کتاب‌های ممنوعه ادبیات فارسی

[صدای رسا]

استادمان در دانشگاه انواع ادبی را درس می‌داد، همه مباحث را که به پایان رساند، خندید و گفت: البته غافل نشوید از این که ادبیات فارسی یک موضوع جالب دیگر هم دارد که چندان به آن پرداخته نشده است.
بعد هم ادامه داد: ادبیات فحش موضوع جالبی است که جا دارد تحقیقاتی روی آن انجام شود. بعد هم به نظرات صادق هدایت درباره فحش رجوع و جملاتی را از او نقل کرد.

صادق هدایت گفته است: «فحش، یکی از اصول ایجاد تعادل در آدمیزاد است. اگر فحش نباشد آدم دق می کند! از تعداد و نوع فحش در هر زبانی می شود از اوضاع مردمی که در یک ناحیه زندگی می کنند، سر درآورد و رابطه بین آنها را کشف کرد. زبان فارسی اگر هیچ نداشته باشد فحش آبدار زیاد دارد. ما که بر سر این ثروت عظیم نشسته ایم چرا ولخرجی نکنیم؟!»


در برخی کتب جامعه شناسی از جمله تاریخ اجتماعی ایران هم​ فحش پاسخ به یک نیاز روانی دانسته شده که در جوامع استبداد زده به شکل بسیار پررنگ تری بروز و ظهور پیدا می کند. طبعا جامعه ایران هم در گذشته و در فضای اغلب رعب آور سیاسی کشور به فحش پناه برده بوده و از آن در شکلی استفاده می کرده که می توان آن را نوعی نفرین غیرمحترمانه یا بی ادبانه دانست. شاید هم بتوان آن را یک جور نفرین پوپولیستی یا آمیخته به لمپنیزم هم نامید.



وقتی ما ادبیات را بازتاب یک جامعه می دانیم، می توان این بعد از جامعه را هم در آنها بررسی کرد و دید مردم در دعواها و جنگ ها و هر شرایط دیگر چه برخوردی با یکدیگر داشته اند. خلاصه آن که در ادبیات همه کشورهای دنیا آثاری وجود دارد که آمیخته به فحش و کلمات زشت باشد یا هزل و هجوهایی باشد که فحش ها در آن نقش اساسی را ایفا کنند.



از طرف دیگر در همه کشورها گونه ای دیگر به نام ادبیات تعلیمی بر این تعداد آثار می چربد و نقشی به مراتب پررنگ تر از حضور فحش در آثار ادبی دارد. در کشور ما هم این موضوع صدق می کند، اما نکته جالب این که بسیاری از شاعران و نویسندگانی که در ادبیات تعلیمی آثار ارزشمندی دارند، در عرصه هزل نگاری ها و هجوکردن دشمنان و رقبایشان هم ید طولایی دارند و توان شاعری شان را در این عرصه نیز به کار گرفته اند.



البته با مقوله طنز آشنا هستیم و می دانیم​ نباید آن را با هزل و هجو اشتباه بگیریم. هزل و هجو تفاوت هایی با هم دارند، ادبا می گویند هجو بیان عیب و زشتی کسی به منظور تخریب شخصیت اوست که مخاطب شاعر یا نویسنده قرار گرفته است. زبان هجو اغلب تند و قبیح و نمونه های برجسته آن را در اشعار سوزنی سمرقندی (قرن ششم)، انوری، یغمای جندقی (قرن سیزدهم) و قاآنی شیرازی می توان دید.



هزل هم لطیفه های رکیکی است که صرفا جنبه التذاذی و سرگرم کنندگی دارد. البته گاهی تفکیک طنز و هزل از هم بسیار دشوار است؛ اما در هر حال، به تقریب می توان گفت: زبان طنز اغلب متین و عفیف است؛ مثل طنز های فردوسی، عطار، حافظ و دهخدا. ایرج میرزا و عبید زاکانی اما استثنای این ماجرا هستند و زبانشان در نوشته هایشان از هجو پر است. سنایی و مولوی هم گاه از این موارد استفاده کرده اند، اما این دو شاعر عارف برای مقاصد عرفانی هزل های رکیک استفاده کرده و در پایان حکایاتشان از آنها نتایج اخلاقی و عرفانی گرفته اند.



زبان هزل، بیشتر مستهجن و تحریک کننده است و در همه جا نمی توان آن را بازگو کرد. مثل هزل های انوری، سعدی و قاآنی در کتاب پریشان به تقلید از گلستان نوشته شده است. سوزنی سمرقندی هم از جمله هزل نویسان معروف ادبیات فارسی است که شهرتش را بیش از هر چیز مدیون دیوان هزلیاتش است. هزل در شعر شاعران معاصر بسیار کمرنگ شده است. می توان در شعر و نثر معاصر در کلام کسانی همچون فروغ فرخزاد، نصرت رحمانی و صادق هدایت و صادق چوبک رگه هایی از هزل و رکیک سرایی را دید، اما اغلب معاصران حرمت کلام را نگه می دارند. و اما این که این کتاب ها، اغلب کتاب های ممنوعه ادبیات فارسی هستند. کتاب های هزل و هجو یا همان کتاب هایی که ادبیات فحش را در خود جای داده اند، منتشر نمی شوند.


منبع: جام جم