ایلام؛ عروس زاگرس

[صدای رسا]

پیشینه استقرار در کهن سرزمین ایلامیان به استناد مطالعات و کاوشهای باستانشناسی صورت گرفته در آن به خصوص در تپه‌هایی چون علی کش، چغا سفید، سبز، خزینه و…در دهلران و کزآباد و چشمه ماهی در هلیلان در هزاره‌های پیش از تاریخ و کاوشهای منسجم در استان و در شهر تاریخی سیمره مربوط به اواخر ساسانی و قرون اولیه اسلامی، پیشینه تاریخی آن را از هزاره هشتم ق.م تا قرون اولیه اسلامی به صورت تداوم دوره‌ها به اثبات رسیده است.

استان ایلام مهد تمدن ۱۰هزارساله‌ای است که در لایه لایه “تپه علی کش” در شهرستان دهلران می توان آنرا باور داشت.

ایلام که در کتیبه‌های بابلی (آلام یا آلامتو) آمده است به قولی معنی کوهستان یا(کشور طلوع خورشید) را می دهد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه ایلام، استان ایلام سرزمینی است که در غرب کشور و در میان ارتفاعات زاگرس قرار گرفته که دارای دو خصوصیت دشت در جنوب و کوهستان در شمال می باشد. به همین جهت این منطقه به دلیل چهار فصل بودن آن مورد توجه گردشگران و مسافران قرار می گیرد.

غارزینه گان، دریاچه دوقلوی سیاه گاو، آبشار اما، قلعه کنجانچم، موزه مردم شناسی قلعه والی شهر ایلام، قلعه شیاخ، چشمه‌های آبگرم، آتشکده سیاهگل، رودخانه پرخروش سیمره، آتشکده موشکان، تنگ بهرام چوبین و … از دیدنیهای این استان است.

ایلام در منطقه ای کوهستانی در حاشیه جنوب غربی رشته جبال زاگرس قرار گرفته است.

رشته کوههای مرتفع و موازی کبیر کوه به طول ۱۶۰ کیلومتر از شمال غربی تا جنوب شرقی استان را در بر گرفته است و قسمتی از مناطق غربی و شمال غربی ایلام را از قسمت‌های دیگر مجزا می‌کند.



اعتبار دیرینه این خاک و بوم در کنار جنگل‌های انبوه «بلوط و بنه» و از حرکت و خروش رودهای سیمره و کنجانچم به آن زیبایی محسور کننده‌ای بخشیده و پرتوهای روح افزای آفتاب از فراز کوه‌های قد کشیده کبیرکوه، مانشت و دینارکوه ایلام را به “سرزمین ناشناخته‌ها” تبدیل کرده است.

دیاری که عملیات‌های مهمی چون محرم، والفجر۳، عاشورا و کربلای ۱ در دل آن رخ داده است و در هر نقطه از این کهن خاک یادگار هشت سال دفاع مقدس وجود دارد به مانند مناطق عملیاتی “شرهانی” در دهلران و”قلاویزان” در مهران که در فهرست آثارملی کشوربه ثبت رسیده، “سنگر صدام” ،”نقطه ایثار”،”بانروشان”و”تپه شنی” در شهرستان مهران و نیز بیش از ۳هزار شهیدی که در راستای مقاومت و پایمردی مردمانش به انقلاب هدیه کرده است.

آری ایلام با داشتن نه شهرستان شامل ایلام، سیروان، ملکشاهی، ایوان، سرابله، مهران، دهلران، آبدانان و دره شهربا داشتن ۷۵۰ اثر ثبت شده تاریخی و فرهنگی در فهرست آثار ملی کشور قاب دیدگان هر مسافری را می نوازد و دهان هر گردشگری را به شگفتی وحیرت وامی دارد.

زندگی عشیره‌ای و سنتی در استان ایلام باعث رشد و رونق صنایع دستی مرتبط با آن شده است. از دیر باز بافت قالی کردی (قالیچه درشت بافت)، سیاه چادر، چیغ(چیت) بافی، جاجیم بافی، گلیم ساده، نمد مالی، احرامی بافی، گیوه بافی و عبا بافی در استان مرسوم بوده است.


