عفت در کلام

[صدای رسا]

سخن گفتن از اولین و مهم‌ترین ابزارهای بشر در برقراری ارتباط با همنوع خویش است، کلام صحیح و درست به دور از هرگونه ناشایستی، توهین، تحقیر و... نشانگر شخصیت والای سخنگو و اندیشه بلند نهفته در پس آن کلام است، از این‌رو کلام موزون و دقیق و توام با مهربانی و صداقت می‌تواند ارزش‌های انسانی را آشکار کند و نمودی از اخلاق حسنه و جلوه‌ای از تعالی انسانی باشد.


در تعالیم اسلامی و سیره رسول اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) بکرات از سخن درست و شایسته و پرهیز از ناسزاگویی و حتی سخن بیهوده بر زبان راندن نقل شده است و یکی از مشخصه های حکمت همین تدبر در گویش و گزینش کلمات درست است، زیرا یک مومن حق ندارد الفاظ ناشایست بر زبانش جاری کند، حتی در مواقع سخت و دشوار که با فشارهای عصبی نیز توام است مجاز به بکار بردن الفاظ رکیک و ناسزا نیست. در سیره زندگانی بزرگان دین بسیار مشاهده شده است که حتی در مقابل صفوف دشمن نیز عفت کلام و دقت در گفتار را مراعات می کردند و در میادین جنگ نیز با آن شدت و حدت عنان سخن از کف برون نمی دادند چه رسد به این که الفاظ زشت و ناسزا بر زبان رانند.




مومن مسلمان نیز که از سیره این بزرگواران تبعیت می کند باید حد زبان خود را نگه دارد و از دشنام و ناسزا بپرهیزد و زبان خویش را به این الفاظ نیالاید. حضرت امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه درباره حفظ زبان از گفتار زشت می فرمایند: «زبان، درنده ای است که اگر به خود واگذار شود، می گزد.» پس یک مسلمان واقعی باید مقید به کنترل زبان و کلام خویش باشد تا لغو و بیهوده از آن خارج نشود و از سوی دیگر نیز در روایات آمده است که مومن کسی است که دیگران از دست و زبان وی در امان باشند یعنی کلام و گفتار شخص نباید به گونه ای باشد که اطرافیان را بیازارد و توهین و تحقیر کند بلکه باید کلام مومن توام با محبت و صداقت باشد تا بتواند ایمان راستین را در قلوب جای دهد و محبت خداوندی را در دل ها بنشاند نه این که کینه و عداوت در جان ها بکارد و تخم بدی بیفشاند.




از سو​ی دیگر در اخلاق اسلامی زبان و گفتار تند و ناشایست نشانگر شخصیت گوینده و متجلی سازنده باطن وی است چون این حالات بیشتر در زمان خشم حادث می شود و می تواند چهره حقیقی فرد را آشکار کند. در حدیث علوی نیز آمده است که شخصیت مرد پشت زبان وی پنهان است واگر این شخصیت پنهان در پس گفتار با زبانی ناشایست و ناسزا هویدا شود رسوایی بیشتری خواهد داشت و آحاد جامعه از وی رویگردان خواهد شد.




در علم اخلاق اسلامی تاثیر کلام و گفتار یکی از عوامل اثرگذار در شخصیت آدمی است. حتی نحوه صحبت کردن والدین با فرزندان و اعضای خانواده با یکدیگر بسیار مهم است. گفتار خوب و شایسته اثرات مثبتی دربردارد که این اثرات اول در خود شخص پدید می آید و بعد از آن به اطرافیان نیز سرایت می کند یعنی شخصی که خوب و شایسته حرف می زند تاثیرات نورانی و معنوی آن بر قلب و جانش اثر می گذارد و باعث تقویت روحانیت وی می شود و این مداومت باعث ملکه شدن این امر شده و سپس با این نوع گفتار در دیگر افراد نیز رشحه ای از همان معنویت را ایجاد می کند. از این روست​کلام بزرگانی که تهذیب نفس کرده اند و قلب و جانشان از عیوب نفسانی تهی است نافذ و موثر خواهد بود. در طول تاریخ نیز بوده اند انسان هایی که با شنیدن یک سخن از زبان حکیم یا عارفی وارسته مسیر زندگی خویش را عوض کرده اند؛ حال این که شاید بارها از زبان دیگران همین حرف ها را شنیده بودند، اما تاثیری نداشته است.




در صدر اسلام نیز اعرابی که قرآن را از زبان محمد(ص) می شنیده اند چنان مجذوب نورانیت و روحانیت آن می شدند که با شنیدن یک آیه از کلام خداوندی از زبان محمدی(ص) تسلیم اسلام می شدند و امروزه بارها به گونه های مختلف صدای قرآن به گوش می رسد، ولی از گوش سر فراتر نرفته و به گوش جان نمی رسد. گویی قلب ها سخت و گفتارها سنگین شده و لطافت و معنویتی همراه آن نیست چون کثرت سخن های لغو و بیهوده مانع استماع سخن خوب و لطیف شده و اثرات شنیدن سخن های درشت و بیهوده نیز قلب ها را تیره گردانده است، پس باید سخن های تازه و معنوی بر زبان راند تا قلب ها نیز از شنیدن آن نورانی شوند نه این که با گفتار زشت و ناسزا قلب های خود را تیره کنیم و دشمنی برافرازیم.



هین سخن تازه بگو تا دو جهان تازه شود
وارهد از هر دو جهان بی حد و اندازه شود


منبع: جام جم