سبک زندگی، در مبانی اسلامی

[ستاره تنهاي]

سبک زندگی، بسیاری از جنبه های رفتارهای اجتماعی و شیوه زیست یک فرد را شامل می شود، چه آن فرد معنویت گرا و دین دار باشد، و چه فردی لائیک و دور از معنویت.
آنچه که یک فرد در زندگی اش به عنوان روش ومنش انتخاب کرده، بیان کننده هدف و مقصد او در زندگی است و این روش و هدف خاص، نحوه زندگی و شیوه سلوک او را از دیگران متمایز می کند. سبک و شیوه زندگی یک مسلمان (یعنی نوع زندگی و نحوه سلوک و کیفیت معاشرت و فعالیت های فردی و اجتماعی او _که برخواسته از تعلیمات غنی اسلام است_ ) وجه تمایز او از پیروان دیگر ادیان است.
اسلام بعنوان آخرین دین الهی، جامع ترین احکام و آموزش ها را در سبک زندگی ارائه کرده است و برای تمام کلیات و جزئیات زندگی دستور و روش و برنامه دارد؛ از آغاز زندگی و لحظه تولد و حتی قبل از تولد گرفته تا هنگام وفات و حتی بعد از مرگ! وجود چنین برنامه جامع و فراگیری سبب می شود که مسأله بهره مندی از تعالیم اسلامی را جدی تر بگیریم و به فرمایش رهبر فرزانه انقلاب «باید به دنبال این باشیم که فرهنگ زندگی را تبیین، و به شکل مطلوب اسلام تحقق بخشیم».(1)

سبک زندگی در مبانی اسلامی:
قرآن به عنوان مهم ترین و ارزشمندترین سند دینی اسلام، و در کنار آن، راهنمایی ها و بیانات معصومین (علیهم اسلام) و سیره عملی آنان (که معدن وحی و مبیّنان و مفسّران حقیقی قرآن اند)، مهمترین منابع ما برای استخراج سبک زندگی اسلامی است.
همانطور که گفته شد سبک زندگی هر شخص بیانگر هدف او از زندگی است، و این شامل خیلی چیزها می شود؛ لباس پوشیدن، غذا خوردن، انتخاب دوست، انتخاب همسر و ...
بن مایه های سبک زندگی اسلامی بر سه محور اصولی پی ریزی شده است: «خردورزی، اخلاق، حقوق».(2)
با نگاهی اجمالی به تعالیم اسلام، به سادگی در می یابیم که محور و هدف زندگی انسان، عبودیت و بندگی خالصانه خدای متعال و تسلیم محض در برابر او بودن است؛ اینکه با جان و دل دستورات الهی را بپذیرد و به همه زندگی مان رنگ و بوی الهی دهیم. به برکت همین اطاعت و تسلیم خالصانه و در سایه عبودیت حق تعالاست که می توانیم قله های کمال را یکی از پس از دیگری فتح نماییم و با انجام راهنمایی ها و برنامه های دقیقی که از سوی خالقمان آمده، استعدادهای بزرگ درونی مان را به نحو صحیح و مطلوب، شکوفا سازیم و سعادت خود در دو سرا را تضمین نماییم. به یقین، کسی که ما را آفریده و به تمام مصالح و مفاسد زندگی ما آشنایی کامل دارد، او بهتر می تواند ما را در پیچ و خم های بسیار زندگی راهنمایی و هدایت نماید و از چاه ها و پرتگاه های مسیر آگاه کند؛ او کسی نیست جز آفریدگار مهربان، که برنامه های انسان سازش را هم از طریق پیامبرانش برای ما ارسال نموده است. اینکه مدعی هستیم تنها در سایه عبودیت او می توان به کمال و آسایش و آرامش و سعادت حقیقی رسید، به همین دلیل است.

