»

امام صادق علیه‏السلام فرمود: «جدّم امام زین العابدین علیه‏السلام روزى که روزه مى‏گرفت، دستور می ‏داد گوسفندى ذبح کنند و آن را تکه تکه نموده، بپزند. هنگام افطار که نزدیک مى‏شد، حضرت به دیگها سر می ‏زد تا بوى آنها را استشمام کند، در حالى که روزه‏دار بود. سپس دستور می ‏داد ظرفها را پر کنند و یکى یکى به در خانه افراد [فقیر] ببرند تا آنجا که غذا تمام مى‏شد. آن گاه خود با نان و خرما افطار مى‏نمود.»

و همچنین امام صادق علیه‏السلام نیز شب در خانه فقرا مى‏رفت و به آنها نان و خرما مى‏داد و سفارش می ‏فرمود: «در ماه رمضان به مردم افطارى بدهید.»

منبع:بیتوته