مهارت مديريت هيجانها

[بهمن پور]

پسر بچه ای بود که اخلاق خوبی نداشت پدرش جعبه ای میخ به او داد و گفت : هر بار که عصبانی می شوی باید یکی از این میخ ها را به دیوار بکوبی !


روز اول ، پسر بچه تعدادی میخ به دیوار کوبید .طی چند هفته بعد ، همان طور که یاد می گرفت چگونه عصبانیتش را کنترل کند ، تعدا میخ های کوبیده شده به دیوار کمتر و کمتر شد .


سرانجام روزی رسید که پسر بچه دیگر عصبانی نمی شد او این مساله را به پدرش گفت و پدر نیز پیشنهاد داد که میخ ها را از دیوار بیرون آورد پسر بچه بالاخره توانست به پدرش بگوید که تمام میخ ها را از دیوار بیرون آورده است


پدر دست بچه را گرفت و به کنار دیوار برد و گفت : پسرم ! تو کار خوبی انجام دادی ، اما به سوراخ های روی دیوار نگاه کن ! وقتی تو در هنگام عصبانیت، حرف هایی می زنی آن حرف ها هم چنین آثاری بر جای می گذارند .


در زندگی روزمره خود همواره با حوادث و اتفاقات مختلفی روبه رو می شویم و یا از وقوع آنها مطلع می شویم که هریک از آنها احساسات یا هیجاناتی را در ما پدید می آورند که بر مشکل دادن رفتارهای ما موثر هستند .

هیجان هانقش مهمی را در زندگی ما ایفاد می کنند آنها به رویاها خاطره ها و ادراک های ما جان می بخشند و وقتی که دچار اختلال شوند ، سهم عمده ای در اختلال های روانی رعهده دارند هیجان ها معمولاً به احساس ها و واکنش های عاطفی اشاره دارند و هر هیجان از سه مولفه اصلی برخوردار است :


1- مولفه شناختی ، افکار ، باورها و انتظارهایی که نوع و شدت پاسخ هیجانی را تعیین می کنند ان چه برای یک فرد فوق العاده لذت بخش است ، ممکن است برای دیگران کسل کننده یا آزار دهنده باشد .


2- مولفه فیزیولوژیکی که شامل تغییرهای جسمی در بدن است برای مثال هنگامی که بدن از نظر هیجانی به واسطه ترس یا خشم برانگیخته می شود ، ضربان قلب افزایش می یابد، مردمک ها گشاد می شوند میزان تنفس بیشتر می شود.


3- مولفه رفتاری به حالت های مختلف تجلی هیجان ها اشاره می کند جلوه های چهره ای ، حالت های اندام و حرکت های بیانگر و آهنگ صدا همراه با خشم ، لذت ، غم و هیجان های دیگر تغییر می کند .

نظریه پردازان به 7 تا 10 هیجان اولیه یا اصلی اشاره می کنند : ترس ، خشم ، بیزاری ، تعجب ، شادی ، شرم ،نفرت ، غم و اندوه ، علاقه و احساس گناه ، چنانچه با حالت های هیجانی مثل غم ، خشم یا اضطراب درست رفتار نشود ، برجسم و روان ماتاثیر منفی داشته و پیامدهای ناخوشایندی برای سلامتی ما در پی خواهندداشت از این رو مدیریت برهیجان ها یکی از مهارت های مهم زندگی محسوب می شود .


ابراز حالت هیجانی،مشکل توانمندی از ارتباط به شمار می رود مااغلب هیجان های خود را به صورت غیر کلامی ابراز می کنیم یعنی ازطریق جلوه های چهره ای ، احتمالاً مهمترین شکل ارتباط هیجانی هستند چهره انسان 44 عضله آن برای جویدن به کار می رود و 40 عضله دیگر برای جلوه های چهره ای هستند برخی از جلوه های خاص چهره ای ذاتی هستند و بنابراین در همه جای دنیا آنها را می شناسند .


تفاوت های جنسیتی در هیجان ها

قواعد نمایشگری هیجان ها نه تنها ازنظر فرهنگی بلکه از نظر جنسیتی نیز با یکدیگر تفاوت دارند. از خردسالی به پسر بچه ها می آموزند که گریه کردن کار دختر هاست و نشان دادن ترس و ضعف کار مردها نیست . بررسی ها نشان می دهند که زنها درچهار مورد از پنج هیجان اصلی ( شادی ، عشق ، ترس ، اندوه و خشم ) هیجان های شدید و بیشتری گزارش می کنند و مردها فقط در مورد هیجان خشم بر زنها سبقت می گیرند .

