-
مهارت خودآگاهی
وقتي بچه بودم دلم مي خواست دنيا را عوض كنم.
بزرگتر كه شدم گفتم : دنيا بزرگ است ، كشورم را تغيير مي دهم .
در نوجواني گفتم: كشور خيلي بزرگ است ، بهتر است شهرم را دگر گون كنم.
جوان كه شدم گفتم : شهر خيلي بزرگ است، محله خود را تغيير مي دهم .
به ميانسالي كه رسيدم گفتم : از خانواده ام شروع مي كنم.
در اين لحظه آخر عمر مي بينم كه بايد از خودم شروع مي كردم ، اگر تغيير را از خودم آغاز كرده بودم ، خانواده‌ام ، محله‌ام ، شهرم ، كشورم ، و جهان را به اندازه توانم تغيير مي دادم!
خودشناسي از جمله مهمترين مهارت هاي زندگي است كه ساير مهارت ها بدون آن معنا ندارند، حضرت علي (ع) مي فرمايد: من عرفه نفسه، فقد عرفه ربه ، اين در حالي است كه در دهه هاي اخير روان شناسان دربررسي اختلال هاي رفتاري و انحراف هاي اجتماعي به اين نتيجه رسيده اند كه بسياري از اختلال ها و آسيب ها در ناتواني برخي افراد در تحليل هاي خود موفقيت خود ريشه دارند.
مهارت خود آگاهي ، توانايي شناخت وآگاهي از خصوصيات ،نقاط ضعف و قوت ، خواسته ها ،ترس ها وانزجارهاست . براي اكثر ما توصيف ويژگي هاي اخلاقي ورفتاري خود براي ديگران كار سخت و دشواري است . به عنوان مثال ممكن است پاسخ به اين سوال كه چه كسي هستيم ، سخت و دشوار باشد. اكثر ما فقط در مورد ويژگي هاي كلي و عمومي خود از جمله سن ،جنسيت ، وضعيت شغلي و ... خود صحبت مي كنیم و از ويژگي هاي شخصيتي ورفتاري خود اطلاعات كافي و مناسبي نداريم . به عنوان مثال نمي دانيم كه چه كارهايي را خوب مي توانيم انجام دهيم ؟ چه ويژگيهاي اخلاقي منفي داريم ؟ چه اهدافي براي زندگي خود داريم ؟ چه آرزوهايي داريم ؟ علايق و اولويت هاي زندگي ما چيست ؟ چه چيزهايي ما را ناراحت يا خوشحال مي كند ؟ رشد خود آگاهي به فرد كمك مي كند تا دريابد تحت فشار رواني قرار دارد يا نه و اين معمولاً پيش شرط و شرط ضروري روابط اجتماعي و روابط بين فردي موثر و همدلانه است .
انواع آگاهي از خود
1- خود فيزيكي : به تصوري كه هركس از ظاهر فيزيكي خود دارد گفته مي شود . آيا از ويژگي هاي ظاهري خود راضي هستيم ؟ يا احساس خوبي نداريم.
2- خود جنسيتي : تصور يا برداشتي است كه هر كس از هويت و تمايلات جنسي خود دارد. به عبارت ديگر آيا شخص از زن يا مرد بودن خود احساس رضايت دارد؟
3- خود اجتماعي : به تصوري كه فرد از جايگاه اجتماعي خود دارد گفته مي شود. ديگران ما را چگونه مي بينند؟ چگونه در گروهها ظاهر مي شويم؟ در اجتماع چه نقش هايي بايد داشته باشيم ؟ پايگاه اجتماعي ما چگونه است؟ ديگران با ما چگونه هستند و ما باديگران چگونه ايم؟
4- خود معنوي: تصور شخص از اعتقاداتش است كه معمولاً به زندگي و باورهاي مذهبي او معنا مي بخشد. براي مثال آيا مذهبي هستيم ؟ به زندگي پس از مرگ باور داريم؟
5- خود تاريك : جنبه خاصي از خود است كه در برگيرنده اسرار ماست. چون دوست نداريم فاش شود، معمولاً انرژي زيادي براي مخفي نگهداشتن آن مصرف مي كنيم .
