ماه رمضان وآداب و رسوم اقوام خراسان شمالی

[فلاحتداری]

2403830_735.jpg

ماه مبارك رمضان همواره در فرهنگ اقوام مختلـف ایـران جایگـاه ویـژهاي داشـته و آداب و رسـوم برگـزاري آن نیـز برمبنـاي ایـن فرهنگها در مناطق مختلف به اشکال متفاوتی برگزار می شود.
خراسان شمالی به عنوان استانی با گنجینـه فرهنـگهـاو معرفـتهـا و مهـد اقـوام وآیـین هـاي مختلـف، آداب و رسـومی زیبـا وپرمعنی به پیشواز ماه مبارك رمضان رفته است. با گسترش زندگی شهري و ماشینی به نظر می رسد برخی از ایـن آیـین هـاي کهـن رو بـه فراموشـی و یـا حـداقل کـم رنـگ شـدن هســتند.
البتــه انتظــار عــدم تغییــر در آداب و رســوم معقــول و پســندیده نیســت، امــا از بــین رفــتن آیــین هــا و دگرگــون شــدن فرهنگ هاي اصیل نیز زنگ خطري است که باید به آن توجه شود.
در خراسان شمالی قومیت هاي فارس و ترك و کـرد و تـرکمن در کنـار یکـدیگر زنـدگی مـی کننـد و بـا وجـود داشـتن سـلیقه هـاي مختلف، به خصوص در برگزاري مراسم ملی و دینی دلایل وحدت آفرین و اشتراکات زیادي دارند.
تركهاي خراسان شمالی و نظافت خانه و مسجد
ترك زبانان خراسان شمالی در آستانه ماه مبارك رمضان نظافـت منـازل، مسـاجد و تکایـا را آغـاز کـرده و همزمـان بـا زیبـا کـردن ظواهر خانه و کاشانه، سعی میکنند زشـتیهـا و پلشـتیهـا را نیـز از قلـوب خـود بزداینـد.
همچنـین آن دسـته از افـرادي کـه بـه خاطر مسـائل و مشـکلات پـیش آمـده بـا یکـدیگر زبـان بسـته هسـتند بـا دعـوت و ارشـاد بزرگـان روي همـدیگر را بوسـیده وکدورتها را کنار می گذارند.
یکی از رسوم منحصر به فـرد اقـوام تـرك خراسـان شـمالی در آسـتانه مـاه مبـارك رمضـان تهیـه و پخـتن مـاهی در کنـار سـایرغذاهاي متنوع است، آنان اعتقاد دارنـد کـه مـاهی پـاك کننـده اسـت حـال اینکـه وجـه تسـمیه ایـن اعتقـاد چیسـت؟ بـه نظـرمیرسد به علت محل زندگی ماهی و انتساب آن به دریا و پاك بودن آن باز میگردد.
پس از اتمام نظافت منازل و مساجد نوبـت بـه نظافـت شخصـی مـی رسـید و در ایـن زمـان بـود کـه حمامهـاي موجـود در بجنـوردقدیم بسیار شلوغ می شد
حمام هایی چون حمام سراب، حمـام جـاجرمی هـا، کـوثر، حمـام نـور، حمـام رجاییـان و حمـام مـلاك دوشیفته می شدند و اتشدان حمام نیز لحظهاي خاموش نمی شد.
کرمانج هاي خراسان شمالی و هدیه دادن
فارغ از رسوم یکسانی که کرمانج هاي خراسـان شـمالی بـا دیگـر اقـوام دارنـد
)هماننـد نظافـت منـازل و مسـاجد و، هدیـه دادن
در آستانه ماه مبارك رمضان یکی از رسوم تقریبـا منحصـر بـه فـرد ایـن قـوم اسـت
هدیـه دادن بـه نوجوانـانی کـه تـازه بـه سـن تکلیف رسیده اند و می خواهند براي نخسـتین بـار روزه بگیرنـد از دیربـاز در میـان خـانواده هـاي کرمـانج خراسـان شـمالی مرسـوم بوده است.
یکی دیگر از رسوم کرمانج هاي خراسان شمالی ذبـح گوسـفندي اسـت کـه از مـاه هـاي قبـل، مخصـوص ذبـح بـراي ایـن ماه نگهداري و پروار شده است
ترکمن هاي خراسان شمالی و(آرازآي)
برخی از ترکمن هاي این استان ماه هاي رجب و شـعبان را روزه مـی گیرنـد کـه همـراه بـا مـاه رمضـان 3مـاه را روزه گرفتـه باشـند، آنان ماه رمضان را
"آراز آي"می نامند و تقریبـا تمـامی آنهـا 2روز مانـده بـه ایـن مـاه روزه گـرفتن را شـروع کـرده و در واقـع بـه پیشواز آن می روند.
یکی دیگر از رسوم خاص قوم ترکمن در خراسـان شـمالی اقامـه نمـاز
"تـراویج"اسـت، تـرکمن هـا در ایـن مـاه عـلاوه بـر برپـایی نمازهاي یومیه، شب
ها با حضور در مساجد اقدام به برپایی نماز جماعت با عنوان تراویج میکنند.
تراویج، نمازي20رکعتی بوده که در قالب10 نماز دو رکعتـی، پـس از اقامـه نمـاز عشـاء بـه جماعـت خوانـده مـی شـود.
در ایـن نمـازامـام جماعــت پـس از خوانــدن حمـد،10ســوره از سـوره
هــاي کوتـاه قــرآن مجیـد را در بجــاي سـوره توحیــد قرائـت مــیکنـد

