مادري شاداب، کودکي سالم

بررسي ها نشان مي دهند که وضعيت عاطفي مادر باردار و نوع محيط(از نظر سطح استرس) مي تواند در دوره رشد جنين و به دنبال آن در سلامت و سازگاري کودک(دوران بعد از تولد) تاثير داشته باشد. عوامل زيستي - اجتماعي - رواني زيادي وجود دارند که مي توانند در رشد طبيعي جنين اثر منفي داشته باشند. با اين حال در اين نوشتار تلاش شده است تا به طور اختصاصي در مورد فشار رواني، حالت هاي عاطفي و اضطراب مادر و توصيه هايي در جهت بهداشت رواني مادران باردار مطالبي ارائه گردد.
"فشار رواني" چيست؟

اجازه دهيد نگاه کلي به مفهوم و نقش استرس بر بدن و ذهن داشته باشيم. استرس(فشار رواني) اصطلاحي است که به صورت هاي گوناگون تعريف شده است. با اين حال به مفهوم دقيق تر، استرس را پاسخ غير اختصاصي بدن به هر گونه درخواست تعريف مي کنند. استرس يک حالت دروني(روان شناختي) است که از هر گونه تغيير در بدن، موقعيت و محيط ما ايجاد مي شود.

بنابراين بارداري هم مي تواند يکي از مهم ترين اين تغييرات محسوب شود. وجود طولاني مدت محرک هاي تنش زا مي تواند فرد را به مرحله فرسودگي رسانده و تقريباً در پيدا شدن بسياري از بيماري ها نقش داشته باشد. استرس در ايجاد زخم معده، حمله قلبي، آسم، کاهش کارايي سيستم ايمني بدن، فشار خون بالا(براي مادران باردار به طور اختصاصي خطرناک مي باشد) و همچنين واکنش هاي هيجاني مانند: خشم، احساس گناه ، افسردگي و اضطراب نقش دارد، که شايد در مورد آن ها مطالبي شنيده باشيد.
حالت هاي عاطفي و اضطراب مادر چه تاثيري بر جنين و نوزاد دارد؟

با وجود اين که بين دستگاه عصبي جنين و مادر ارتباط مستقيمي وجود ندارد، پژوهش هايي نشان داده است که استرس مادر در هنگام حاملگي، بر رشد جنين و رفتار فرزندش(پس از تولد) تاثير مي گذارد. حالاتي مانند ترس و اضطراب، در دستگاه عصبي خودکار مادر سبب آزاد شدن بعضي از مواد شيميايي و ورود آنها به جريان خون مي شود. علاوه بر اين، در چنين شرايطي از غده هاي داخلي(به ويژه غده فوق کليوي)، انواع و مقادير مختلفي هورمون ترشح مي شود که در سوخت و ساز طبيعي بدن و واکنش هاي شيميايي خون مادر تغييراتي ايجاد مي کند.

با اين فرايند مواد شيميايي از راه جفت به جنين منتقل مي شود. ممکن است هورمون هاي استرس زا بر دستگاه قلب و عروق جنين اثر منفي بگذارند و سبب تحريک جنين و تشديد حرکات او در داخل رحم شوند. مطالعات نشان داده است که در صورت تداوم ناراحتي مادر طي چند هفته، حرکات جنين در تمام طول بارداري به حد بسيار بالايي مي رسد و اگر اين ناراحتي ها کوتاه مدت باشد حالت تحريک پذيري جنين معمولاً چند ساعت طول مي کشد.

به هر حال فشار عاطفي مادر باردار در طولاني مدت؛ خواه ناشي از مشکلات زناشويي باشد يا عقايد منفي در مورد بچه دار شدن و يا حوادث ناگوار زندگي، نتايج مشابهي براي سلامت مادر و کودک به دنبال خواهد داشت.

