دكتر حسين عيوضلو*
اگرچه اقتصاد، در تفكر اسلامي، داراي مباني شرعي و فكري قديمي است اما اصطلاح «اقتصاد اسلامي» به طور ذاتي جز در قرن حاضر (قرن بيستم) به ويژه در نيمه دوم آن ظهوري نداشته است. ظهور اين اصطلاح در قرن جديد صرفاً به معناي دستيابي به اسم چيزي كه قبلاً موجود بوده نيست، بلكه به معناي تأكيد بيشتر بر موازين شرعي و اخلاقي اسلام و در عين حال پاسخ به سؤالات جديد و ارائه راهحلهاي جديد براي تنظيم امور اقتصادي مسلمانان در عصر حاضر است. واقعاً ظهور اين اصطلاح با بعضي از امور ارتباط داشته است؛ مثل تمايل به برپايي نظام اقتصادي كه مطابق با عصر حاضر و در چهارچوب شريعت اسلامي باشد و طراحي نظريهها و سياستهاي اقتصادي كه با نيازهاي جهان اسلام هماهنگي داشته باشد و به پيشرفت آنها كمك كند.
آنچه در عبارت اول اشاره شد، در سالهاي اخير در كشور ما با عنوان ضرورت طراحي «الگوي اسلامي-ايراني» ظهور جديدي يافته است. اما سؤال اساسي اين است كه چگونه ميتوان با تكيه بر اقتصاد اسلامي به اين مهم دست يافت. با فرض قبول اين پيشفرض، نكته مهم ديگر اين است كه هر نوع تلقي و نگرش به اقتصاد اسلامي، تأثير مستقيم در ابعاد و وجوه بنياني الگوي اسلامي-ايراني خواهد داشت. از اين رو، هر نوع سادهانديشي يا تفسير مُضَيَّق از اقتصاد اسلامي، طراحي و تدوين الگوي مورد نظر را با مشكلات هستيشناختي جدياي مواجه ميسازد.
ابعاد و ماهيت اقتصاد اسلامي بر اساس چهار وجه اساسي: فلسفه، مكتب، نظام و علم، قابل بحث و تفسير و طراحي است؛ اما بايد اين واقعيت را پذيرفت كه تكامل مفهومي و پيشرفت نظري در هر يك از ابعاد اشارهشده، به آساني ميسر نيست و با موانع معرفتي و چالشهاي روششناختي جدياي مواجه است و همه اين موانع، الگوسازي نظري و عملياتي در حوزه اجرا و نظامسازي را با تأخير يا تعارض همراه ميسازد.
بر اساس تحقيقات و پژوهشهاي نگارنده، اقتصاد اسلامي، در هر يك از ابعاد اشارهشده فلسفه، مكتب، نظام و علم، داراي عناصر و وجوه مميزه خاص خود است. فلسفه اقتصاد اسلامي از حقايق تكويني و علم كلام اسلامي ريشه ميگيرد. مكتب اقتصاد اسلامي از ميراث عظيم فقه اسلامي نشأت ميگيرد. اما وجوه و ابعاد آن با فقه متعارف يكي نيست. نظامسازي اقتصاد اسلامي، بسته به مقتضيات زمان و مكان ميتواند از انعطافپذيري لازم برخوردار باشد و علم اقتصاد اسلامي، با تكيه بر معارف غني اثباتي متخذ از قرآن و سنت، مباني جديد استنباط احكام كلاننگر اقتصاد اسلامي را در عصر حاضر فراهم کند و در عين حال با توجه به داشتن مباني ماهوي حقيقي و پايدار، بنيان مستحكمي براي پيشرفت علم اقتصاد و موفقيت روزافزون الگوهاي اجرايي اقتصاد در جهان امروز پدید آورد.
*استاديار دانشگاه امام صادق (ع)
منبع :
http://olgou.ir