در راستای اهداف و سیاستگذاری ها پس از ارزیابی قابلیت های توسعه صنایع دستی مختلف بومی استان با اولویت مزیت‌های هر منطقه جهت پاسخ گویی به سلایق مختلف، رشته‌های دیگری نظیر گلیم نقش برجسته، منبت چوب، سفال گری و طراحی روی سفال، قلم زنی روی مس، و… در این استان راه اندازی شده است و زمینه آموزش آنها فراهم شده است.


مهمترین صنایع دستی استان ایلام :

۱- قالی بافی:


مواد اولیه به کار رفته در این گونه زیر انداز عمدتاً از ابریشم بوده که در بیشتر موارد به صورت تمام ابریشم و در پاره ای از مواقع از کرک و ابریشم با پشم در بافت فرش استفاده می شود. امروزه بخش عمده‌ای از زیر اندازهای سنتی که در استان استفاده می شود را فرش های گل ابریشم و قالیچه تشکیل می دهند.

۲- گلیم نقش برجسته:


این بافته از نظر اصالت و تولید مهمترین و شاخص ترین صنعت دستی استان ایلام است که زمینه آن گلیم ساده و نقوش آن گره کامل قالی است که طبیعتاً بعد از بافت نقوش آن برجسته تر از زمینه است و اصالت آن مختص به استان ایلام است.

۳- نمد مالی:



به دلیل بافت عشایری این استان و تامین مواد اولیه(پشم) مورد نیاز در داخل منطقه، نمد مالی از رونق خوبی برخوردار است. البته به دلیل تاثیرات جوی، این حرفه فصلی بوده و از اول تابستان تا ابتدای ماه سوم پائیز به مدت پنج ماه در سال انجام می گیرد و فرایند تولید شامل در هم تنیدن الیاف طی مراحل حلاجی کردن پشم، لوله کردن و کوبیدن آن است که در نهایت منجر به تولید نمد زیر انداز، کلاه نمدی و پالتوی(کپنک) خواهد شد.

۴-احرامی بافی:


یکی از دستبافته‌هایی است که ماسوره اساس کار آن است و ماکو با الیاف نخی در این نوع بافته به کار می رود و از خامه پشمی رنگرزی شده به عنوان مواد اولیه آن استفاده می شود. بافت این هنر- صنعت در ایلام، ایوان و مهران انجام می شود و با توجه به تعیین شهر مرزی مهران به عنوان مسیری برای اعزام و تردد زائران کربلای معلی، بافت این گونه دست بافته ها برای سجاده اهمیت بیشتری یافته است.

۵- گیوه بافی:


کوهستانی بودن منطقه و نیاز به پای افزار راحت و سبک، انگیزه بافت گیوه را فراهم آورده است. این هنر- صنعت که هم اکنون نیز رواج دارد طی سه مرحله زیر ساخته و پرداخته می شود: آماده کردن رویه گیوه (آجیده) که این کار توسط تخت کش انجام می شود، بافت رویه گیوه (گیوه بافی) که معمولاً برای بافت ازنخ پنبه ای و ابریشمی استفاده می شود و دوختن رویه گیوه به تخت گیوه که این کار توسط فرد گیوه دوز انجام می شود.

۶- بافت سیاه چادر:


که در اصطلاح محلی( دوار) به آن گفته می شود معمولاً توسط زنان عشایر در استان و با استفاده از موی بز بافته می شود. از جمله ویژگی های سیاه چادر می توان به خواص فیزیولوژی موی بز اشاره کرد که بر خلاف بقیه مواد در گرما منقبض و در سرما منبسط می شود و این به کاربرد ممتاز آن در سیاه چادر کمک کرده تا در تابستان منافذ سیاه چادر باز شده و هوای داخل سیاه چادر خنک شود و در زمستان منافذ آن بسته تا از ورود سرما و باران جلوگیری شود. بافت این گونه پوشش حفاظتی در مناطق عشایر نشین کوچ روی استان ایلام انجام می شود.

۷-چیغ(چیت) بافی:


چیغ از جمله متعلقات سیاه چادر است که همانند حصاری اطراف آن را در بر می گیرد. چیغ با استفاده از الیاف گیاهی(نی) و همچنین موی بز و در پاره ای از مواقع با استفاده از نخ پشمی رنگی بافته می شود ضمناً نقوش در چیغ به سبب ماهیت بافت آن به صورت هندسی است و ناگفته نماند که امروزه تکنیک بافت چیغ به عنوان پارتیشن در خانه های آپارتمانی کاربرد دارد.

