آثار بدخویی

[بهمن پور]

رسول خدا (ص) فرمود: بداخلاق ، خود را به سختی می اندازد.(1)
امیرمومنان (ع) فرمود: خانواده فرد بداخلاق از او خسته و بیزار می شوند (2) ؛ همچنین فرمود: روزی فرد بداخلاق تنگ می شود.(2)
رسول خدا (ص) فرمود: بد اخلاقی عمل را تباه می کند ، چنان که سرکه عسل را تباه می کند .(3)

به رسول خدا (ص) گفته شد : فلان زن روزها روزه می گیرد و شب ها را به عبادت می پردازد ؛ ولی بداخلاق است و همسایگان را با زبان می آزارد . فرمود: در او خیری نیست ، او اهل آتش است .(4)

راهکار برونرفت از تزاحم اخلاقی
در فعل اخلاقی نیک ، دو مفرت لازم است :

تشخیص نیک از بد
تحصیل این معرفت چندان زحمتی ندارد ، زیرا خدای متعالی به انسان شناخت نیک از بد را الهام کرده است و فرموده است : «سوگند به جان آدمی و آن کسی که آن را هماهنگ آفریده ، سپس تقوا و فجور را به وی الهام کرده است .»(5) از این رو « آدمیان بر کردار خویش از این منظر آگاه اند ، اگر چه در ظاهر برای خود بهانه های می تراشند ». (6)

تشخیص اهم از مهم و خوب تر از خوب

یعنی گاهی عملی از منظر اخلاقی به خوب و خوب تر یا بد و بدتر منتهی می شود که برای تشخیص آن دو از یکدیگر معرفتی دیگر می خواهد تا از این تزاحم ها رهایی یابد . این عرصه، عرصه خیال و وهم نیست که از روی احساسات و ترحم ، بتوان یک طرف را ترجیح داد ، بلکه نیرو عقل از درون و دلیل نقل بر گرفته از وحی از بیرون عهده دار داوری در این مقام اند .(7) کاری که انسان براساس ترجم انجام می دهد وقتی به امضای عقل یا نقل معتبر برسد ، ستودنی است ، زیرا عقل ، هادی طریق عبودیت رحمان و ترحم به دیگران است .(8)
از امام صادق(ع) سئوال شد: عقل چیست؟ فرمود: چیزی است که با آن خدای رحمان عبادت شود و بهشت به دست آید .(9)
نکته : معرفت حق و باطل و صدق و کذب، خیر و شر و حَسن و فبیح برعهده عقل نظری است و انتخاب حق و صدق و خیر و حَسن و پرهیز از مقابل های آن ها بر عهده عقل عملی است .(10)
پاورقی ها
1-الامالی . طوسی . ص 512
2-تحف العقول . ص 214
3-غررالحکم . ص 264
4-عیون الاخبار الرضا (ع) .ج2.ص 37
5-تنبیه الخواطر و نزهة النواظر . ج1.ص 90
6-سوره شمس . آیات 7-8
7-سوره قیامت . آیات 14-15
8-تفسیر موضوعی . ج10 «مبادی اخلاق در قرآن» .ص 163
9-الکافی . ج1.ص 11
10-برای تبین این تفاوت ر.ک: سرچشمه اندیشه . ج4.ص 16-18