طب رزمی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دفاع مقدس

[حسنعلی ابراهیمی سعید]

آغاز جنگ و اقدامات طب رزمی ارتش
شروع عملیات تجاوزکارانه رژیم بعثی عراق از تاریخ 11 آوریل 1980 برابر 59/1/22 آغاز و تا 31 شهریور ماه 1359 برابر 22 سپتامبر 1980 م بیش از 352

فقره تجاوز و عملیات تجاوزگرانه بر علیه مرزهای ایران اسلامی انجام گرفت و در مقابل ایران اقدام به عملیات متقابل در 172 مورد بر علیه مرزهای عراق نمود.(1)
ولی سرانجام پس از آنکه عملیات چند وجهی دشمنان قسم خورده ایران کاری از پیش نبرد و نظام جمهوری اسلامی با کمال قدرت در همه زمینه ها به پیش می رفت سرانجام صدام حسین در 1359/6/26 برابر 17 سپتامبر 1980 در مجلس ملی عراق حاضر شد و اعلام کرد موافقتنامه 6 مارس 1975 ملغی است مجلس عراق نیز در یک جلسه فرمایشی در همان شب موافقتنامه مزبور را باطل اعلام نمود و در 31 شهریور ماه 1359 ضمن حملات گسترده هوایی، نیروی زمینی خود را با استعداد 12 لشکر (5 لشکر پیاده، 5 لشکر زرهی، 2 لشکر مکانیزه) و 45 تیپ مستقل (10 تیپ پیاده، یک تیپ رزمی، یک تیپ مکانیزه، 3 تیپ نیروی مخصوص، 10 تیپ گارد ریاست جمهوری و 20 تیپ گارد مرزی) مأمور حمله به مرزهای جنوب غربی و غرب کشور جمهوری اسلامی ایران نمود. (2) و عمده قوای عراق در روزهای آغازین از محورهای شلمچه، طلائیه، تنگه چزابه و دزفول برای اشغال خوزستان وارد خاک ایران گردید. در آن تاریخ سپاه پاسداران تازه تأسیس شده بود و امکانات رزمی و بهداشتی درمانی آن نیز دارای انسجام و تشکل لازم نبود. لذا با وجود گسترده گی منطقه عملیات، بهداریهای یگانهای مستقر در منطقه یعنی لشکر 92 زرهی اهواز و لشکر 77 پیاده خراسان و بیمارستانهای منطقهای اهواز، دزفول، کرمانشاه و سنندج با محدودیت امکانات و عدم آمادگی بار سنگین پذیرش مجروحین ومصدومین را بدوش گرفتند، ضمن اینکه به علت عدم رعایت قوانین بین المللی از طرف نیروهای متجاوز بعثی خود این تأسیسات زیر آتش دشمن و حملات هوایی قرار داشت. از سوی دیگر با توجه به عدم اتصال خط مدیریت فنی و تخصصی اداره بهداری نزاجا به بیمارستانهای منطقه ای و یگانهای بهداری واحدهای رزمی وظیفه اداره بهداری نزاجا فقط ارسال دارو و اقلام پزشکی مورد نیاز منطقه بود و حداکثر ماهیانه 5 پزشک به منظور استقرار در بیمارستان اهواز و دزفول اعزام داشته و از درجه داران بهیار و تکنسین اطاق عمل و هم چنین دانش آموزان آموزشگاه بهیاری مرکز آموزش بهداری مطابق برنامه مدونی به منطقه اعزام می گردیدند، و لذا با توجه به کمبودهای موجود در بیمارستانهای نزدیک منطقه عملیات و هم چنین واحدهای رزمی درگیر، بیماران و مجروحین پس از انتقال به اهواز به بیمارستانهای غیر نظامی سطح شهر اعزام و درصورت عدم امکان پذیرش ازطریق راه آهن و هواپیماهای نیروی هوایی به بیمارستانهای تخصصی تهران اعزام می گردیدند. تحول و شتاب در اقدامات بهداری نیروی زمینی در تاریخ 1360/7/7 در عملیات ثامن الائمه حصر آبادان به حول و قوه الهی و فرمان امام خمینی «رحمه الله علیه» و تلاش رزمندگان و نیروهای مردمی شکست و یگانهای عملیاتی اقدامات آفندی را بر علیه نیروهای مهاجم شروع کردند تا آنها را به سوی مرزهای بین المللی برانند و لذا نیازمندی به وجود یگانهای بهداری و نیروهای انسانی و امکانات و تجهیزات بهداری در مناطق درگیری بیشتر گردید.
در تاریخ 1360/7/8 واقعه اسفبار سقوط هواپیمای حامل فرماندهان نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران سبب شهادت رادمردانی چون سرلشکر ولی الله فلاحی - سرتیپ نامجو - سرتیپ فکوری، کلاهدوز، علی جهان آرا گردید. متعاقباً در جهت حصول پیروزی نهایی در تاریخ 1360/7/9 به فرمان امام خمینی «رحمه الله علیه» سرهنگ علی صیاد شیرازی (شهید بزرگوار سپهبد علی صیّاد شیرازی) به خاطر رشادتها و لیاقتشان به فرماندهی نیروی زمینی منصوب گردید و در تاریخ 1360/8/15 با تدبیر و دستور ایشان رییس و معاونین اداره بهداری نیروی زمینی تغییر یافتند. با استقرار مدیریت جدید در اداره بهداری نیروی زمینی و بررسی هایی که بعمل آمد مشخص گردید که نواقص زیر در بافت بهداشت و درمان یگانهای نیروی زمینی جهت پاسخگویی و تأمین نیازمندیهای رو به افزایش یگانهای عملیاتی وجود دارد:

