تحولات حرم مطهر امام رضا(ع) در دل تاریخ

[صدای رسا]

حرم مطهر امام رضا(ع) پیش از انقلاب 120 هزار مترمربع بوده و اکنون با اجرای طرح توسعه‌ و اتمام آن در دهه 80 به بیش از یک میلیون مترمربع پس از انقلاب اسلامی رسیده است. حال بخش‌های مختلف حرم مطهر رابا هم مرور می‌کنیم.

روضه منوره

روضه یعنی باغ و گلستان و گلزار. درست مثل مضجع شریف حضرت رضا(ع) که دربرگیرنده پیکر مقدس ایشان است. این قطب انرژی (به گفته برجسته ترین روان شناسان) فضایی مربع شکل دارد و مساحتش تقریبا 129 مترمربع بوده است که از این فضا قریب به 18 مترمربع آن مساحت زیر پوشش ضریح است. همان طور که گفته شد، سطح آن با بهترین سنگ مرمر پوشیده شده و قطر دیوارهای اطراف آن که سنگینی گنبد بر آن سوار است تقریبا سه متر است. این مکان قدسی از چهار جانب به داخل و خارج از حرم مطهر مرتبط می شود.

سنگ مرقد مطهر

اولین یا قدیمی ترین سنگ مرقد، به ابعاد 30×40 سانتی متر و ضخامت شش سانتی متر است که در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می شود. دومین سنگ مزار حضرت هم سنگ مرمر بسیار ممتازی است که از معدن توران پشت یزد آمده است. این سنگ با رنگ سبز چمنی همزمان با تعویض و نصب ضریح پنجم، بر مرقد امام هشتم(ع) نصب شد.

سرداب

سرداب علاوه بر معنای فضای خنک برای گذراندن تابستان های خوش، به منظور دفن اموات یا نگهداری تابوت مردگان احداث می شده است. فاصله پنجره نقره رواق دارالاجابه کنونی تا سرداب اصلی 19.5 متر و ارتفاع آن تا کف روضه منوره شش تا هشت متر است. این فضا به کف روضه بدون فضای خالی میان دو طبقه متصل است. ضریحی که حرفش شد دائم النصب است، یعنی ضریح فولادی نگین نشان (ضریح دوم) داخل این سرداب مقدس و بر فراز مرقد مطهر قرار دارد.

ضریح های مطهر

تاکنون پنج ضریح نصب شده روی مرقد حضرت رضا(ع) شناخته شده است.


ضریح اول / ضریح چوبی صفوی:

این ضریح چوبی، تسمه های فلزی و پوششی از صفحات طلا و نقره دارد که در زمان شاه طهماسب صفوی در سال 957 هجری قمری روی صندوق مرقد نصب شده بود.


ضریح دوم / ضریح نگین نشان نادری:

این ضریح فولادی مرصع سال 1160 هجری قمری به دستور شاهرخ میرزا فرزند رضاقلی میرزا، نوه نادرشاه افشار ساخته شد.



ضریح سوم/ ضریح فولادی قاجاری:

این ضریح فولادی ساده با ابعاد 4×3 متر و ارتفاع حدود دو متر سال 1238 هجری قمری روی ضریح نگین نشان نصب شد.


ضریح چهارم / ضریح شیر و شکر:

چهارمین ضریح به نام ضریح طلا و نقره معروف به شیر و شکر است که سال 1338 هجری شمسی با ارتفاع 3.30 متر روی ضریح نگین نشان نصب شد. بانی ساخت و طراح این ضریح مرحوم استاد سیدابوالحسن حافظیان بود که با هنرمندی استاد حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی ساخته شد.


ضریح پنجم / سیمین و زرین:

سال 1372 هجری شمسی به دستور تولیت عظمای آستان قدس رضوی، آیت الله واعظ طبسی، مطالعات و بررسی های مقدماتی ساخت ضریح جدید با طراحی استاد فرشچیان آغاز شد. دور خارجی ضریح با سوره مبارکه «یس» و «هل اتی» به خط ثلث با طلا و نقره تزئین شده و در چهار سوی این ضریح 14 دهانه به نشانه چهارده معصوم(ع) طراحی شده است. طرح گل های آفتابگردان ضریح نیز نمادی است از لقب شمس الشموس. سقف و دیواره های درون ضریح مطهر را استاد فرشچیان طراحی کرده و استاد هنرمند کشتی آرای شیرازی و همکارانشان با اسماءالله و هنر خاتم کاری بسیار بدیع و زیبا این ضریح را تزئین کرده اند.



ساخت این ضریح مقدس پس از هفت سال با کیفیتی بسیار عالی و در استحکامی فوق العاده به اتمام رسید. ضریح 12 تن و چهار متر ارتفاع دارد و همزمان با عید سعید قربان سال 79 با حضور مقام معظم رهبری بازگشایی شد.

گنبد مطهر

گنبد طلای حضرت رضا(ع) دو پوشش دارد که بالای ضریح مطهر قرار دارد. پوشش اول گنبد، سقف حرم است که مقعر و مقرنس است و به آن قبه می گویند و ارتفاعش تا کف 19 متر است. پوشش دوم آن بر فراز آن است که به آن گنبد گفته می شود. پوشش دوم، گنبد طلا، ازکف تا بلندترین نقطه اش 31 متر فاصله وجود دارد. جالب است فضای خالی بین قبه و گنبد 13 متر و دور خارجی گنبد 42.10 متر است.



شاید خیلی از افراد دوست داشته باشند بدانند نوشته های کمره ضریح چیست. اطراف گنبد دو کتیبه وجود دارد؛ اولی در کمربند دور گنبد و در ارتفاع حدود هفت متری در دو سطر به عرض حدود دو متر با حروف طلایی روی زمینه لاجوردی به خط ثلث جلی علیرضا عباسی است. در این کتیبه پیاده آمدن شاه عباس صفوی از اصفهان به مشهد و توفیق وی در تزئین گنبد منور و طلاکاری مجدد در سال های 1010 هجری شمسی تا 1016 شرح داده شده است. روی لوحی با زمینه سبزرنگ روی گنبد، مقابل ایوان عباسی صحن انقلاب اسلامی، تاریخ تجدید طلاکاری گنبد پس از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته شده است. صفویان هم روی گنبد کتیبه دارند. در قسمت زیرین کتیبه، کمربندی با چهار ترنج به خط محمدرضا امامی دیده می شود. این کتیبه سال 1086 هجری قمری در زمان شاه سلیمان صفوی نوشته شده و در این ترنج ها به تعمیر، تزئین و طلاکاری مجدد گنبد اشاره شده است.

منبع: جام جم