زیورآلات زنان و دختران ترکمن
هنر جواهر سازی در سنت و فرهنگ قدیمی ترکمن ریشه دارد و نسل به نسل به صنعت گران امروزی رسیده است و ما آنها را «قزل اوستا» یعنی استادکار طلا می نامیم.
استاد کاران طلا در روزگاران گذشته، انواع اشیاء (غلاف و دسته ی شمشیر، چاقو، تفنگ) را با سنگهای قیمتی تزیین می کردند اما کار اصلی آنها تولید زیور آلات زنانه بود با اشکال هندسی که نوعی از زنجیره ی ارتباطات را در ذهن بیننده القا می کند و با طبیعت اطرافشان، پیوندی دیرینه دارد. اصطلاح جواهر سازی اصطلاحی هنرمندانه است که از تخیل شاعرانه ی جواهر سازان سرچشمه می گیرد. بی جهت نیست که شاعران بزرگی چون مختومقلی و ذلیلی در ابتدای زندگی خود، جواهرسازی برجسته بودند و بعد با نام شاعرانی هنرمند به شهرت رسیدند.
یکی از ترانه های قدیمی ترکمن، این معنی را به روشنی بیان می کند و آن، اینکه:
« وقتی غازها در آسمان پرواز می کنند و هوای اطراف از بال زدن آنها به آهنگی دلنشین تبدیل می شود، چنان به نظر می رسد که دختران ترکمن با زیور آلات رنگارنگ خود، جولان می دهند.»
جواهر سازی و زیورآلات، همیشه جزء لاینفک زندگی مردم ترکمن بوده است و انواعی دارد که در پست های مختلف به معرفی بخشی از آنها خواهم پرداخت. در صورت داشتن تصویر زیورآلات، تصویرشان را هم قرار خواهم داد.
1- بیله زیک
دست بندی است دوقلو «جفتی» مخصوص زنان تکه. مجموعه طلاکاری نقره ای با نگین های قرمز از جنس عقیق به ارتفاع 15 سانتیمتر. این وسیله، دور مچ را می پوشاند اما دو سر آن، در بخش عمودی به هم نمی رسند.
زیورالات ترکمن, هنر زیورالات
2- گل یاقا
در واقع همان گل یقه است در دو بخش:
الف- بخش اصلی: که برای زینت زیر گلو و اتصال دو حلقه ی یقه ی پیراهن به کار می رود.
ب- بخش افشان: که در هنگام راه رفتن، از به هم خوردن آنها، صدایی دلنشین تولید می شود و آن ترانه ی قدیمی ترکمن را به خاطر می آورد که بین آهنگ پرواز غازها و این آهنگ تشابهی دیده می شود.
این وسیله تزیینی مخصوص زنان تکه است، مجموعه ای از طلا و نقره، مرصع به نگین های قرمز و آبی (عقیق و فیروزه)؛ با زنگوله هایی از جنس نقره در انتهای بخش افشان.
زیورالات ترکمن, هنر زیورالات
3- سام سوله
وسیله ای است برای زینت کلاه دختران؛ مخصوص ترکمن های ارثاری، متعلق به سال های 1880 – 1870 میلادی. مجموعه ای از طلا و نقره با نگین های قرمز (عقیق).
در انتهای آویزه های افشان این وسیله نیز زنگوله هایی از جنس نقره دیده می شود که از عوامل ایجاد آهنگ در هنگام بازی و راه رفتن است.
زیورالات ترکمن, هنر زیورالات
4- گردنی
این وسیله در زبان فارسی گَردنی خوانده می شود و مرکب از دو بخش است.
الف بخش اصلی: که از گردن آویخته می شود و مرصع است به نگین های قرمز (عقیق).
ب: بخش زنجیری: که به صورت افشان به انتهای بخش اصلی متصل است. این بخش نیز مرصع به نگین هایی از جنس عقیق است؛ مضاف بر آن، در انتهای هر یک از زنجیرها، رنگوله هایی از جنس نقره دیده می شود که از عوامل ایجاد موسیقی در هنگام راه رفتن است.
زیورالات ترکمن, هنر زیورالات
منبع:tebyan-zn.ir