۸-جاجیم بافی:


جاجیم بافته ای از پشم تابیده رنگی است که اغلب بافت خشنی دارد. در منطقه ایلام عموماً از الیاف پشمی در بافت جاجیم استفاده شده که به عنوان رختخواب پیچ کاربرد دارد. در اکثر خانواده‌های استان ایلام از این نوع دستبافته‌ها برای پیچیدن یک دست رختخواب اضافی برای میهمانان استفاده می شود. لازم به ذکر است که در گذشته های نه چندان دور از رختخواب هایی که با جاجیم پیچیده و مرتب شده اند در کنار دیوار به عنوان تکیه گاهی مناسب برای میهمانان استفاده می شد.علاوه بر این به دلیل تنوع رنگی، جاجیم های میهمان خانه زیبایی خاصی پیدا می کرده است .

۹-سفال گری:


سفالگری هنری با پیشنه تاریخی است که هنرمندان با استفاده از مواد اولیه فراوان و ارزان قیمت گل رس، با روشهای دستی و چرخ سفالگری اقدام به تهیه و تولید انواع فرمهای سفالی می کردند این هنر ارزشمند از سال ۱۳۸۰ با حمایت و نظارت مدیریت صنایع دستی در منطقه ایلام رواج یافته است.

۱۰- عبا بافی:



عبا از جمله دستبافته های سنتی ایران است که از دیر باز در مناطقی چون بوشهر، کوهپایه اصفهان و نائین تولید می شده است. در استان ایلام نیز در شهرستان مهران عبا بافی در اندک کارگاههایی رواج دارد. پشم گوسفند و یا شتر مواد اصلی تهیه عبا است ولی امروزه برای چله کشی عبا از نخ‌های پنبه ای کارخانه ای استفاده می شود.

دستگاه عبا از جنس چوب می باشد که به دلیل بافت ساده و عدم ایجاد نقش تنها دو عدد ورد دارد که آنها تنها برای ایجاد دهنه کار و عبور ماکو از تارهای زیر و رو مورد استفاده قرار می گیرد.


شهرستان ایوان

شهرستان ایوان در شمال غربی استان ایلام قرار دارد. این شهرستان از شمال به استان کرمانشاهان از شرق به شهرستان شیروان، از جنوب به به شهرستان ایلام و در غرب به کشور عراق محدود می شود و مرکز آن شهر ایوان است.


این شهر با برخورداری از آب و هوای مناسب و قرار گرفتن بر سر راه ایلام کرمانشاه و داشتن اراضی حاصلخیز و مجاورت با رودخانه های کنگیر، وجود کشاورزی و دامپروری و … دارای اهمیت و اعتبار خاصی است. این شهرستان دارای ۲ بخش، چهار دهستان و ۸۶ روستاست. روستای خوران با داشتن سرابی گوارا و باغ های زیبا، یکی از تفرجگاه‌های اهالی است. بخش زرنه، از نظر پیشینه و قدمت تاریخی دارای ارزش فراوانی است.

آتشکده ی سیاهگل
طاق شیرین و فرهاد
قلعه شمیران
پل شیره پناه
تپه های زرنه و نرگس
غار طلسم
بقعه ی حاجی حاضر
امامزاده سیدعبدالله


شهرستان چرداول

مرکز شهرستان چرداول، شهری به نام سرابله است که در کنار رود سرابله قرار دارد. شهرستان چرداول شامل سه بخش مرکزی، آسمان آباد و هلیلان است. در این شهرستان، رودخانه‌های کله شاخ(سنگ سفید)، سیمره و زنجیره جریان دارد. کشت در بیشتر اراضی، به صورت دیم است.

قلعه سام
آتشکده موشکان
شهر تاریخی گم گم
رودخانه سیمره



شهرستان سیروان

مرکز شهرستان سیروان، شهر لومار است. سیروان از دهستان‌های کارزان، لومار و زنگوان تشکیل شده است. تمامی اراضی این شهرستان به صورت دره‌ای نسبتاً وسیع بین دو رشته کوه(چرمین و لنه) از یک سو و (مانشت و سیوان) از سوی دیگر گسترده شده است که به وسیله رودخانه شیروان و چشمه سارهای جانبی آبیاری می‌شود. مرکز این شهرستان، شهر لومار است.