کارکرد هیجان ها


هیجان ها هم جنبه منفی دارند و هم مثبت هیجان ها به زندگی ما به عنوان انسان رنگ و معنا می بخشند پایه و اساس هنر و خلق آثار هنری هستند می توانند باعث تولید یا اتلاف انرژی شوند ، باعث همبستگی بیشتر بین ما و دیگران می شوند ، می توانند به اعمال و رفتارهای مثبت و آسیب زننده منجر شوند هیجان در زبان فارسی کلمه ای است که بیشتر برای بیان احساسات و حالت های پر شور و با انرژی بکار می رود اما از نظر روان شناسی ، هیجان ها ، بیان تمام حالت های احساسی و روانی مثبت و منفی را در بر می گیرد .

هوش هیجانی :

براساس نظر دانیل گلمن ، هوش هیجانی یا eq شامل شناخت و کنترل هیجان های خود ، همدلی کردن با دیگران و حفظ روابط رضایت بخش است به عبارت دیگر شخصی که هوش هیجانی بالایی دارد ، مولفه های شناختی ، فیزیولوژیکی و رفتارهای هیجان ها را به طور موفقیت آمیزی با یکدیگر تلفیق می کند.


گلمن معتقد است ، هوش هیجانی بالا تبیین می کند که چرا افرادی که با ضریب هوشی یا هوش بهر iq متوسط موفق تر از کسانی هستند که نمره های هوش بهر بسیار بالایی دارند او عقیده دارد که مقیاس های سنتی هوش انسان ، مجموعه بسیار مهمی از توانایی هایی که افراد را در زندگی واقعی کارآمد می سازد ، نادیده می گیرند : خودآگاهی ، کنترل تکانه ، پایداری ، اشتیاق ، خود انگیختگی ، همدلی و شایستگی اجتماعی ، به گفته وی بسیاری از مشکلات اجتماعی را می توان به فقدان هوش هیجانی نسبت داد و البته می توان eq یا هوش هیجانی را برخلاف هوش بهر یا iq درهمه افراد پرورش داد.


مهارت مدیریت هیجانات فرد را قادر می سازد تا هیجان ها را در خود و دیگران تشخیص داده ، نحوه تاثیر آنها را بر رفتار بداند و بتواند واکنش مناسبی به هیجان های مختلف نشان دهد امروزه افراد را به میزانی که قادر باشند از هیجانات به نفع خود و روابط شان استفاده کنند دارای هوش هیجانی بالاتر می دانند.


برخورداری از هوش هیجانی باعث می شود تا در موقعیت های تهدید کننده و خطرناک رفتار مناسبی از خود نشان دهیم مانند فریاد کشیدن کسی که در معرض دزدیده شدن یا سرقت قرار گرفته است همچنین باعث می شود از خشنودی و شادی در زندکی خود و اطرافیان به نحو شایسته ای استفاده کنیم دارای هوش هیجانی بالاتر می دانند . نیازهای دیگران را بهتر درک کرده و ضمن همدلی برای کمک به دیگران پیش قدم شویم هوش هیجانی حس مسئولیت پذیری را در ما افزایش می دهد برای مثال به جای علاقه مندی به مدیریت هیجانها این گفته و گوی درونی منفی او باعث عصبانیت من شد ، این گفت و گوی درونی مثبت را جایگزین می کنیم من عصبانی شدم.


اگر هوش هیجانی را مجموعه ای از اجزای مرتبط با هم تصور کنیم اجزای این مجموعه عبارت اند از :

- آگاهی از هیجان های خود
- بیان هیجان ها
- آگاهی از هیجان های دیگران
- مدیریت هیجان
مقابله با هیجانات


این توانایی فرد را قادر می سازد تا هیجان ها را درخود و دیگران تشخیص داده ، نحوه تاثیر هیجان ها بررفتار را بداند و بتواند واکنش مناسبی به هیجان های مختلف نشان دهد اکثر اوقات ما حالتها و احساسات خود را با دو واژه خوب یا بد توصیف می کنیم


برای مثال می گوییم حالمان خوب نیست یا خوشحال هستیم گاهی اوقات از حالت های روحی خود به درستی اطلاع نداریم واژه های فراوانی برای توصیف و بیان احساسات وجود دارد مانند : غمگینی ، رنجیدگی ، کسلی ، خستگی ، بی تفاوتی ، شادی ، حسرت و...