• عدم اتصال مدیریت فنی و تخصصی بین اداره بهداری نزاجا و بیمارستانهای منطقه ای.
• عدم امکان بهره برداری از امکانات نیروی انسانی، تجهیزاتی و دارویی یگانهای بهداری نظامی خارج از منطقه عملیات جهت پشتیبانی مناطق عملیاتی.
• مطابق روز نبودن آمارها و گزارشات یگانهای بهداری.
  
• عدم تطابق نحوه توزیع امکانات تجهیزاتی و دارویی بین یگانها با شرایط جنگ.
  عدم رعایت نظم بخصوص و عدالت در ارجاع مأموریتهای نیروی انسانی به مناطق عملیاتی.
• عدم وجود برنامه مشخص برای پیش بینی تأمین نیازمندیهای نیروی متخصص پزشکی برای آینده یگانهای درمانی ارتش در ادامه جنگ و پس از پایان آن.

لذا به ابتکار فرماندهی محترم نزاجا تیمی بنام (تیم پزشکی بازرسی و ارزشیابی یگانهای بهداشتی درمانی نزاجا) متشکل از 8 نفر در تخصصهای مختلف تشکیل و از تاریخ 1361/5/6 مأموریت خود را آغاز و در چهار محور کلیه یگانهای بهداشتی درمانی نزاجا را در سراسر کشور اعم از منطقه عملیات و خارج از منطقه بازدید و شواهد عینی و مدارک مربوطه را ضبط و در هر محل دستورالعملی در جهت بهبود وضعیت بهداشت و درمان آن یگان صادر و در پایان بازرسی هر محور جلساتی جهت تجزیه و تحلیل و بهره برداری بهینه برای پشتیبانی یگانهای عملیاتی در تهران تشکیل و مأموریت در محور بعدی را آغاز می کردند. (3) در پایان مأموریت تیم مزبوراقدامات اساسی زیر در جهت رفع نواقص کلی بهداشت و درمان نزاجا با طی مراحل ستادی آن به عمل آمد:

• کلیه بیمارستانهای منطقه ای در تابعیت اداره بهداری نیروی زمینی قرار گرفت.
• اعزام تیمهای پزشکی و جراحی به مناطق عملیاتی با بهره برداری از یگانهای غیر عملیاتی سرعت چشمگیری گرفت.
• کلیه پزشکان فارغ التحصیل جدید مقرر شد دو سال در منطقه عملیات خدمت کنند سپس بتوانند در امتحان ورودی تخصصی شرکت نمایند.
• با تزاید سهمیه تخصص دردانشگاهها تعداد بیشتری در هر سال برای طی دوره تخصصی به دانشگاهها اعزام گردید.
• مأموریتهای منطقه عملیات پزشکیاران و تکنسینها با رعایت عدالت بین یگانهای بهداشتی درمانی انجام گردید.
• برای تأمین نیازمندی تجهیزات، ابزار پزشکی و اقلام دارویی یگانهای عملیاتی از واحدهای بیمارستانی و درمانگاهها دور از منطقه عملیات در موارد بحرانی به سادگی استفاده گردید.