6- خود آرماني : آن بخشي از ماست كه مي خواهيم به آن برسيم . دائم در اين فكر هستيم كه چگونه به نظر مي آئيم؟ بانگاه به زندگي ديگران ، خودمان را با آنها مقايسه مي كنيم ، سپس در ذهن خويش تصويري از خود مي سازيم كه دوست داريم آن باشيم ، به آن خود آرماني مي گويند.
7- خود واقعي: دروني ترين بخش وجود ماست كه آن را به خوبي مي شناسيم ولي افراد محدودي ازآن آگاه هستند. ممكن است آن را ازديگران پنهان كنيم، چون نگرانيم از اين كه اگر ديگران خود واقعي ما را بشناسند، ممكن است علاقه‌شان را به ما از دست بدهند.
ويژگي هاي افراد خودآگاه :
- براي خود ارزش قائل هستند.
- از روحيه انتقاد پذيري برخوردارند
- نسبت به ارزش ها و اعتقاداتشان آگاهي كامل دارند و از آن دفاع ميكنند.
- احساس خشنودي و رضايت خاطر زيادي دارند.
- در مقابل فشار و ضربه هاي رواني و اجتماعي مقاومت بيشتري از خود نشان مي دهند
- به دنبال سرزنش يا تحقير ديگران نيستند، بلكه باديگران با احترام برخورد مي كنند.
- اغلب از روحيه مثبت انديشي برخوردارند.
- روحيه همكاري و مشاركت بالايي دارند.
- از مشورت با ديگران و افراد صاحب نظر استقبال مي كنند.
خلقت انسان داراي حقيقي است كه او براي رسيدن به آن آفريده شده است و در او صفات و خصوصياتي نهفته است كه مجموعه اين صفت ها، شخصيت فرد را تشكيل مي دهد. شخصيت هر كس داراي ويژگي هايي است كه او را از ديگران متمايز مي كند. شخصيت مجموعه باورها و اعتقادات ، احساسات و رفتار هر فرد است كه نحوه ارتباط او را با خود ، ديگران ،عالم و هستي و همچنين نحوه برخورد او را بامسائل و مشكلات تعيين مي كند.
شخصيت داراي دو بعد مي باشد:
ظاهری ( بيروني ) و باطني ( دروني)
شخصيت ظاهري هر فرد پوششي براي شخصيت باطني او در مقابل ضربه هاي روحي و رواني است. انساني به تكامل مي رسد كه تمام جنبه هاي وجود خود را كشف نمايد. اغلب مردم براين باورند كه ما خودمان را به دقت مي شناسيم و مي دانيم كه چه مي خواهيم و چه مي كنيم. اگر به راستي اين گونه است، پس ريشه اين همه بگومگوهاي بي مورد چيست؟ ريشه اين همه اضطراب ، دلشوره، نگراني ، خستگي هاي مزمن جسمي و رواني كجاست؟
امروزه شناخت درك و آگاهي از خود، نيازمند دانش و روش است . چون انسان هزاره سوم بيش از هر دوره ديگري با ارتباطات و فناوري گره خورده است، شناخت وي از خود مستلزم بررسي و ارزيابي صحيح از خود مي باشد. خودآگاهي مادر تمامي مهارت هاي زندگي به شمار مي آيد. شناخت دقيق و درست از خود، به عبارتي ديگر شناخت نگرش ها ، آراء ، عقايد ، انديشه ، هيجانات ، توانايي ها ، ناتوانائي ها ، مهارت ها و كاستي هاي خود است.
هدف هاي يادگيري:
- مهارت هاي ذهني :
- آگاهي از ويژگيهاي مثبت خود .
