احکام خمس‏


هبه، هديه، جايزه بانکي، مهر و ارث‏





س 851: آيا هبه و هديه عيد (عيدي) خمس دارد؟





هبه و هديه خمس ندارد، هر چند احوط اين است که اگر از مخارج سال زياد بيايد، خمس آن پرداخت شود.س 852: آيا به جايزه‏هايي که توسط بانکها و صندوق‏هاي قرض الحسنه به افراد پرداخت مي‏شود، خمس تعلق مي‏گيرد يا خير؟خمس در جايزه‏ ها و هديه ‏ها واجب نيست.





س 853: آيا مبالغي که بنياد شهيد به خانواده‏هاي شهدا مي‏پردازد، به مازاد از مخارج سال آن، خمس تعلق مي‏گيرد؟چيزي که بنياد شهيد به خانواده‏هاي عزيز شهدا هديه مي‏کند، خمس ندارد.





س 854: آيا نفقه‏اي که شخصي از طرف پدر يا برادر يا يکي از اقوام دريافت مي‏کند، هديه محسوب مي‏شود يا خير؟ در صورتي که نفقه دهنده خمس اموال خود را نپردازد، آيا بر نفقه گيرنده پرداخت خمس آنچه که از او مي‏گيرد، واجب است؟





تحقق عنوان هبه و هديه تابع قصدِ دهنده است و تا نفقه گيرنده يقين نداشته باشد که مالي که به او داده مي‏شود، متعلق خمس است، پرداخت خمس آن واجب نيست.





س 855: به دخترم يک واحد مسکوني به عنوان جهيزيه عروسيش داده‏ام، آيا اين واحد مسکوني خمس دارد؟اگر هبه واحد مسکوني که به دخترتان بخشيده‏ايد، عرفا مطابق شأن شما محسوب شود، و در بين سال خمسي بخشيده باشيد، دادن خمس آن واجب نيست.





س 856: آيا جايز است که انسان مالي را قبل از گذشت يک سال بر آن، به همسرش هديه دهد، با آنکه مي‏داند وي آن مال را براي خريد خانه در آينده و يا مخارج ضروري، ذخيره خواهد کرد؟





اين کار جايز است و مالي که به همسرتان بخشيده‏ايد، اگر به مقداري باشد که عرفا مناسب شأن شما و افراد مانند شماست و بخشش صوري و به قصد فرار از خمس هم نباشد، خمس ندارد.





س 857: زن و شوهري براي اينکه خمس به اموال آنها تعلق نگيرد، قبل از رسيدن سال خمسي‏شان، اقدام به هديه کردن سود سالانه خود به يکديگر مي‏کنند، اميدواريم حکم خمس آنها را بيان فرمائيد.





با اين‏گونه بخشش که صوري و براي فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمي‏شود.





س 858: شخصي براي رفتن به حج استحبابي مبلغي را به حساب سازمان حج واريز کرده، ولي قبل از تشرف به زيارت خانه خدا، فوت نموده است، اين مبلغ چه حکمي دارد؟ آيا مصرف کردن آن در نيابت از حج ميت واجب است؟ آيا خمس به آن تعلق مي‏گيرد؟





فيش حج که در قبال مبلغي که به حساب سازمان حج واريز کرده، دريافت نموده، به قيمت فعلي‏اش از ترکه ميت محسوب مي‏شود، و ميت اگر حج برذمه ندارد و وصيت به حج هم نکرده، صرف آن در حج نيابي براي ميت واجب نيست، و پرداخت خمس مبلغ پرداختي بابت آن فيش اگر از پولي که خمس به آن تعلق گرفته ولي پرداخت نشده‏باشد، در فرض سؤال واجب است.





س 859: باغ پدري از طريق بخشش يا ارث به پسرش منتقل شده است، آن باغ هنگام هديه يا انتقال به او بابت ارث، قيمت زيادي نداشت، ولي در حال حاضر قيمت آن هنگام فروش با قيمت قبلي آن تفاوت زيادي کرده است، آيا به آن مقدار زيادي که بر اثر افزايش قيمت حاصل شده، خمس تعلق مي‏گيرد؟





ارث و هبه و پول فروش آنها خمس ندارد، هر چند قيمت آنها افزايش يافته باشد، مگر اينکه نگهداري آن به قصد تجارت و زياد شدن قيمت باشد.