اما ما بیشتر از همان دو واژه خوب یا بد استفاده می کنیم . چنانچه با هیجاناتی مانند ترس ، غم ، خشم یا اضطراب درست برخورد نشود ، این هیجانات برسلامت جسمی و روانی تاثیر منفی داشته و پیامدهای ویرانگری در پی دارند .



اهداف آموزش :

مهارتهای ذهنی
- آشنایی با انواع هیجانها
- آشنایی با جنبه های مثبت و منفی هیجانها
- آشنایی با هوش هیجانی
- آگاهی از اهمیت مدیریت هیجان ها


مهارتهای کنشی :

- توانایی مدیریت صحیح انواع هیجانها
- توانایی تشخیص هیجانهای خود و دیگران
- توانایی پرورش و افزایش هوش هیجانی


مهارتهای نگرشی :
- علاقه مندی به تشخیص هیجان های خود و دیگران
- درک اهمیت و نقش هیجان ها در زندگی


فعاليت 1) ميزان عصبانيت ديگران

برخي از افراد ديگ جوشانند،‌ يعني با كمترين تحريك بيشترين ميزان خشم را نشان مي دهند و ميان دوستان و آشنايان خود به عصبانيت معروف هستند . برعكس برخي ديگر از افراد فقط در موقعيت هاي نادري عصباني مي شوند و در مجموع افراد خونسردي هستند. اين دو دسته افرادي اند كه شديدترين تا خفيف ترين حالت هاي خشم را از خود نشان مي دهند ولي بسياري از افراد بين اين دوسته قرار مي گيرند . به پيوستار زير توجه كنيد و جايگاه سه نفر از دوستان ، همكاران يا آشنايان خود را برروي آن مشخص كنيد:


افراد بسيار عصباني
افراد بسيار خونسرد


سپس بيان كنيد كه اين افراد داراي چه ويژگي هايي هستند كه درآن نقطه از پيوستار قرار مي گيرند؟


فعاليت 2) ميزان عصبانيت خودمان
هيچ كس بهتر از خودمان نمي تواند ما را بشناسد. شايد ابتدا جواب دادن به سوال هايي از قبيل اينكه شما چه اندازه عصباني هستيد؟ آيا شما به راحتي خشمگين مي شويد؟ راحت نباشد، اما اگر گذشته خود را مرور كرده و به موقعيت هايي كه درپيش رو داريد توجه كنيد، مي توانيد جايگاه خود را مشخص كنيد. فراموش نكنيم كه لازمه تغيير، آگاهي دقيق از ويژگي هاي مثبت و منفي خويشتن است.


حال با اين توضيح ها ،‌كمي فكر كرده و جايگاه خود را در پيوستار خشم زير مشخص كنيد:


افرادبسيارعصباني
افراد بسيار خونسرد


فعاليت 3) واكنش هاي مختلف
انسان ها در موقيعت هاي كم و بيش يكسان ، واكنش هاي مختلفي از خود نشان مي دهند. براي مثال واكنش دانشجويان به نمره كم گرفتن در امتحان ممكن است به صورت : خشم و عصبانيت ، غم و اندوه يابي تفاوتي باشد. موقعيت هاي زير را مطالعه كرده و بنويسيد كه واكنش شما در هركدام از موقعيت ها چگونه است و براي كنترل آن چا بايدکرد:


1- در صف اتوبوس يا نان ايستاده ايد ولي يك نفر از راه نرسيده مي رود اول صف مي ايستد.
2- به بانك مراجعه كرده ايد، اما كارمند بانك صحبت تلفن خود را قطع نمي كند.
3- يك ارباب رجوع خسته و عصباني به شما مراجعه كرده و برخورد بدي با شما دارد.

" مهارتهای زندگی و بهداشت رواني " -گردآوری : فریدون کریم نیا دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی

[ایه مهر]

زیبا ومفید بود آقای بهمن پور .متشکرم