بیمارستانهای نیروی زمینی در خدمت رزمندگان دلیر نظام جمهوری اسلامی ایران( 4) بیمارستانهای ثابت منطقه ای بیمارستان منطقه ای 578 اهواز این بیمارستان در اوائل جنگ تحت بمباران هوایی دشمن قرار گرفته و تخریب گردید، لذا کارکنان و تجهیزات آن به محل نیوساید سالن باشگاه شرکت نفت منتقل گردید و کارآیی آن به نسبت 50% کاهش یافت. در سال 1362 محل اصلی این بیمارستان مختصر بازسازی شد و در سال 1366 اداره مهندسی نزاجا با تدبیرخود اقدام به ساخت ساختمان ضمیمه ای درمحل بیمارستان نمود. از ابتدای جنگ تا پایان آن بر حسب ضرورت زمانی تیمهای جراحی و پزشکی توسط اداره بهداری نزاجا به این بیمارستان به صورت مأموریت اعزام و لوازم و تجهیزات و داروهای لازم را نیز تأمین می نمود. ضمناً این بیمارستان و دیگر بیمارستانهای موجود در محدوده مناطق عملیاتی پس از گزارش تیم ارزشیابی و واگذاری مدیریت بیمارستانهای منطقه ای به اداره بهداری نزاجا در اسرع وقت از امکانات بهداشتی درمانی بیمارستانهای دور از منطقه عملیات بهره مند گردیدند. از سوی دیگر طبق هماهنگی بعمل آمده با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی بیمارستانهای غیر نظامی سطح شهر همکاری لازم را برای پذیرش مجروحین و بیماران درهنگام اجرای عملیات شدید و افزایش مجروحین می نمودند و در صورت عدم تکافو با وسایل زمینی و هوایی به بیمارستانهای استانهای دیگر و یا تهران اعزام می گردیدند. بیمارستان منطقه­ای دزفول با توجه به کمبود امکانات آن با آغاز جنگ و پیشروی دشمن در حد یک درمانگاه 20 تختخوابی فعالیت ناقص داشت. سپس تا اواخر سال 1363 به عنوان پایگاه انتقال مجروحین از آن استفاده می شد. گرچه اطاق عمل آن فعال بود ولی در هنگام عملیات شدید فعالیت نسبی داشت. بیمارستان منطقه­ای 100 تختخوابی 520 کرمانشاه این بیمارستان در سال 1365 هدف بمبهای خوشه ای قرار گرفت که خوشبختانه به کارکنان بیمارستان و بیماران آسیب نرسید. در همان سال اقدام به ساخت اطاقهای عمل سنگری (زیرزمینی) گردید. این بیمارستان در تمامی طول جنگ و خصوصاً در سال 1365 که بمبارانهای هوایی دشمن و اصابت موشکها، شهر و بیمارستانهای داخل شهر را نا امن کرده بود خدمات ارزنده ای ارائه کرد. اداره بهداری نزاجا از طریق اعزام تیمهای جراحی، دارو و وسایل و تجهیزات پزشکی لازم را می نمود و در موارد لزوم بیماران و مجروحین به تهران و سایر شهرستانها اعزام می شدند. بیمارستان 100 تختخوابی منطقه­ای 524 سنندج این بیمارستان از همان ابتدای جنگ در انتهای خط زنجیر انتقال مجروحین بانه، مریوان، سنندج قرار گرفته و نیازمندیهای دارویی، تجهیزاتی و اعزام تیمهای جراحی و پزشکی آن از طریق اداره بهداری نزاجا تأمین می گردید، ضمناً با هماهنگی به عمل آمده با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در صورت ضرورت، بیماران به بیمارستانهای سطح شهر نیز اعزام می گردیدند. بیمارستان 100 تختخوابی منطقه ای 523 ارومیه این بیمارستان نیز از آغاز جنگ درانتهای خط زنجیرانتقال مجروحین بیمارستان کلاش و منطقه ای 536 پیرانشهر قرار داشت. در سال 1364 بر حسب ضرورت اطاق عمل آن گسترش یافت و بازسازی شد. در مجموع به علت درگیری کمتر این منطقه، فعالیت آن متوسط و درموارد ضرورت ارسال دارو و تیمهای پزشکی وجراحی از طریق اداره بهداری نزاجا انجام می گردید. بیمارستان 50 تختخوابی منطقه ای پیرانشهر این بیمارستان به علت موقعیت خاصی که داشت از همان ابتدای جنگ مورد حمله هوایی دشمن قرار گرفت، در سال 1364 در اثر اصابت موشک یک سوم ساختمان آن تخریب شده بعدها بخشی با بتون مسلح در زیر ساختمان آن ساخته شد که درموارد ضرورت با استفاده از ارسال دارو و تیمهای جراحی و پزشکی که توسط اداره بهداری نزاجا انجام می گرفت فعالیت مؤثر داشت. در عملیات قادر (حاجی عمران) درتاریخ 64/6/18 و عملیات نصر 9 منطقه حاجی عمران در تاریخ 66/9/1 وکربلای 7 در تاریخ 65/12/13 این بیمارستان فعالیت خوبی داشته است. تأسیس بیمارستان­های صحرایی جنوب با طولانی شدن جنگ ضرورت تأسیس مراکز درمانی نزدیک به منطقه عملیات و در عین حال در منطقه امن و دور از تیررس و هجوم مکرر هوایی دشمن احساس گردید، بخصوص که بیمارستانهای سیار کانکسی 60 تختخوابی مستقر در منطقه عملیات و بیمارستان چادری شهبار کارآیی لازم را نداشت. لذا در اواخر سال اول جنگ فکر ایجاد بیمارستانهای سنگری زیرزمینی در پشت خطوط اصلی جبهه که در خط انتقال مجروحین تأسیس گردید مورد استقبال قرار گرفت. ابتدا بیمارستانهای کوچکی ساخته شد و بعدها تبدیل به بیمارستانهای بزرگتری گردید و بعضی از آنها تا آخر جنگ و یا تا زمانی که فعالیتهای عملیاتی در منطقه وجود داشت به ارائه خدمات درمانی ادامه می داد. با توجه به تفکیک وظایف نیروهای ارتش و سپاه تعدادی از این بیمارستانها توسط سپاه دایر شد و تعدادی نیز توسط ارتش دایر گردید و در مناطقی که عملیات مشترک ارتش و سپاه انجام می گردید، بیمارستانها مربوطه نیز با تشریک مساعی نیروهای ارتش و سپاه بوجود می آمد. و در سالهای اول جنگ در مناطقی که سپاه از این بیمارستانها دایر می کرد از تیمهای درمانی ارتش مأمور به بیمارستانهای سپاه می گردید. بدین ترتیب بیمارستانهای صحرایی زیر به ترتیب زمانی در مناطق عملیاتی مستقر و خدمات لازم را به نیروهای رزمنده ارائه کردند: بیمارستان کانکسی سیار 50 تختخوابی سپنتا این بیمارستان دارای 10 کانکس و جمعی لشکر 16 قزوین بود و محل کارخانه نورد (سپنتا) در 8 کیلومتری جاده اهواز خرمشهر در تاریخ 1360/12/25 مستقر گردید. از امکانات برق کارخانه استفاده نموده و مدیریت امور لجستیک و ترابری و ثبت دفاع آمار مجروحین به عهده گردان خدمات بهداری 543 لجستیک پش منطقه 3 تهران بود. اعزام مجروحین از جاده خرمشهر اهواز به بیمارستان مزبور و از آنجا با آمبولانس و اتوبوس به بیمارستان 578 منطقه ای اهواز انجام می گردید.