- شناسايي ويژگي هاي قابل تغيير خود
- شناخت استعداد ها و توانمندي ها
- آشنايي با نظريات ديگران در مورد خود
- مهارت هاي كنشي
- توانايي تعمق وانديشه در خويشتن
- توانايي تغيير ويژگي هاي منفي خود
- تقويت ويژگي هاي مثبت
- مهارت هاي نگرشي
- علاقه به بررسي وتحليل خود
- تمایل به تغییر ویژگی های منفی خود
عاليت
: 1-من كي هستم ؟
1-1-خود آگاهي جسماني
فردي كه در مسير خود آگاهي قدم نهاده بايد نسبت به ويژگي هاي جسماني خود نيز آگاهي داشته باشد. با انجام تمرين هاي عملي زير دراين زمينه اقدام كنيد.
الف- تصوير شما در آينه
به خودتان در آينه نگاه كنيد ، آنچه مي بينيد آقا يا خانمي چاق يا لاغريا متوسط، سفيد يا سبزه يا گندمگون ، مرتب يا نامنظم و...است اين موارد ويژگي هاي جسماني شما هستند . ويژگي هايي كه حتي وقتي ديگران هم به شما نگاه مي كنند، آنها را تشخيص مي دهند . شما بايد بتوانيد به خوبي ويژگي هاي جسماني خود را فهرست كنيد ، به طوري كه اگر اين فهرست به فردي داده شود كه شما رانمي شناسد ، او بتواند شما را در ميان يك جمع تشخيص دهد. من....
ب- ويژگي هاي جسماني مطلوب و نامطلوب
ممكن است شما داراي ويژگي هاي جسماني باشيد كه برايتان مطلوب نباشند . برخي از اين ويژگي هاي جسماني كاملاً قابل تغيير هستند ، برخي غير قابل تغيير و بعضي ديگر تا حدودي قابل تغيير مي باشند . به ويژگي هاي جسماني خود فكر كنيد و در تمرين زير تعيين كنيد كه جزو كدام يك از ويژگي ها هستند.
به طور مثال :
1 – چاقی – قابل تغییر
2 – اندازه چشم های کوچک – غیرقابل تغییر
3 – بینی بزرگ – تا حدوی قابل تغییر
* با توجه به مثال بالا به ویژگی های جسمانی خود فکر کنید و 10 ویژگی جسمانی خود را یادداشت کرده و مشخص کنید کدام قابل تغییر ، کدام غیرقابل تغییر و کدامشان تا حدودی قابل تغییر هستند.
2-1- خود ارزشيابي صحيح
لطفاً به سوال هاي زير پاسخ دهيد:
- فكر مي كنيد مهمترين پيشرفت ودستاورد شما چيست ؟
- كدام ويژگي خانواده خود را بيشتر مي پسنديد؟
- چه چيزي در زندگي شما با ارزش تراست؟
- سه فعاليتي كه فكر مي كنيد در انجام دادن آنها توانايي داريد، كدام هستند؟
- دوست داريد چه چيزي را درخود تقويت كنيد ؟
- نكته هاي مثبت ، منفي ياخنثي هر كدام از ويژگي هاي زير را مشخص كنيد.
1- اعتماد به نفس 2- حسادت 3- خوش قولي 4- نظم و ترتیب 5- زود رنجي 6- نااميدي 7- مسئوليت پذيري 8- غرور و تكبر
3-1- نقش اعضاي خانواده ودوستان نزديك درخودآگاهي
لطفاً ضمن پرس و جو از بستگان و نزديكان به سوال هاي زير پاسخ دهيد :
- ديگران چه صفتي را بيش از همه در شما مي پسندند؟
- ديگران چه صفتي را بيش از همه درشما نمي پسندند؟
- آيا ازبين صفت هاي مذكور ، موردي هست كه شما به آنها آگاهي نداشته ايد؟
