آموزش در مدارس؛ بهترین راهِ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی

[ن کیوانپور]

آسیب‌های اجتماعی، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که میانِ جامعه‌شناسان در سال‌های اخیر مورد توجهِ ویژه قرار گرفته است. از طرفی به این دلیل که در صورتِ بروزِ آسیب‌های اجتماعی، تمامِ مردمِ جامعه از مضراتِ آن تأثیر می‌پذیرند، این موضوع به دغدغه‌ای برای مسئولانِ حوزه‌های فرهنگی و آموزشی نیز تبدیل شده است. طبقِ تعاریف، آسیب‌های اجتماعی به رفتارهایی اطلاق می‌شود که در چارچوبِ هنجارها و ارزش‌های جامعه نمی‌گنجد و نتایجِ نامطلوبی برای کُلِ جامعه در پی خواهد داشت. چنین رفتارهایی اصولا ریشه در بی‌نظمی‌ها، تربیتِ غلط، مشکلاتِ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و مواردی از این دست دارد که در طولانی مدت، اثراتِ نامطلوبِ روانی، جسمی و مادی برای همه به ویژه اقشارِ آسیب‌پذیرترِ جامعه به دنبال خواهد داشت.

چندی پیش، خبری مبنی بر اجرای طرحِ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در استان البرز، منتشر شد که اکنون در برخی مدارس نیز در حالِ پیگیری است. در این طرح، 80 مدرسه در مناطقِ آسیب‌پذیر اجتماعی، آموزش‌های ویژه‌ای دریافت می‌کنند. پیشگیری از گرایشِ دانش‌آموزان به رفتارهای پُرخطر، رهبری گروهِ هم‌سالان، مراقبت از خود و آموزش‌های حقوقی از جمله مواردی است که در این طرح در نظر گفته شده است. مسئولانِ حوزه‌ی آموزش در البرز، هدفِ این طرح را مقابله با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی ویژه دانسته‌اند. هم‌چنین برنامه‌های آموزشی چون سبک‌های فرزندپروری، مهارت‌های زندگی، پیشگیری اولیه از اعتیاد برای اولیا و مربیانِ مدارس نیز از دیگر مزایای این طرح است.
این خبر با توجه به مهاجرت‌‌های بی‌رویه به استانِ البرز، افزایشِ جمعیت، گسترشِ حاشیه‌نشینی، گسستِ نظام‌های سنتی، پیوندهای عاطفی و خانوادگی در پی زندگی در کلانشهرِ کرج و هزینه‌ی روزافزونِِ زندگی که به دلیلِ مشکلاتِ اقتصادی بسیاری از اقشارِ آسیب‌پذیر به معضلی بزرگ بدل شده، خبری امیدوارکننده است. چرا که نشان‌دهنده‌ی توجهِ مسئولان به پیشگیری، فرهنگ‌سازی و ارتقای آگاهی افرادِ جامعه است.

آن‌چه در جوامع در خصوصِ آسیب‌های اجتماعی مدِ نظر قرار می‌گیرد به دو دسته‌ی مقابله با معضلات، و فرهنگ‌سازی و آموزش تقسیم می‌شود. چرا که برخی از معضلات چون طلاق، اعتیاد، استفاده‌ی نادرست از اینترنت، مواردی مربوط به زنان، خانواده و کودکانِ کار مدت‌هاست در بطنِ جوامع وجود دارد و برنامه‌هایی برای مبارزه با این موارد در دستِ اجرا است. اما موردِ مهم‌تر، سرمایه‌گذاری از راهِ آموزش و فرهنگ‌سازی میانِ افراد و ارتقای سطحِ دانش و آگاهی آنان نسبت به آسیب‌های اجتماعی است که در سنِ تأثیرپذیرتری قرار دارند. کودکان و نوجوانان در سنین رُشد، بیشترین تأثیر را از جامعه می‌گیرند و اگر در همین سنین بتوان ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی را به آنان شناساند، در آینده مشکلاتِ کم‌تری برای جامعه به وجود می‌آید.

متأسفانه آمارِ به روز و دقیق در خصوصِ آسیب‌های اجتماعی در کشور وجود ندارد. بلکه گاهی، برخی نهادها با توجه به حوزه‌ی مسئولیتی خود، طرح‌های پژوهشی در این موارد انجام می‌دهند که جامعیتی در پی ندارد. آسیب‌های اجتماعی را هر روز می‌توان در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر مشاهده کرد. با توجه به مشکلاتی که البرز با آن دست به گریبان است، لزومِ پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در این استان بیش از پیش نمایان می‌شود.

آسیب‌های اجتماعی مربوط به دانش‌آموزان می‌تواند موضوعاتی چون ترکِ تحصیل، فرار از مدرسه، اعتیاد، سرقت و ... را در برگیرد که با طرحِ پیشگیری در مدارس البرز تاحدودی می‌توان با درونی‌سازی ارزش‌ها و هنجارهای جامعه، از شیوعِ این معضلاتِ جلوگیری به عمل آورد. چرا که به عبارتی، ریشه‌ی بسیاری از آسیب‌های اجتماعی میانِ قشرِ دانش‌آموز، ناشی از آشنا نبودن با مهارت‌های اجتماعی است. نوجوانان در سنی حساس قرار دارند و شخصیتشان در آینده، زاده‌ی برخوردِ جامعه در همان دوران با آن‌هاست. متاسفانه جوانان به خصوص در مناطقِ ویژه‌ی اجتماعی به باوری درست از خود و تواناهایی‌ها و استعدادهایشان دست نیافته‌اند و این امر آنان را به اثباتِ خود از طریقِ نادیده گرفتنِ یا زیرِ پا گذاشتنِ هنجارهای جامعه سوق می‌دهد.

بنابر آن‌چه گفته شد می‌توان با توجه به مهارت‌های اجتماعی در برنامه‌ریزی درسی، آگاه کردنِ دانش‌آموزان از تأثیراتِ مُضرِ دوستی با افرادِ نالایق و چگونگی قطعِ ارتباط با آنان، آموزشِ مهارت‌های دوست‌یابی، خودشناسی و اجازه‌ی ابرازِ وجود با سپردنِ مسئولیت به آن‌ها و استفاده از نظراتِ آنان در مدرسه و تقویتِ ارزش‌های دینی، گامی مؤثر در پیشگیری از ورودِ نوجوانان به حوزه‌های خطرناکِ آسیب‌های اجتماعی برداشت.

امیدواریم مسئولانِِ حوزه‌ی آموزشی، فرهنگی و اجتماعی البرز به چنین اقداماتی با تأکید بر فرهنگ‌سازی میانِ دانش‌آموزان ادامه دهند. چرا که دانش‌آموزان، آینده‌سازانِ جامعه هستند و اگر درحوزه‌ی فرهنگ و آموزش از توجهِ کافی برخوردار باشند و حساسیت و کلیدی بودنِ نقشِ آنان در آینده‌ی کشور در نظر گرفته شود، نظمِ اجتماعی بر جامعه حاکم خواهد شد و هر کس در چارچوبِ هنجارها حرکت و از ورود به وادیِ آسیب‌های اجتماعی خودداری خواهد کرد و به این ترتیب جامعه‌ای سالم‌تر و پیشرفته‌تر خواهیم داشت.


نگارنده: نسترن کیوانپور