اعزام تیمهای جراحی و پزشکی به طور منظم از طریق اداره بهداری نزاجا انجام می گردید.
این بیمارستان تا 61/5/10 در خدمت رزمندگان منطقه بوده و در عملیات زیر به طور فعال ارائه خدمات می نمود:

عملیات فتح المبین61/1/2 غرب شوش و دزفول، عملیات بیت المقدس61/2/10 جنوب غربی اهواز، عملیات آزادسازی خرمشهر/3/3، عملیات رمضان61/4/23 پس ازتاریخ 61/5/10 این بیمارستان با تغییر محل عملیات رزمی، نوع فعالیت آن تغییر یافته و آماده پذیرش مجروحین شیمیایی گردید. تغییرات مزبور سبب شد که دارای 427 تختخواب شامل یک آسایشگاه 150 تختخوابی و یک سالن 277 تختخوابی و درمانگاه اورژانس دارای 12 تختخواب بعلاوه 33 دستگاه حمام و سرویسهای لازم گردد. درمواقع لزوم تیم پرستاری وتکنسین و پزشک لازم ازطرف اداره بهداشت و درمان و نزاجا و پشتیبانی منطقه 3 تأمین گردید. سپس از تاریخ 65/9/1 به علت تغییر موقعیت واحدهای رزمی فعالیت بیمارستان متوقف گردید.