شهر تاریخی سیروان در روستای سراب کلان
بقعه عباس شیروان
بقعه عباس رودبار
مقبره سیدعلی
بقعه باقر در بخش شیروان
رودخانه سیمره



شهرستان مهران

مرکز این شهرستان، شهر مهران است. که در ساحل چپ رودخانه کنجانچم واقع شده است و با مرز عراق بیش از چند کیلومتر فاصله ندارد. مهران قبلاد منصورآباد خوانده می شد. در سال ۱۳۰۹ با تصویب فرهنگستان زبان ایران، به (مهران) تغییر نام داد.


در بخش مرکزی مهران، مخازن نفت و گاز طبیعی کشف، و چاه‌هایی در آن حفر گردیده است. دشت‌های مهران به دلیل پیوستگی کوه و دشت با یکدیگر، دارای اهمیت سوق الجیشی و تاریخی است. این شهرستان دارای جمعیتی معادل ۴۶۹۸۱ نفر و دارای سه بخش مهران، صالح آباد و ارکواز ملکشاهی است. بخش صالح آباد در دشت نسبتاً وسیع هیزدانه واقع شده است و در سالهای پرباران، یکی از مناطق حاصل خیز استان محسوب می شود.

قلعه ی کنجانچم
سنگ نوشته تخت خان
تپه های چغا آهوان و چغاگلان
بقعه سیدحسن
امامزاده علی صالح

شهرستان دهلران

مرکز این شهرستان، شهر دهلران است. که در قدیم الایام به آن ده لُران می گفتند. دهلران در دامنه جنوب و جنوب غربی دینارکوه قرار دارد. این شهرستان دارای سه بخش زرین آباد، مرکزی و موسیان و ۶ دهستان است. بخش مرکزی از ۱۴ روستا و آبادی تشکیل شده است. اکثر آبادی‌ها در اثر جنگ تحمیلی خالی از سکته شد و بعد از جنگ دوباره بازسازی و اسکان در آنها صورت گرفته است. بخش موسیان در حد فاصل دهلران و استان خوزستان قرار دارد و از این بخش رودخانه‌های دویرج و چیغاب (مورموری) عبور می‌کند.


در این بخش به دلیل حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی محصولات متنوع جالیزی به دست می آید. در بخش موسیان چاه‌های نفت فراوانی حفر شده و دارای منابع عظیم نفتی است. بخش زرین آباد به مرکزیت شهرک پهله، از زمان های قدیم تاکنون، محل س***ت بوده و آثار باستانی فراوانی در آن به چشم می خورد. شهرک میمه یکی از نواحی خوش آب و هوا پرجمعیت زرین آباد است. براساس سرشماری سال ۱۳۷۵ شهرستان دهلران دارای جمعیتی معادل ۵۳هزار و۲۹۹ نفر است.


مراکز دیدنی و زیارتگاهی

تپه‌های پیش از تاریخ چون علی کش، تپه سبز، تپه موسیان
سنگ نوشته میمه
قلعه شیاق
بقعه ابراهیم
بقعه سیدناصرالدین
بقعه سیدابراهیم قتال
بقعه عباس
چشم قیر
غار خفاش

شهرستان آبدانان

مرکز این شهرستان، شهر آبدانان است و به لحاظ جمعیت و وسعت، دومین شهر استان محسوب می‌شود. آبدانان دارای دو شهرستان و چهار دهستان است. این شهر در دامنه جنوبی کبیرکوه و در دره با صفای رودخانه آبدانان در شمال مقبره امامزاده سیدصلاح الدین محمد قرار دارد. این شهرستان به لحاظ نظامی، کشاورزی و دامداری اهمیت دارد. براساس سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای جمعیتی مهادل ۴۷هزار و ۶۵۲ نفر است.


مراکز دیدنی و زیارتگاهی

هزار در
پشت قلعه
قلعه هزارانی
بقایای شهر جولیان
مقبره سیدصلاح الدین محمد
بقعه شیخ پیرمحمد
بقعه منصور بوالحسن
بقعه عبدالرحیم در سیاه گاو

شهرستان دره شهر

مرکز آن دره شهر است. این شهر در آبرفت های سیمره و در کنار ویرانه های شهر تاریخی سیمره و در دو سوی مسیر رودخانه ی دره شهر، جایی که تپه ماهوارهای دامنه ی شمالی کبیرکوه خاتمه می یابد، قرار دارد.


