آینه کاری

[صدای رسا]

هنرآینه کاری از هنرهای سنتی ایران است که عمدتادرتزیینات داخلی بناهای تاریخی به ویزه اماکن متبرکه کاربرد دارد.اجرای طرح های منظم ونقش های متنوع به وسیله قطعات کوچک وبزرگ آینه برای تزیین سطوح داخلی بنارا هنرآینه کاری گویند.

دراین رشته هنری هنرمندآینه کاربااستفاده ازشیشه وبرش آن به اشکال متنوع،فضایی درخشان وزیبادربناها می آفریندکه ازبازتاب نوردرقطعات بی شمارآینه تشعشع ودرخشش زیبایی درتزیینات بناهاایجادمی شودوپوششی بسیارمتناسب وزیبابرای تزیین وآمودبناازنظراستحکام ودوام است.آب وآینه درفرهنگ ایرانیان همواره به شکل دونمادپاکی وروشنایی،راستگویی وصفاوپاکی موردتوجه بوده واحتمالا به کارگیری آینه درتزیینات معماری برگرفته ازهمین فرهنگ است.

بنایی مربوط به دوره ی قاجاریه

ازسابقه هنرآینه کاری سابقه روشنی دردست نیست.اجرای این هنرازابتکارات هنرمندان ایرانی ست وتنهاشواهدومدارک موجود حاکی است که برای نخستین بارآینه درتزیین بنای خانه شاه طهماسب صفوی(93-948ه.ق)درقزوین استفاده شده است.آینه کاری دربناازقزوین آغازوباانتقال پایتخت صفویان ازقزوین به اصفهان درسال1007ه.ق به این شهروسپس به شهرهای دیگرایران گسترش یافت.درتزیین بناهاوکاخ های دوره صفوی دراصفهان ازهنرآینه کاری استفاده شد،که مشهورترین آنها کاخ معروف به ((آینه خانه ))است که به سبب کاربردآینه بسیاردرتزیین به این نام شهرت یافته.این کاخ درزمان سلطنت شاه صفی1038تا1052ه.ق کنارزاینده رودساخته شد.سقف،تالار،ایوان ودیوارهای این کاخ باآینه های یک پارچه به درازای یک و نیم تا سه متر و پهنای کمتر از یک متر ارایش شده بود که از بازتاب تصویر زاینده رود و درختان ساحل شمالی ان در اینه مناظر زیبا و جالب پدیدار می گشت .

از این پس هنر اینه کاری به خانه های دولت مردان زمان صفوی راه یافت و در کاخ چهل ستون نیز از اینه کاری به عنوان تزیین بنا استفاده گسترده شد.

اینه کاری در دوران صفوی گاه به صورت اینه های ساده و گاهی به صورت اینه های بر جسته و زمانی با طرح های گل و مرغ انجام می گیرد . اینه کاری عمدتا با طرح اینه های ساده شامل برش های معمولی مانند طرح های نگینی، بازو بندی، قبه سرهنگی (شبیه گل و ستاره )،ستاره و یا انواع و اقسام طرح های گره اجرا و با برش های خاص انجام می شد . گاهی به وسیله ی اینه از انواع اسلیمی و گل و برگ و نقوش انواع پرنده استفاده شده که بر سطحی صاف می چسبانند و این کار در نوع خود زیباست.

در شیراز نیز ساختمان هایی از جمله بنای کاخ وکیل اینه کاری شده است . پس از سقوط اصفهان در سال 1135ه.ق کاخ وکیل شیراز بعدا به دستور اقا محمد خان تخریب شد و اثار و شیشه های قابل استفاده ی ان از جمله اینه های ستون سنگی یک پارچه و خاتم کاری ان برای توسعه و باز سازی ایوان دارالعماره تهران آورده ودراین بنا نسب شدکه بعدها این بنابه لیوان تخت مرمر مشهورشد.
در اغاز سده چهارده هجری قمری هنرمندان اینه کار دو شاهکار کم نظیر اینه کاری پدید اوردند که عبارتند از:ساختمان دارالسیاده از مجموعه استان قدس رضوی و دیگری ایوان اینه صحن جدید استان حضرت معصومه(س)درقم بود.

نمونه های بسیار زیبای دیگر اینه کاری را در کاخ های گلستان،سعدابادو مرمر در تهران می توان دید.کاربرد هنر اینه کاری در سده های اخیر از مرز جغرافیایی ایران فراتر رفته و به سبب زیبایی و جاذبه های بسیار در دیگر کشورهای اسلامی به ویزه کشورهای همسایه ایران چون،عراق –سوریه-عربستان و... گسترش یافته است،یکی از نمونه های عالی ان اینه کاری حرم مطهر حضرت امیرالمومنین علی(ع)درنجف اشرف است که در نوع خود بی نظیر است.اینه کاری در اغاز به صورت نصب شیشه های یک پارچه بر روی دیوار بنا رایج بود،چنانکه در کاخ چهلستون اصفهان بر دیوار سر حوض،اینه بزرگ وشفاف نصب کرده بودند که به اینه(چهلستون نما)یا(جهان نما)مشهور است.

سپس قطعات اینه به تدریج کوچکتر و ریز تر شد تا در پایان سده سیزده هجری قمری قطعات کوچک اینه به اشکال مثلث-لوزی-شش گوش و...در امدو هنرمندان انها را به صورت الماس تراش به کار بردند. رایج ترین طرح ها در اینه کاری طرح مشهور (گره)است که از نظر تنوع اشکال و کاربرد ان در رشته های گوناگون هنر ایران درنوع خود بی نظیر است.نقوش دیگر چون قاب بندی به شیوه های گوناگون و یا ترکیب و تلفیق انها به ویزه در اینه کاری سقف از جمله شمسه- ترنج-لچک-قطارسازی-اسلیمی-مقرنس و نیم کره ای گود که به کاسه شهرت دارند،رایج بوده است.در جاهایی که از اینه کاری در قطعات بزرگ استفاده می شد به طور معمول سطح کار را با رنگ سفید نقاشی می کردند و طرح های متنوع در ان پدید می اوردند. کهن ترین اینه کاری از این نوع در کاخ جونقون بختیاری به کار رفته است.در تزیینات اینه کاری از تلفیق گچبری با اینه نیز استفاده می شود،که در حقیقت امیزه ای از هر دو هنر به شمار می اید.از نمونه های عالی ان، اینه کاری دارالسیاده حرم حضرت رضا(ع)و ایوان نارنجستان شیراز در نقوش گره است که شامل نقوش اسلیمی- ختایی،ترنج بندی،خط و کتیبه است.

از دیگر نمونه های آینه کاری مقبره منوچهر خان گرجی معتمدالدوله در صحن قدیم حرم حضرت معصومه(س) در قم را می توان بر شمرد.در سال های متاخر، گونه ای از هنر اینه کاری با شیشه های رنگی متداول شده که طرح های ان بیشتر شامل،گل و بوته-ترنج-سرترنج و جزء ان است.برخلاف شیوه سنتی که قطعات اینه به شکل هندسی وزاویه داراست،آینه وشیشه های رنگی درآن به صورت گردان،مدور،بادامی شکل و...است،که قطعات آینه روی شیشه چسبانده می شود.این شیوه آینه کاری توام باشیشه را((یاقوتی))می نامند.دراین سبک به طورمعمول قطعات آینه رابرزمینه شیشه ای می چسبانند.انواع دیگرآینه کاری وجودداردکه به(( آینه تصویر))یعنی نقاشی روی آینه معروف است وشیوه دیگر گچبری روی آینه است

منبع:
http://memaran-mazandaran.mihanblog.com