-
سرد مزاجید یا گرم‌مزاج؟
امیدوارم آنچه تاكنون درباره لزوم ورود به بحث مهم ولی اكثرا مغفول‌مانده «توجه به مشخصات فردی در هنگام تنظیم برنامه غذایی» بیان كردهایم، به اندازه كافی روشنگر اهمیت موضوع و نشاندهنده میزان تاثیرات مثبت یا منفی حاصل از در نظر گرفتن یا نگرفتن تمایزات فردی در نحوه انتخاب نوع تغذیه و غذای مصرفی هر فرد جهت تامین نیازهای مختلف بدن و تضمین سلامت وی به صورت خاص بوده باشد.
چراكه بدون اطلاع و اطمینان كافی از اهمیت بالای این قضیه و به‌كارگرفتن آن، ممكن است در بسیاری از موارد به دستورات كلی و یكسان موجود در هرم غذایی عمل كنیم اما نتیجه خوب و دلخواهی از آن به دست نیاوریم. به عنوان مثال، دستور «پنج الی 9 سهم میوه و سبزی روزانه» را در هرم غذایی در نظر بگیرید. به جز علاقه، آیا بهترین انتخاب شما از نظر نوع میوه یا سبزی مصرفی با همسر یا خواهرتان یكی است؟ چه عوامل دیگری در این زمینه به ذهن‌تان می‌رسد؟ چیزی كه اغلب از ذهن‌مان دور میماند، دخیل بودن خصوصیات فردی در انتخاب غذاست كه به ضرس قاطع حتی در افراد یك خانواده هم یكسان نیستند.
به احتمال زیاد بارها با كلماتی همچون سردی و گرمی در رابطه با اغذیه گوناگون برخورد كردهاید. اما آیا می‌دانید كه این كلمات البته با كمی تغییر در مفهوم، برای خود شما هم قابل استفاده است؟ در توضیح مساله، قبلا گفتیم كه علاوه بر فاكتورهای شناختهشدهای همچون میزان قند و چربیهای موجود در خون هر فرد، مشخصه‌های دیگری هم وجود دارند كه از فردی به فرد دیگر متغیرند. این مشخصات همان‌طور كه خواهیم دید، طوری با طبیعت وجودی شخص آمیخته شدهاند كه حتی رفتار و شخصیت وی را تحتتاثیر قرار می‌دهند.
برای شناخت بهتر این مولفه‌ها بهترین سیستمی را كه می‌توان معرفی كرد، همان طب سنتی ایرانی است كه قادر به ارایه راهكارهای عملی در تشخیص، كنترل و اصلاح این مشخصات اختصاصی در زمان سلامت یا ناخوشی نزد افراد گوناگون است.
در این نظام، هر فرد دارای مزاج خاصی است كه اكثرا با دو كلمه از نظر حرارت و رطوبت، بیان می‌شود. مانند مزاج گرم و خشك یا سرد و تر. البته مشابه این سیستم در طب قدیم هند (آیورودا) و طب سنتی چین نیز قابل مشاهده است كه مانند طب قدیمی ما دارای شبكه گسترده و منظمی برای ردیابی علایم بالینی مشخصه‌های نامبرده و درمان مشكلات ناشی از عدم تعادل آنها هستند. در ادامه به برخی از این شباهتها اشاراتی خواهیم داشت.
اما از سوی دیگر، همان‌طور كه قبلا هم اشاره شد، متاسفانه معدل دانسته‌های عموم مردم و حتی كارشناسان تغذیه در این مورد بسیار كم و در حد شنیده‌هایی از مادربزرگها یا در نهایت از عطاری محل است كه به نظر نگارنده، دلیل اصلی مهجور ماندن این علوم، علاوه بر پیشرفت پزشكی نوین و جانشین شدن آن به جای طب قدیم در تمامی عرصه‌ها، مخصوصا در بخش آموزش و در نتیجه كاهش استفاده از پزشكی سنتی در تشخیص، پیشگیری و درمان بیماریها، پیچیدگی و سختی ذاتی انواع طب كلنگر است.
الحق و الانصاف تشخیص دقیق مزاج افراد مختلف با استفاده از یكسری اطلاعات دمدستی و محدود كاری است بسیار سخت و حتی ناممكن. بر همین اساس، ارایه طریق و راه چاره نیز برای اصلاح یا درمان نابسامانیهای این حیطه، تنها از عهده كسانی برمیآید كه تبحر و تجربه بسیار بالا و مرتبط با این امور داشته باشند. پس چه باید كرد؟ حال كه از مشكلات پیش رو برای آشنایی با مزاج خود آگاه شدیم باید آن را كنار بگذاریم یا بهتر است به دنبال راه چارهای باشیم؟
برای یادآوری دوباره اهمیت موضوع و اشاره به ارتباطات پیچیده مزاج هر فرد با فاكتورهای گوناگون زندگی از جمله تغذیه، رفتار، كار، محیط زندگی و تاثیر تدبیر آنها در سلامت وی، چند جملهای را از صفحه 30 كتاب «كلیات طب سنتی ایران» منتشر شده توسط نشر شهر نقل می‌كنیم: «... مثلا فردی كه مزاج سرد و تر دارد، با مشغول شدن به پاسخگویی تلفنهای یك شركت خلوت در منطقهای سردسیر و تغذیه روزانه با انواعش، برنج، لبنیات و چربیهای گوناگون همراه با غم دوری از خانواده به تدریج به بیماریهایی دچار می‌شود كه ناشی از ازدیاد بلغم است و سردی و تری بر وی غلبه می‌كنند...» ملاحظه فرمودید؟
فرد مورد نظر با داشتن مزاج سرد و تر كه به اختصار علایم آن را بیان خواهیم كرد، به خودی خود بیمار نیست بلكه عدم دقت به مزاج وراثتی و عدم تدبیر لازم برای تعادل آن، باعث مشكلات بعدی خواهد شد. بنابراین حال كه در ادامه بررسی تغذیه صحیح در دورانهای مختلف زندگی، به تغذیه دوران كودكی رسیدهایم، ما هم باید به نوبه خود و در حد بضاعت دانسته‌ها و فضای روزنامه، كمی در مورد طبایع گوناگون انسان و غذا و اثرات متقابل آنها بر یكدیگر صحبت كنیم.
بله، لیموشیرین و هندوانه در كنار خربزه و گرمك همگی در هرم غذایی جزو میوه‌ها هستند، اما با توجه به مزاج من و طبع آنها، كدام یك برای من بهتر است؟ در خانواده حبوبات هم وضع به همین منوال است. لوبیا‌چیتی گرم و خشك، اما عدس سرد و تر است. كدام یك با مزاج من سازگارتر است؟ پس باید حتیالامكان، هم روش شناسایی مزاج خود را بدانم هم از طبیعت خوراك مصرفی باخبر باشم.