س 860: اداره بيمه مبلغي را بابت هزينه درمان به من بدهکار است و مقرر شده که در همين روزها به من پرداخت شود، آيا به اين مبلغ خمس تعلق مي‏گيرد؟





خمس ندارد.





س 861: آيا به پولي که از حقوق ماهيانه‏ام براي خريد لوازم ازدواج در آينده، پس انداز مي‏کنم، خمس تعلق مي‏گيرد؟





اگر عين پولي را که بابت حقوق ماهيانه مي‏گيريد، پس انداز مي‏کنيد، بايد سر سال خمس آن پرداخت شود، مگر آنکه بخواهيد در خلال دو سه ماه آينده صرف خريد لوازم ضروري ازدواج نمائيد و با پرداخت خمس آن نتوانيد باقيمانده لوازم مورد حاجت را تهيه کنيد.





س 862: در کتاب �تحرير الوسيله� آمده است که مهريه زن خمس ندارد و فرقي بين مهريه مدت دار و بدون مدت گذاشته نشده است، اميدواريم آن را توضيح فرمائيد.





در عدم وجوب خمس مهريه فرقي بين مهريه مدت دار و بدون مدت و بين پول نقد و کالا وجود ندارد.





س 863: دولت در ايام عيد به کارمندان خود اجناسي را به عنوان عيدي داده که مقداري از آن تا سر سال باقي مانده است. با توجه به اينکه عيدي کارمندان خمس ندارد، ولي چون ما در برابر اين اجناس مقداري پول پرداخت کرده‏ايم، لذا آنچه به ما داده مي‏شود هديه به معناي دقيق آن نيست، بلکه با قيمت کمتري در برابر عوض داده شده است، آيا خمس آن مقدار از کالا که در برابر آن پول پرداخت شده، بايد داده شود؟ يا اينکه بايد قيمت واقعي آن در بازار آزاد محاسبه و خمس آن پرداخت شود؟ و يا چون عيدي است، هيچگونه خمسي ندارد؟





در فرض مذکور نظر به اينکه قسمتي از اجناس در واقع از سوي دولت مجاني به کارمند داده مي‏شود و در برابر قسمتي پول دريافت مي‏کنند، فلذا از کالاي باقيمانده به نسبت مقداري که پول در برابر آن پرداخت نموده‏ايد، واجب است که خمس عين اجناس باقيمانده يا قيمت فعلي آن را بپردازيد.





س 864: شخصي فوت نموده و هنگام حيات، خمسي را که بر ذمه‏اش بوده در دفتر خود يادداشت کرده و تصميم به پرداخت آن داشته است، در حال حاضر بعد از فوت وي همه افراد خانواده او به استثناي يکي از دخترانش از پرداخت خمس خودداري کرده و در ترکه متوفّي براي مخارج خود و ميت و غير آن، تصرف مي‏کنند، خواهشمنديم نظر خود را در رابطه با مسائل زير بيان فرمائيد:





- تصرف در اموال منقول و غيرمنقول متوفّي توسط داماد يا يکي از ورّاث او، چه حکمي دارد؟





- غذا خوردن داماد يا يکي از ورثه در خانه او چه حکمي دارد؟





- تصرفات قبلي اين افراد در اموال ميت و غذا خوردن آنها در خانه متوفّي چه حکمي دارد؟





اگر ميّت وصيت کند که مقداري از دارائي او به عنوان خمس پرداخت شود يا ورثه يقين پيدا کنند که وي مقداري خمس بدهکار است، تا وصيت ميت و يا خمسي را که بر عهده دارد از ما ترک او ادا نکنند، نمي‏توانند در ترکه او تصرف نمايند، و تصرفات آنان قبل از عمل به وصيت وي يا پرداخت دين او، نسبت به مقدار وصيت يادين در حکم غصب است و نسبت به تصرفات قبلي نيز ضامن هستند.





