آداب معاشرت پیامبر اعظم (ص)

به روایت دیلمی، رسول خدا(ص) لباس خود را وصله می زد، كفش خود را می دوخت، گوسفندان خود را می دوشید، با بردگان غذا می خورد، بر زمین می نشست، بر درازگوش سوار می شد و دیگری را ترك خود سوار می كرد. حیا مانع نمی شد كه شخصاً نیازمندی های خود را از بازار تهیه كند و خود به خانه برد. با ثروتمند و فقیر دست می داد و دست خود را نمی كشید تا طرف مقابل دست خود را بكشد. با هر كس روبه رو می شد از ثروتمند و فقیر و بزرگ و كوچك، سلام می كرد. چیزی را كه به آن دعوت می شدكوچك نمی شمرد گر چه پست ترین نوع خرما بود.

آن حضرت كم خرج، بلندطبع، خوش معاشرت و خوشرو بود. همیشه لبخند برلب داشت ولی بلند نمی خندید، و غمگین به نظر می رسید اما عبوس و دژم نبود. فروتن بود اما خود را كوچك نمی نمود، بخشنده بود اما اسراف نمی ورزید، و نازكدل و مهربان با همهٔ مسلمانان بود. هرگز از روی سیری باد گلو نزد، و هرگز دست طمع به سوی كسی نگشود.

علی(ع) فرمودند:

هرگز نشد كه رسول خدا(ص) با كسی دست دهد و زودتر از او دستش را بكشد، بلكه درنگ می كرد تا او دستش را بیرون بكشد. و هرگز كسی با آن حضرت در كاری یا سخنی مشاركت نكرد كه حضرت زودتر از او دست از كار كشد بلكه صبر می كرد تا وی دست از كار بكشد. و نشد كسی با آن حضرت گفتگو را آغاز كند و حضرت پیش از او سكوت كند. و هرگز دیده نشد كه نزد كسی پای خود را دراز كند. و هرگز میان دو كار مخیر نشد مگر اینكه دشوارترین آنها را اختیار می فرمود. و در ستمی كه به او می شد درصدد انتقام بر نمی آمد مگر آنكه محارم خدا هتك شود، كه در این صورت به خاطر خدا خشم می گرفت. و هرگز در حال تكیه دادن چیزی نخورد تا از دنیا رحلت فرمود.

و چیزی از آن جناب درخواست نشد كه «نه» بگوید. و هرگز حاجتمندی را رد نكرد جز آنكه یا حاجت او را برمی آورد، یا او را با سخنی نرم و دلنواز خرسند می ساخت. نمازش در عین تمامیت از نماز همهٔ مردم سبك تر، و خطبه اش از همه كوتاه تر و از بیهوده گویی بركنار بود. و چون از راه می رسید از بوی خوشش شناخته می شد. و چون با دیگران بر سر یك سفره می نشست اول كسی بود كه شروع به غذا خوردن می كرد و آخرین كسی بود كه از غذا دست می كشید، و هنگام غذا خوردن از جلو خود میل می فرمود، و تنها هنگام خوردن رطب و خرما دست به سوی دیگر هم می برد.

آشامیدنی را با سه نفس می آشامید، و آب را می مكید و یكباره سر نمی كشید. دست راستش به خوردن و آشامیدن و گرفتن و دادن اختصاص داشت و جز با دست راست چیزی نمی گرفت و نمی داد، و دست چپش برای سایر اعضای بدنش بود. در همهٔ كارها چون لباس پوشیدن، كفش پوشیدن و از مركب پیاده شدن شروع با دست یا پای راست را دوست داشت.

چون كسی را صدا می زد سه بار تكرار می كرد، ولی در سخن گفتن یك بار بیشتر نمی گفت. و اگر اذن دخول می گرفت سه بار تكرار می فرمود. كلامش روشن بود و هر شنونده ای آن را می فهمید. به هنگام سخن گفتن سفیدی دندانش برق می زد، و اگر او را می دیدی می گفتی دندان های پیش او فاصله دارد ولی نداشت.

نگاه كردنش كوتاه بود و به كسی خیره نمی شد. با كسی سخنی را كه او خوش نمی داشت نمی گفت. هنگام راه رفتن مانند كسی كه از سراشیبی فرود می آید قدم بر می داشت. می فرمود: بهترین شما خوشخوترین شماست. هیچ خوراكی را نكوهش یا ستایش نمی كرد. یاران آن حضرت در حضور او كشمكش و بگومگو نمی كردند. هر كس از او سخن می گفت، می گفت: هیچ كس را مانند آن جناب(ص) پیش از آن و بعد از آن ندیده و نخواهم دید.

امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا(ص) هرگاه با كسی می نشست از جا برنمی خاست تا همنشین او از جا برخیزد.

به روایت طبرسی: رسول خدا(ص) به هنگام سخن گفتن لبخند می زد.

یونس شیبانی گوید: امام صادق(ع) به من فرمود: شما با یكدیگر چگونه شوخی می كنید؟ گفتم: خیلی كم! فرمود: چرا شوخی نمی كنید؟! شوخی از خوشخویی است. و با شوخی می توانی برادر دینی خود را شاد سازی. همانا رسول خدا(ص) نیز با مردم شوخی می كرد و می خواست بدین وسیله آنان را شاد سازد.

امام صادق(ع) فرمود: مؤمنی نیست مگر آنكه از شوخی بهره ای دارد. رسول خدا(ص) نیز شوخی می كرد ولی جز سخن حق چیزی نمی گفت.

معمر بن خلاد گوید: از حضرت رضا(ع) پرسیدم و گفتم: قربانت گردم، آدمی در میان گروهی قرار دارد، سخنی به میان می آید كه همه شوخی می كنند. و می خندند، این چه صورت دارد؟ فرمود: مانعی نیست، اگر نباشد، ـ و من یقین كردم منظور آن حضرت آن است كه فحش و ناسزایی در میان نباشد ـ سپس فرمود: مردی از اعراب بادیه نشین نزد رسول خدا(ص) می آمد و برای آن حضرت هدیه می آورد و همان جا می گفت: پول هدیهٔ مرا مرحمت كن! و رسول خدا(ص) از این سخن می خندید. و هرگاه غمگین می شد می فرمود: اعرابی چه می كند؟ كاش نزد ما می آمد [و با سخنانش ما را می خندانید.



* برگرفته از: سنن‌النبی، نوشتهٔ علامه سید محمدحسین طباطبایی(ره)، ترجمهٔ حسین استادولی.