پرتو این عبودیت و اطاعت، در دو بخش فردی و اجتماعی جلوه گر می شود؛ یعنی از یکسو اخلاق فردی را اصلاح می نماید و رابطه فرد با خدای خود را مشخص می کند و او را به عنوان بنده ای که عاشقانه و عاقلانه دل به مولای خود سپرده و سرسپرده فرمان اوست درمی آورد، و سلوک فردی او را از نحوه خوراک خوردن و پوشاک پوشیدن و چگونه و در چه ساعاتی خوابیدن و ... را تحت الشعاع راهنمایی های او قرار می دهد، و از سوی دیگر رابطه فرد با دیگران و وظایف او در برابر جامعه را هم مشخص می نماید که ما می توانیم از آن به عنوان حقوق اجتماعی تعبیر نماییم؛ حق والدین، حق همسایه، حق استاد، حق شاگرد، حق فروشنده، حق مشتری و ... .

برای اینکه این مبحث روشن تر شود، چند مثال ساده از هر دو قسمت برای خوانندگان عزیز عرض می نمایم و برای توضیحات بیشتر و نکات دقیق تر، شما را به کتاب «مفاتیح الحیات» استاد جوادی آملی ارجاع می دهم.

سبک زندگی فردی:
دین اسلام برای غذا خوردن، لباس پوشیدن، تنظیم اوقات روزانه، و حتی آداب زناشویی و ... برنامه دارد. (3)
از امام صادق علیه السلام منقولست که خداوند دوست نمی دارد خوابی که بی شب زنده داری باشد و غذایی که در سیری خورده بشود.
در روایتی دیگر از امام کاظم علیه السلام منقولست که اگر مردم در غذا خوردن میانه رو باشند، همیشه بدن ایشان صحیح باشد.(4)
در روایت دیگر از امام علی علیه السلام نقل شده که فرمود: مؤمن بايد شبانه روز خود را به سه قسم تقسيم كند، زمانى براى نيايش و عبادت پروردگار، و زمانى براى تأمين هزينه زندگى، و زمانى براى واداشتن نفس به لذّت‏هايى كه حلال و مايه زيبايى است. خردمند را نشايد جز آن كه در پى سه چيز حركت كند: كسب حلال براى تأمين زندگى، يا گام نهادن در راه آخرت، يا به دست آوردن لذّت‏هاى حلال.(5)

سبک زندگی اجتماعی:
دین اسلام، در رابطه با معاشرت های اجتماعی دستورات گوناگونی در حوزه های مختلف دارد. اسلام قوام زندگی اجتماعی را منوط به رعایت چارچوب هایی مشخص و قواعدی نظام مند می داند، از جمله اینکه: از معاشرت هایی که مستلزم کشیده شدن انسان به گناه و معصیت و انحراف باشد، باید پرهیز نمود. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به ابوذر غفاری فرمودند : ای ابوذر! همنشین صالح بهتر از تنهایی و انزواست و تنهایی و انزوا بهتر از همنشین ناصالح است. (6) به رعایت حقوق همسایه ها بسیار سفارش شده: قرآن کریم می فرماید: و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدرو مادر نیکی کنید، هم چنین به خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه نزدیک و همسایه دور و دوست وهمنشین و واماندگان در سفر و بردگانی که مالک آنها هستید، زیرا خداوند کسی را که متکبر و فخر فروش است دوست نمی دارد.(7)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم کلام خویش را با تبسم همراه می نمود، هم چهره ای خندان داشت، و هم به چهره دیگران لبخند می زد؛ خوش رویی و خوش خویی با مردم از خصلت های برجسته وی بود.(8)
از سنت ها حسنه ایشان آن بود که مجلسشان بالا و پایین نداشت و همه در یک مرتبه بودند، نوع زندگی و پوشش و خوراک ایشان به عنوان کسی که جهان عرب در دست او بود با بقیه مردم فرقی نداشت. با دیگران به شوخی می پرداخت و ادخال سرور در قلب مومن و شاد نمودن آنان را سفارش می فرمود.(9)
قرض دادن سنت حسنه دینی معرفی شده (10) و ربا دادن به عنوان جنگ با خدا تلقی شده،(11) یاری به برادران دینی از وظایف همه مسلمانان شمرده شده و ...(12)

آنچه که امروزه زندگی عمومی مسلمین را بیمار کرده و جامعه ما هم متأسفانه کم و بیش دچار آن شده، دوری از معارف اسلامی و تقلید از سبک زندگی غربی و بیگانه است؛ از پوشش ها و خوردنی ها و آشامیدنی ها گرفته تا معماری و ساختمان سازی و زندگی آپارتمانی و ... به سبک غربی.