قرض، حقوق ماهيانه، بيمه، و بازنشستگي‏





س 865: آيا بر کارمنداني که گاهي مقداري مال از مخارج سالانه آنها زياد مي‏آيد، با توجه به اينکه بدهي‏هاي نقدي و قسطي دارند، خمس واجب است؟





اگر بدهي بر اثر قرض کردن در طول سال براي مخارج همان سال يا خريد بعضي از مايحتاج سال به صورت نسيه باشد، در صورتي که بخواهد دين خود را از منافع همان سال ادا نمايد، مقدار دين از باقيمانده درآمد آن سال استثنا مي‏شود، و در غير اين صورت، تمام درآمد باقيمانده خمس دارد.





س 866: آيا قرضي که براي حج تمتع گرفته مي‏شود بايد خمس آن داده شده باشد و بعد از پرداخت خمس، باقيمانده آن براي مخارج حج پرداخت شود؟





مالي که قرض گرفته مي‏شود، خمس ندارد.





س 867: من در خلال پنج سال مبلغي را به بنياد مسکن جهت گرفتن زميني به اميد تأمين مسکن پرداخت کردم، ولي تاکنون تصميمي براي واگذاري زمين گرفته نشده است، لذا تصميم دارم، آن مبالغ را از بنياد مسکن باز پس بگيرم، با توجه به اينکه قسمتي از آن را قرض گرفته‏ام و قسمتي را هم از فروش فرش خانه‏ام و باقيمانده آن را هم از حقوق همسرم که معلّم است، تهيه کرده‏ام، اميدوارم به دو سؤال ذيل پاسخ فرمائيد.





- اگر بتوانم مبلغ مزبور را پس بگيرم و آن را فقط براي تهيه مسکن (زمين يا خانه) مصرف کنم، آيا خمس به آن تعلق مي‏گيرد؟





- چه مقدار خمس به آن تعلق مي‏گيرد؟





در فرض مرقوم که پول از راه هديه يا قرض يا فروش لوازم زندگي تهيه شده، خمس آن واجب نيست.





س 868: چند سال پيش از بانک وام گرفته و آن را به مدت يک سال به حساب بانکي‏ام واريز کردم، و بدون آنکه موفق به استفاده از آن وام شوم، هر ماه قسط آن را مي‏پردازم، آيا به اين وام، خمس تعلق مي‏گيرد؟





خمس آن مقدار از وام مزبور که اقساط آن را تا سر سال خمسي از منفعت کسب خود پرداخت کرده‏ايد، واجب است.





س 869: اينجانب مبالغي به خاطر ساختمان منزل بدهکار هستم و اين بدهکاري تا دوازده سال طول خواهد کشيد، خواهشمندم مرا در رابطه با موضوع خمس راهنمائي فرمائيد که آيا اين بدهي از درآمد سال استثناء مي‏شود؟





اقساط بدهي ساخت مسکن و مانند آن را هر چند مي‏توان از درآمد کسب همان سال پرداخت نمود، ولي در صورت عدم پرداخت، از در آمد آن سال استثنا نمي‏شود، بلکه به باقيمانده درآمد سر سال خمسي، خمس تعلق مي‏گيرد.





س 870: کتابهايي که دانشجو از مال پدر خود يا از وامي که دانشگاه به دانشجويان مي‏دهد، مي‏خرد و منبع درآمدي هم ندارد، آيا خمس دارد؟ در صورتي که بداند پدر خمس پول کتابها را نداده، آيا پرداخت خمس آن واجب است؟





کتابهايي که با پول وام و يا با پولي که پدر به او بخشيده، خريده شده است، خمس ندارد مگر آنکه يقين داشته باشد که عين پولي که پدر به او بخشيده، متعلق خمس است که در اين صورت پرداخت خمس آن واجب است.