مراسم ختم قرآن مجید نیز از دیگر مراسم ترکمنان خراسان شـمالی اسـت کـه تعـدادي از قاریـان معـروف تـرکمن بـا حضـور سـایر روزه داران در مدت زمان معینی در چند شب متوالی قرآن را ختم میکنند
هر بار ختم قرآن توسط ترکمنان با مراسمی ویـژه اي ماننـد پخـش شـیرینی و میـوه همـراه اسـت و گفتـه مـیشـود تـرکمن هـا تـا پایان ماه مبارك رمضان دست کم پنج تا شش بار قرآن را ختم میکنند.
تاتها و چراغانی کوي و برزن تات ها نیز پیش از شروع مـاه مبـارك رمضـان یـک یـا
2روز را زودتـر روزه گرفتـه و بـه پیشـواز ایـن مـاه مـی رونـد
همچنـین درشبهاي پیش از مـاه رمضـان نیـز اقـدام بـه برگـزاري دوره
هـاي قرائـت قـرآن، مجـالس دعـا و نیـایش و نیـز برگـزاري نمازهـاي
جماعت پنج گانه میکنند و بدین طریق خود را آماده حلول ایـن مـاه مبـارك مـی
کننـد.
در سـالهـاي گذشـته در روسـتاهاي تـاتنشین خراسان شمالی چراغانی کردن کوچه
ها و خیابانها تقریبـا یکـی از رسـوم منحصـر بـه فـرد ایـن قـوم بـوده اسـت.
عشـایر وکوچ نشینان و چوپانهاي خراسان شـمالی چـون بیشـتر وقـت
خـود را در بیابـان سـپري مـیکردنـد از ایـن روش بـراي تشـخیص سحري استفاده می کردند و در هنگام سحر نیز افراد خوش الحـان بـا چـاوش خـوانی مـردم منطقـه را بـراي خـوردن سـحري بیـدارمی کردند.
در مناطقی که چاوش خوان وجود نداشت افراد با کوبیدن بر تشـت هـاي مسـی کـه بـه اعتقـاد آنـان موجـب ایجـاد فضـایی معنـوي شده و آرامشی خاص به فضا می
بخشید مردم را به عبادت کردن و خوردن سحري دعوت میکردند.
در بجنورد در زمان سحري2طبل نواخته می شد، طبل
هـایی آهنگـین کـه هـر کـدام داراي معـانی خاصـی بودنـد؛ آهنـگ طبـل اول بدین گونه بود که (قره خاتون تو پلو بیشر)
یعنی پیرزن بلند شو غـذا درسـت کـن کـه خـانم خانـه را بـه برخاسـتن و آمـاده کـردن بساط سحري دعوت میکرد
آهنگ طبل دوم میگفت:"قره خاتون قازانه دیشر"
یعنـی پیـرزن دیـگ غـذا را پـایین بیـار، کـه در واقـع بـه معنـاي آمـاده بـودن
سحري و موعد بیدار شدن سایر افراد خانواده بود طبل سومی در کار بـود و موعـد نـواختن آن وقـت اذان بـود و صـداي خـوش موذنـان بجنـوردي، کـه بـا آن شـروع یـک روز روزه داري افراد را اعلام می کردند.
ماه رمضان و صله رحم دید و بازدید و سرکشـی از یکـدیگر و عیـادت از مـریض از جملـه کارهـایی بـود کـه مـردم خراسـان شـمالی بعـد از افطـار انجـام میدادند، کمک به محرومان و بـردن افطـاري بـراي آنهـا در طـول مـاه مبـارك رمضـان و بـه ویـژه در شـب هـاي احیـاء از دیگـرآیین هاي مرسوم بین مردم بود.
برپایی مراسم نقالی در قهوه خانه ها و خوانـدن شـاهنامه، اسـکندرنامه و مختارنامـه و بـازي هـایی چـون گـل بـازي، پادشـاه و وزیـردر حدفاصل افطار تا سحر از برنامه
هاي جانبی ویژه این ایام بوده است.
در مراسم بزرگداشت شـب هـاي قـدر مـردم اسـتان از قاریـان قـرآن، بزرگـان و ریـش سـفیدان محـل، اقـوام و خویشـان و افـراد نیازمند دعوت می کردند تا در مراسم احیاء داري آنهـا شـرکت کننـد و بعـد از افطـار بـه خوانـدن قـرآن، برگـزاري مجلـس روضـه،دعا و نیایش ادامه می دادند و این مراسم تا اذان صبح ادامه داشت.
یکی از رسومی که در شبهاي قدر انجام میشد شب زنـده داري بـا قرائـت قـرآن، خوانـدن دعاهـاي جوشـن کبیـر و سـایر ادعیـه و قرآن به سر گرفتن بود.

عید فطر در خراسان شمالی رسم بر این بود که روز عید فطر، زکات فطریه را قبـل از برآمـدن خورشـید بـه متولیـان تقسـیم و توزیـع آن و یـا بـه خـانوادههـاي نیازمند میرسانند و هم چنین با شـرکت در نمـاز عیـد فطـر بـه سـبب بهـره
منـدي از نعمـت روزه و توفیـق در برگـزاري مجـالس ومحافل مذهبی خدا را شکر میکردند.
در هنگام عید فطر افراد در محیطی باز، همـوار و خـوش منظـر بـه نـام خرمنگـاه دور هـم جمـع شـده و پـس از جمـع آوري فطـره نماز عید فطر را به جا می آورند/
منبع: باشگاه خبرنگاران

[بهمن پور]