این تقلیدهای آگاهانه یا ناآگاهانه، چه بر اثر تبلیغات پرفشار ایادی استکبار رخداده باشد و چه بر اثر کوتاهی و کم کاری مسلمین در اجرای احکام اسلامی و برخورد منفعلانه با سبک های غربی، در هر صورت، آنچه مسلم است این است که این سبک مقلدانه با همه عوارض سوئش، کمابیش در زندگی ما رسوخ کرده و حتی تا آشپزخانه ها و اتاق ها و جزئی ترین پوشش های زندگی ما وارد شده و رنگ و بوی غربی به خود گرفته است.
فرهنگ و اهداف زندگی غربی، درست در نقطه مقابل فرهنگ و آرمان های اسلامی قرار دارد و همانطور که رهبرمان فرمودند: «یکی از خصوصیات فرهنگ غربی عادی سازی گناه است» (13) یعنی فراموشی خدای متعال، که کمترین تبعاتش، فروپاشی شخصیت دینی فرد، متلاشی شدن ارکان خانواده و گسترش بی قیدی و ناامنی و لاابالی گری در سطح عمومی جامعه است.

آنچه که موجب غفلت عمومی شده و چونان پرده ای بر معایب بی شمار زندگی غربی قرار گرفته و عیوب آن را پوشانده، تکنولوژی پیشرفته و آسایش ظاهری و افزایش امکانات مادی زندگی است، در حالی که این ظاهری فریبنده و دلرباست که به واسطه عقب ماندگی موقتی علمی دنیای مسلمین، و تلاش یک سویه آنان حاصل شده، و الا باطن این فرهنگ، همان سبک زندگی اومانیسم مادی شهوت پرستِ گناه آلودِ هویت زدا و ضد معنویت و ضد خانواده است. بشر غربی، دیر یا زود سرش به سنگ می خورد و اشتباه خود را در مسیر اشتباهی که رفته درخواهد یافت، اما ما که پیرو دینی غنی و دارای تمدنی باسابقه و بزرگ هستیم، امروز باید هوشیارتر عمل کنیم و راه اشتباهی که دیگران رفته اند را امتحان نکنیم که گفته اند: آزموده را آزمودن، خطاست.
به امید روزی که همه جنبه های سبک زندگی مان، به سبک دینی و اسلامی شکل گیرد و رنگ و بوی الهی به خود گیرد و با تلاش و کار بیشتر و رشد علمی و دوری از تنبلی و زندگی انفعالی، با قدرت هر چه بیشتر، به سمت آرمان های دینی و اسلامی و کمالات انسانی پیش رویم و به برکت این تلاش و نشاط و شادابی، توسعه رفاه عمومی و افزایش امنیت و رشد فضایل اخلاقی اجتماعی را شاهد باشیم و سعادت دنیا و آخرت را برای خود تضمین نماییم؛ ان شاء الله.

پی نوشت:

1. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جوانان خراسان شمالی
2. همان
3. کتاب حلیه المتقین علامه مجلسی و مفاتیح الحیات آیت الله جوادی یرگی است مدون از دفتر تعالیم اهل بیت .
4.روایات از کتاب حلیه المتقین،در آداب غذا خوردن انتخاب شده.
5. نهج البلاغه، ص 545
6. بحار ج74ص84
7. نساء/36
8. اخلاق نبوی-جواد محدثی ص25
9. در کتب روایی مثل اصول کافی بابی با عنوان ادخال سرور در قلب مومن وارد شده است.
10. بقره/245
11. بقره/279
12. بحارالانوار، ج71، ص 339
13. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جوانان خراسان شمالی

نویسنده: محمد علی علی نیا