مادران غمگين و يا مضطرب، نوزاداني پيش از موعد، کم وزن، بيش فعال، تحريک پذير، ناآرام، بدغذا و يا نوزاداني که به شدت نياز به آغوش مادر دارند، به دنيا مي آورند. و از آنجا که اضطراب مادر در دوران حاملگي، زايمان سخت يا زودرس را موجب مي گردد، صدمه ها و ضربه هاي هنگام تولد و تولد زودرس، احتمال ابتلاي نوزادان به اختلال هاي جسمي و ذهني را افزايش مي دهد.
چه توصيه هايي براي کاهش استرس، در دوران بارداري مي توان ارائه داد؟

از آنجايي که رهايي از موقعيت هاي استرس زا اجتناب ناپذيرند، پس بهتر است روش هايي به کار بريم تا به شکل موثرتري بتوانيم با محرک هاي استرس زا برخورد و اثر آن ها را کنترل کنيم.

البته اهميت اين موضوع براي به کارگيري روش هاي منطقي پدر و مادران آينده در جهت رشد مطلوب فرزندانشان مي باشد، زيرا سلامت و شادابي جامعه در گرو فرزنداني است که به آن جامعه تحويل مي دهيم. در اينجا برخي از توصيه ها و روش هاي عملي ارائه شده است:

* عجله نکنيد! ضروري است زن و شوهر، مسائل و تعارض هاي خود را پيش از تصميم گيري در مورد فرزند دار شدن حل کنند. در زندگي زناشويي با مشکلاتي مواجه مي شويم که برخي از آن ها را به راحتي يا نسبتاً راحت حل مي کنيم. اما وقتي تعارض آزاردهنده اي را تجربه مي کنيم، براي رهايي از استرس ناشي از آن يا پيشگيري از افزايش پيامدهاي آن، بهتر است هر چه زودتر با يک ديد منطقي و عاقلانه به حل آن بپردازيم.

* يکي از اين راه کارها، حل مساله يا "Solving Problem" است.

اين روش خود داراي مراحل و جزئياتي است که در زير به آن ها اشاره شده است. البته بهتر است اين روش ها زير نظر يک روانشناس و مشاور خانواده عملي شود.

مراحل

1- شناسايي مشکل

2- ارائه ي راه حل ها

3- بررسي راه حل ها

4- انتخاب بهترين راه حل

5- اجرا

6- مرور عملکرد و ارزيابي

سوال ها

1- موضوع اصلي نگراني چيست؟

2- راه حل عملي چيست؟

3- پيش بيني راه حل ها چيست؟

4- تصميم چيست؟

5- چگونه اجرا کنيم؟

6- آيا راه حل موثر بود؟

عملکرد ها

1- عوامل تعارض را مشخص و در مورد مساله صبحت کنيد. خوب گوش کنيد، سوال هايي بپرسيد، نقطه نظر طرف مقابل را جويا شويد، مساله را به صورت شفاف و دقيق بنويسيد.

2- هر ايده و فکري که به نظرتان مي رسد يادداشت کنيد.(بدون حذف و بدون ارزيابي تاثيرگذاري آن). تا جايي که ممکن است اهداف خود را به طور روشن و به صورت رفتاري، مشخص کنيد.

3- راه حل هاي مرحله قبل را مورد بحث قرار دهيد. مزايا و معايب هر کدام را با ذکر دليل مشخص کنيد. مي توانيد به نقاط مثبت و منفي هر راه حل، نمره اي بين صفر تا 100 بدهيد. سپس راه حل ها را بر اساس عملي و مطلوب بودن رتبه بندي کنيد.

4- بر اين اساس، راه حل قابل اجرا(مفيدترين، بهترين و يا ترکيبي از آن ها) را انتخاب کنيد.

5- جهت اجراي راه حل، برنامه ريزي کنيد و مراحل، زمان و مکان اجراي آن را مشخص کنيد و سپس به اجراي عملي راه حل انتخاب شده بپردازيد.

6- اگر تلاش هايتان به حل مشکل منجر شد يا شما را به حل آن نزديک کرد، در همان جهت ادامه دهيد.

در صورتي که در عمل، مشکلاتي پديد آمده باشد، ايجاد تغييرات لازم در اجرا و حتي در راه حل انتخابي نياز است و بايد راه حل بعدي دنبال شود.
کيوان علوي زاده- کارشناس ارشد روان شناسي و مشاور خانواده