س 871: اگر شخصي مبلغي را قرض بگيرد و نتواند آن را قبل از آن سال ادا کند، آيا پرداخت خمس آن بر عهده قرض دهنده است يا قرض گيرنده؟





بر قرض گيرنده خمس مال قرضي واجب نيست، ولي قرض دهنده اگر مال قرضي را از درآمد ساليانه کارش و قبل از پرداخت خمس آن قرض داده است، در صورتي که بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهکار بگيرد، واجب است که هنگام رسيدن سال خمسي‏اش خمس آن را بپردازد، و اگر نتواند قرض خود را تإ؛ه‏ه پايان سال بگيرد، فعلا پرداخت خمس آن واجب نيست، ليکن هر وقت آن را وصول کرد بايد خمس آن را بدهد.





س 872: افراد بازنشسته که همچنان حقوق ماهيانه دريافت مي‏کنند، آيا بايد خمس حقوقي را که در طول سال دريافت مي‏کنند، بپردازند؟





مبالغي که از حقوق زمان اشتغال کسر نموده‏اند و پس از بازنشستگي، ماهانه مي‏پردازند، درصورتي که از مخارج سال اضافه‏ بيايد، پرداخت خمس آن واجب‏است.





س 873: اسيراني که به پدر و مادر آنان از طرف جمهوري اسلامي در طول مدت اسارت، حقوق ماهيانه پرداخت شده و در بانک پس انداز گشته است، آيا با توجه به اينکه آقايان اسراء اگر دسترسي به آن پول داشتند، آن را مصرف مي‏کردند، به مال مزبور خمس تعلق مي‏گيرد يا خير؟





پول مذکور خمس ندارد.





س 874: من به شخصي مبلغي پول بدهکارم، اگر سر سال برسد وطلبکار قرض خود را مطالبه نکند و مقداري از درآمد سالانه که با آن مي‏توانم قرض خود را ادا کنم، نزد من موجود باشد، آيا اين بدهي از درآمد سالانه استثناء مي‏شود يا خير؟





بدهي اعم از اينکه بر اثر قرض گرفتن باشد و يا بر اثر خريد نسيه لوازم خانگي، اگر به خاطر تأمين مخارج سالانه زندگي همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نمايد، از درآمد سال کسر مي‏شود، ولي اگر براي بدهي‏هاي سالهاي قبل باشد، هر چند مصرف در آمد سالانه براي پرداخت آن جايز است، ولي اگر تا پايان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمي‏شود.





س 875: آيا خمس بر کسي که مالي در حساب سالانه‏اش باقي مانده، و در حالي سال خمسي‏ اش رسيده که بدهکار است، با توجه به اينکه چند سال براي پرداخت قرضش فرصت دارد، واجب است؟





بدهي پرداخت نشده چه بدون مدت باشد و چه مدت دار، از درآمد سالانه استثنا نمي‏شود، مگر اين که براي تأمين هزينه‏هاي سال درآمد باشد که از درآمد آن سال مقداري را که مي‏خواهد صرف بدهي خود کند، استثنا مي‏شود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلق نمي‏گيرد.





س 876: آيا به مالي که شرکت‏هاي بيمه بر اساس قرارداد براي جبران خسارت به بيمه شده پرداخت مي‏کنند، خمس تعلق مي‏گيرد؟





پولي که شرکتهاي بيمه به فرد بيمه شده پرداخت مي‏کنند، خمس ندارد.





س 877: در سال گذشته مبلغي را قرض گرفته و با آن زميني خريدم به اين اميد که افزايش قيمت پيدا کند و بعد از فروش آن و خانه مسکوني فعلي ام، مشکل مسکن خود را در آينده حل کنم، اکنون سال خمسي من فرا رسيده، سؤال من اين است که آيا مي‏توانم آن بدهي را از منفعت کسب سال گذشته‏ام که خمس به آن تعلق گرفته، استثنا کنم يا خير؟با فرض اين که قرض مزبور جهت خريد زمين براي فروش آن در آينده بوده است، از منفعت کسب سالي که در آن قرض گرفته‏ ايد، استثناء نمي‏شود، و پرداخت خمس درآمد سالانه کسب که از مخارج آن سال زياد آمده، واجب است.