دره شهر کنونی از چند روستای بهم پیوسته تشکیل شده است. اطراف این شهر را مزارع آبی و دیمی یا خاک حاصل خیز فراگرفته است. مزارع کشاورزی در دره شهر به وسیله آب رودخانه های سیمره، سیکان، و چشمه سارهای کوچک دیگر آبیاری می شود و حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق کمبود آب را تأمین می نماید. در مزارع روستاهای دره شهر ضمن کاشت برنج، گندم و جو محصولات صیفی نیز بدست می آید. این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و بدره است. جمعیت دره شهر طبق سرشماری سال ۱۳۷۵، ۵۳هزار و ۵۰۱ نفر است.


مراکز دیدنی و زیارتگاهی:

تل های سرگچله
تپه تیغن
تنگه بهرام چوبین
پل گاومیشان
چهار طاقی
شهر تاریخی سیمره
پل چم نشت
دژ شیخ مکان
بقعه مهدی صالح
بقعه عباس
بقعه بابا سیف الدین
بقعه حاجی نام
بقعه جابر
بقعه پیرمحمد
موزه باستان شناسی دره شهر

شهرستان ملکشاهی

براساس مصوبه هیئت دولت در سال ۸۷ بخش ملکشاهی به شهرستان تبدیل شد. در مرکز استان ایلام و در جنوب شهرستان ایلام در فاصله ۷۲۵ کیلومتری از تهران واقع شده است. آب و هوای شهرستان ملکشاهی معتدل کوهستانی است. اما اهمیت این شهرستان بیشتر به سبب دام و دامپروری است هر چند مردم منطقه به کارهای کشاورزی نیز اشتغال دارند.


شهرستان ملکشاهی دارای آثار تاریخی همچون سنگ نوشته آشوربانی پال در روستای گل گل متعلق به عصر آشوریان و قلعه جوق در روستای قلعه جوق مربوط به دوره ساسانی و برخی آثار دیگر است. شهرستان ملکشاهی به علت قرار گرفتن در سلسله کوه های کبیرکوه از سلسله جبال زاگرس دارای طبیعت بکر و جاذبه‌های طبیعی زیبایی همچون آبشار اما، آبشار پنجه علی، دریاچه سد ایلام، ارتفاعات و دره‌های زیبای کوه پشمین، آبشار درگناو گنداب، تالاب سیاب درویش، کوه کلک، غارتایه که و آتشکده کوشک قینفر است.




بازی‌های بومی و محلی

مردم ایلام به فراخور نوع زندگی و معیشت از گذشته‌های دور تاکنون از انواع شیوه‌های سرگرمی و بازیهای مختلف در موقع فراغت و مراسمات شاد استفاده کرده‌اند، ولی امروزه به علت مشکلات فراوان زندگی از یک سو و رایج شدن سرگرمی های متنوع دیگر از این نوع بازیها کمتر اجرا می شوند. معمولاً مردان و زنانی که سنی از آنها گذشته و قدرت جسمی کمتری دارند در موقع فراغت تنها به شرح خاطرات گذشته و برخی شوخی ها با همدیگر می پردازند ولی دیگران به انجام برخی سرگرمی ها و بازی ها مبادرت می ورزند.


زنان که تنها شبها مقداری فرصت دارند گاهی به انجام بازی (گل و پوچ) و برخی سرگرمیهای کلامی دیگری می پردازند ولی دختران و خصوصاً نوجوانان به بازیها و سرگرمی های بیشتری می پردازند که عمده آنها از طریق مدارس یاد گرفته اند. نمونه از بازی های سنتی که در حال حاضر کما بیش در برخی از مناطق و روستها رواج دارد و در فصولی در سال از جمله بهار که مردم به طبیعت می روند این بازی ها را که روحیه جمعی و همکاری گروهی را می طلبد انجام می دهند.


برخی از این بازیها عبارتنداز:

دال پلان
قلان در سه نوع: چنگ، پنجه گیر و آزاد
لنگران
کلاه و روانه کی
کران
زوران
چوچزان در دو نوع: چز، گوان
کل پر
حبل کیشان
اشتره لوان
قطان
هفت سنگ
جلیه روان
مله جوزه کی
جوزان
گلواز
شش خوان
زور مشتکی یا زرمشتکی
چو جنگ
هشارهشارکی


منبع:

touristha.ir