جای خالی استعداد یابی و جذابیت در آموزش و پرورش

[صدای رسا]

آموزش و پرورش را می‌توان پایه و زیربنای توسعه هر کشوری دانست به حدی که بی‌شک یکی از ملاک‌های توسعه هر کشوری میزان سواد و سطح تحصیلات و آگاهی مردم آن است. آموزش و پرورش به علت نقش حیاتی که در تربیت نسل آینده دارد عموما در کشور‌های توسعه یافته مورد توجه بسیار زیاد مسئولان و مردم قرار می‌گیرد ولی متاسفانه در کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه به علت واقف نبودن به اهمیت این نهاد، عموما مورد غفلت دولت‌ها، مسئولین و حتی مردم قرار می‌گیرد.


علت این امر را شاید بتوان ملموس نبودن کاستی‌ها و مشکلات این عرصه در کوتاه مدت دانست. بطور مثال، نواقص در عرصه‌هایی مانند اقتصاد که در جامعه نمود بیرونی دارند سریعا خود را آشکار می‌کنند و افکار عمومی را برای اصلاح بسیج کرده و کار‌شناسان و مسئولین را نیز به فکر چاره اندیشی می‌اندازند، اما در نهادی مانند آموزش و پرورش، به علت نقش آینده ساز و سروکار داشتن با طیف کودک و نوجوان جامعه، هرگونه مشکل می‌تواند به مثابهٔ یک زخم عمیق تلقی شود که اگر چه نسبت به زخم‌های سطحی درد کمتری دارد ولی خطر عفونت‌های جدی را نیز در بلند مدت به همراه دارد؛ لذا کوچک‌ترین کاستی‌ها نیز در این نهاد مهم می‌تواند موجب فاجعه‌هایی به وسعت یک نسل شود.


هدف این مقاله به هیچ وجه بررسی کار‌شناسانه کاستی‌ها و ضعف‌های آموزش و پرورش نیست زیرا دانش و مقام نگارنده به هیچ وجه برای ارائه نظری کار‌شناسانه کافی نیست. لکن هدف، اشاره‌ای فهرست‌وار و اجمالی به کاستی‌های این سازمان از دید یک دانش آموز است و ارائهٔ راهکار را به عهدهٔ کار‌شناسان این امر وامی‌گذارد.


۱- استعداد یابی: اساسا هدف و فلسفه آموزش همگانی شناسایی استعداد‌ها و توانایی‌های مختلف افراد و تلاش در جهت پرورش و هدایت این استعدادهاست. استعداد‌هایی که لزوما با هم یکسان و یک اندازه نیستند. به عبارتی می‌توان کشف استعداد را «خشت اول» هر آموزشی دانست که اگر این فرآیند به درستی انجام نگیرد، نمی‌توان انتظار نتیجهٔ مثبت را داشت.


در کشور‌های پیشرفته با برگزاری کلوپ‌های تخصصی در مدارس برای دانش آموزان علاقمند این فرآیند طی می‌شود. کلوپ‌هایی مستقل از بقیهٔ دروس مدرسه که در آن‌ها نه خبری از امتحان هست و نه خبری از نمره و همه می‌دانیم که «هر درسی بدون امتحان، شیرین است». اما در کشور ما این استعدادیابی بسیار ناقص انجام می‌شود و تغییر رشته‌های بسیاری از افراد بعد از مقطع کار‌شناسی، شاهدی بر این مدعاست، چراکه اکثر افراد در مدت تحصیل در مدرسه به چنان‌شناختی از خود نمی‌رسند که با آگاهی به انتخاب رشته بپردازند.


البته این وضع برای رشته‌های علوم انسانی به مراتب بد‌تر نیز هست زیرا در مدارس ایران تمرکز مدارس و سیستم آموزشی بر روی رشته‌های علوم ریاضی و تجربی‌ست به گونه‌ای که مسائلی از قبیل بازار کار و جو حاکم بر جامعه اثری بازدارنده روی افراد علاقمند به تحصیل در علوم انسانی می‌گذارند. همانطور که می‌توان به جرئت گفت تعداد زیادی از اساتید علوم انسانی کشور سابقه تحصیل در رشته‌های پزشکی یا مهندسی را دارند.


۲- جذابیت: مدارس ما بالاخص در دوره‌های راهنمایی و متوسطه (که اسم جدیدشان بعد از تغییر تاکتیک به ۶-۳-۳ را نمی‌دانم!) نه تنها جاذبه ندارند، بلکه بیشتر موجب دفع دانش آموزان می‌شود. مثلا هنگام ورود به دبیرستان دانش آموز با غولی به نام کنکور آشنا می‌شود که باید آنرا به عنوان دغدغه اصلی خود در نظر بگیرد که این غول نه تنها فرصت هیچ برنامه جنبی به دانش آموز را نمی‌دهد، بلکه باعث می‌شود خیلی از افراد تنها خاطراتشان از دوران شیرین نوجوانی کتاب‌های کمک درسی متنوع باشد!


میز و صندلی‌های خشک مدرسه هنگامی که با یک کتاب خشک و معلمی خشک‌تر همراه شود قطعا نمی‌تواند جای هیچ خلاقیتی را برای دانش آموز باقی بگذارد و معلم هم با تدریس مداوم یک کتاب تکراری، در‌‌ همان سال‌های اول خلاقیت به خرج دادن را فراموش می‌کند.


از طرف دیگر دروسی هم که پتانسیل جذاب شدن را دارند (مثل ادبیات) تحت تاثیر نگاه‌های حذفی و سلیقه‌ای وزارت قرار می‌گیرند و معلمین این دروس نیز اکیدا از پرداختن به موضوعات متفرقه‌ای که می‌تواند موجب جذاب شدن درس بشود منع می‌شوند.


یکی دیگر از علل این دافعه هم پادگانی اداره شدن مدارس است. صبح زود همهٔ دانش آموزان در ساعت مقرری خبردار(!) می‌ایستند و سپس به کلاس‌های از پیش تعیین شده برای خواندن دروس از پیش‌تر تعیین شده می‌روند. این اتفاقات هر روز بدون اندکی انعطاف تکرار می‌شود و در این شرایط بسیار خاص، داشتن انتظار نوآوری از دانش آموزان انتظاری به واقع بیجاست.


گرچه مشکلات آموزش و پرورش در ایران یک شبه بوجود نیامده‌اند که یک شبه از بین بروند، با این وجود امید است با تدبیر دولت یازدهم گام‌های بلندی در جهت اصلاحات اساسی (و نه تغییر تاکتیک) در این نظام آموزشی فرسوده برداشته شود.


منبع: تابناک