س 878: من از بانک مقداري وام گرفتم که وقت پرداخت آن بعد از تاريخ سال خمسي‏ام فرا مي‏رسد و مي‏ترسم که اگر آن مبلغ را امسال نپردازم، سال آينده قادر به اداي آن نباشم، تکليف من هنگام رسيدن سال خمسي ام در رابطه با پرداخت خمس چيست؟





اگر درآمد سال را پيش از پايان آن در پرداخت قرض خود مصرف کنيد و قرض هم براي افزايش سرمايه نباشد، خمس ندارد، ولي اگر قرض براي افزايش سرمايه باشد و يا قصد پس انداز درآمد سالانه را داشته باشيد، پرداخت خمس آن بر شما واجب است.





س 879: معمول است که براي اجاره خانه مقداري پولِ پيش پرداخت مي‏کنند، اگر اين پول از منابع کسب باشد، و چند سال در نزد صاحب خانه بماند آيا پس از دريافت بلافاصله بايد خمس آن پرداخت شود و در صورتي که بخواهد با همان پول در جاي ديگر منزل اجاره کند، چطور؟





مادامي که به اين پول براي اجاره منزل نياز دارد خمس ندارد.





فروش خانه، وسائل نقليه و زمين‏





س 880: آيا به خانه‏اي که قبلا با مالي که خمس آن داده نشده، ساخته شده، خمس تعلق مي‏گيرد؟ بر فرض وجوب پرداخت خمس، آيا خمس بر اساس قيمت فعلي محاسبه مي‏شود يا قيمت زمان ساخت آن؟





اگر خانه از درآمد بين سال براي زندگي و سکونت ساخته شده و پس از سکونت در آن به فروش رفته است، پول فروش آن خمس ندارد، ولي اگر از درآمدي که سال بر آن گذشته، ساخته شده است، خمس پولي که در ساخت آن هزينه شده، بايد پرداخت شود.





س 881: مدتي قبل آپارتمان مسکوني خود را فروختم. اين معامله هم زمان با رسيدن سال خمسي من بود و چون خود را موظف به اداي حقوق شرعي مي‏دانم، بر اثر شرايط خاص زندگي‏ام در اين رابطه با مشکل مواجه شده‏ام، اميدوارم مرا در اين رابطه راهنمائي فرمائيد.





اگر خانه مسکوني فروخته شده را با پولي که خمس نداشته و يا با درآمد بين سال خريده‏ايد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.





س 882: خانه نيمه سازي در يکي از شهرها دارم که به علت سکونت در ساختمان‏هاي دولتي نيازي به آن ندارم، لذا قصد دارم آن را فروخته و با پول آن ماشيني براي استفاده شخصي بخرم، آيا به پول آن خمس تعلق مي‏گيرد؟





اگر خانه‏مزبور را از درآمدسالانه‏و در بين‏سال‏به قصدسکونت‏در آن ساخته‏يا خريده‏ايد، و در همان سال آن را فروخته‏ايد پول فروش آن اگر درهمان سال فروش در مؤونه زندگي‏مصرف شود، خمس ندارد، و همچنين اگر بعد از سکونت در آن، درسال بعد آن را فروخته باشيد، پول فروش آن خمس ندارد.





س 883: تعدادي درب پروفيلي براي خانه مسکوني‏ام خريداري کردم، ولي بعد از دو سال به علت عدم تمايل به استفاده، آنها را فروخته و پولش را به حساب شرکت آلومينيوم واريز کردم تا به جاي دربهاي قبلي، به همان قيمت براي من دربهاي آلومينيومي بسازد، آيا به آن پول خمس تعلق مي‏گيرد؟





در فرض مرقوم، پول فروش آن خمس ندارد.





س 884: مبلغ صد هزار تومان به مؤسسه‏اي پرداخت نمودم تا در آينده زمين مسکوني به من تحويل دهد و الآن يک سال از آن مي‏گذرد و از طرفي قسمتي از آن پول مال خودم است و قسمت ديگر را قرض کرده و مقداري از قرض را هم پرداخته‏ام، آيا به آن خمس تعلق مي‏گيرد؟ مقدار آن چقدر است؟





اگر گرفتن زمين براي ساخت مسکن مورد نياز متوقف بر پيش پرداخت مقداري از پول آن باشد، مبلغ پرداخت شده خمس ندارد، حتي اگر از درآمد کسب شما باشد.





س 885: اگر شخصي خانه خود را فروخته و پول آن را براي استفاده از سود آن در بانک بگذارد و سپس سال خمسي اش فرا برسد، چه حکمي دارد؟ و اگر اين پول را براي خريد خانه ، پس انداز نمايد، چه حکمي دارد؟





اگر خانه را از درآمد سالانه شغلي و در اثناي همان سال براي سکونت و به حساب مخارج سالانه، ساخته يا خريده و بعد آن را فروخته باشد، پول فروش آن در هر صورت خمس ندارد.





س 886: آيا به اموالي که به تدريج براي خريد خانه يا ساير مايحتاج زندگي پس انداز مي‏شود، خمس تعلق مي‏گيرد؟





اگر خريد مايحتاج زندگي برحسب وضع مالي شخص متوقف بر پس انداز درآمد سال باشد، و بنا دارد پس اندازها را در آينده نزديک مثلا دو سه ماه ديگر، صرف خريد مايحتاج زندگي نمايد، خمس ندارد.





س 887: چند سال پيش ماشيني خريدم که در حال حاضر فروش آن به چندين برابر قيمت ممکن است، با توجه به اينکه پول خريد آن، مخمس نبوده است، و در صورت فروش و گرفتن قيمت فعلي آن، مي‏خواهم خانه‏اي براي سکونت بخرم، آيا به مجرد دريافت پول، همه آن خمس دارد يا فقط به پولي که با آن ماشين را خريده‏ام، خمس تعلق مي‏گيرد و مقدار باقيمانده که همان مقدار افزايش قيمت ماشين است، جزء درآمد سال فروش ماشين محسوب مي‏شود که اگر تا پايان سال فروش در مخارج زندگي مصرف نشود، خمس به آن تعلّق مي‏گيرد؟ر





اگر ماشين ‏جزء مؤونه شما باشدو آن‏را از درآمدبين ‏سال جهت‏ استفاده ‏شخصي زندگي‏ خريده‏ باشيد، پول فروش آن خمس ندارد. ولي اگر ماشين را براي کار کردن خريده‏ايد، در صورتي که با مال قرضي يا نسيه خريده باشيد، فقط خمس مالي که براي اداي دين صرف کرده‏ايد، واجب‏است، و اگر آن‏را با عين درآمدي که خمس به آن تعلق گرفته ولي پرداخت نشده، خريده‏ايد، بايد خمس تمام پول فروش آن‏را بپردازيد.





س 888: من مالک خانه بسيار محقري هستم، و به عللي تصميم به خريد خانه ديگري گرفتم، ولي به علت بدهي مجبور به فروش ماشيني که از آن استفاده مي‏کردم و گرفتن مبلغي وام از بانک استان و صندوق قرض الحسنه شهرمان شدم تا بتوانم پول خانه را بپردازم، با توجه به اينکه ماشين را قبل از تاريخ سال خمسي ام فروخته و پول آن را براي پرداخت مقداري از بدهي هايم مصرف کرده‏ام، آيا به پول حاصل از فروش ماشين خمس تعلق مي‏گيرد يا خير؟





در فرض سؤال، پول حاصل از فروش ماشين خمس ندارد.





س 889: خانه، ماشين و لوازم مورد نياز انسان يا خانواده او که از درآمد سال خريده شده است، اگر در اثر ضرورت و يا به منظور تبديل به جنس بهتر فروخته شود، از جهت خمس چه حکمي دارد؟پول حاصل از فروش چيزي که از مؤونه بوده، خمس ندارد.



س 890: اگر خانه يا ماشين يا غير آنها از احتياجات زندگي با پولي که خمس آن پرداخت شده، جهت استفاده شخصي نه به قصد استفاده از آنها براي فروش يا تجارت خريداري شده و سپس به علتي فروخته شود، آيا به اضافه قيمت آنها که بر اثر افزايش قيمت بازار بوده، خمس تعلق مي‏گيرد؟
سود حاصل از افزايش قيمت در فرض سؤال، خمس ندارد.