بیمارستان 50 تختخوابی چادری شهباز این بیمارستان که شامل 16 چادر و هر چادر به مساحت 30 متر مربع بود، بر حسب ضرورت در تاریخ 61/10/30 توسط گردان خدمات بهداری 505 لجستیک کرمان جمعی پشتیبانی منطقه 2 حمل و در جاده اندیمشک دهلران در محدوده چنانه و در فاصله 80 کیلومتری شهرستان دزفول برپا گردید. به فاصله یک کیلومتری این محل مرکز اورژانس بهداری سپاه پاسداران در یک سنگر زیرزمینی دایر و مشغول به کار بود. نیازمندیهای بیمارستان با استفاده از امکانات تأسیساتی پادگانهای نزدیک تأمین و مجروحین و بیماران پس از اقدامات درمانی لازم به وسیله آمبولانس یا بالگرد به بیمارستان منطقه ای 580 دزفول منتقل می گردیدند. مدیریت بیمارستان به عهده گردان خدمات بهداری 505 لجستیک کرمان بود. تیمهای جراحی و پزشکی به صورت مأموریت­های منظم از طرف اداره بهداشت و درمان نزاجا و پشتیبانی منطقه 2 تأمین می گردید. تجربه نشان داد که عملکرد این بیمارستان چادری به علت ضعف آن درمقابل وزش باد و وضعیت کف چادرها و عدم امکان استتار از حمله هوایی دلخواه نبوده و رعایت شرایط استریل و ضدعفونی اطاقهای عمل و بخشهای مربوطه عملاً امکان پذیر نمی باشد. لذا این بیمارستان در تاریخ 61/11/30 پس از خدماتی که در تاریخ 61/11/17 در عملیات والفجر مقدماتی ارائه نمود تعطیل گردید. بیمارستان صحرایی زیرزمینی چنانه (شهید مخبری) با تجربه ای که از بیمارستان چادری کسب گردید در تاریخ 62/12/1 بیمارستانی با ظرفیت 60 تختخواب به صورت سنگری (زیرزمینی) در محور اندیمشک دهلران سه راهی چنانه ایجاد گردید. پشتیبانی منطقه 2 شیراز در دیماه 1362 مشغول آماده سازی محل آن شد و در 62/12/1 آماده پذیرش مجروحین گردید. این بیمارستان به صورت راهرویی به عرض 5 متر بود که در طرفین آن کانکسهای بیمارستان صحرایی متحرک در سنگر قرار داده شده بود. نیازمندی­های بیمارستان با استفاده از امکانات گردان 515 لوج کرمان جمعی پشتیبانی منطقه 2 شیراز مستقر در عین خوش و پادگان دزفول تأمین گردید. سروان خدمات بهداری، شیخ الاسلامی و ستواندوم خدمات بهداری، نگارستانی در فعالیت این بیمارستان خدمات ارزنده ای نمودند. و سروان پزشک محمد حسین قدرت نماینده اداره بهداشت و درمان نزاجا در منطقه عملیات نیز بسیار فعال بود. بعدها با تغییر محل یگانهای رزمی گردان خدمات بهداری لوج 573 شیراز جایگزین گردان 515 گردید و مسئولیت اداره بیمارستان را پذیرفت و بدین ترتیب در تاریخ 64/10/23 ستواندوم خدمات بهداری عبدالحسین رایگان ضمن قبول مسئولیت بیمارستان خدمات ارزنده ای ارائه نمود. لازم به ذکر است که با کاهش اعزام مجروحین به بیمارستان، اعزام تیمهای پزشکی از طرف اداره بهداشت و درمان کاهش یافت و سرانجام در تاریخ 1365/7/26 در جلسه هماهنگی با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مقرر شد رزیدنتهای جراحی، بی­هوشی، ارتوپدی، چشم و جراحی مغز و اعصاب طرح یکماهه مصوبه سالیانه خود را بجای مأموریت در بیمارستانهای متفرقه در بیمارستانهای صحرایی ارتش بگذرانند و بدین ترتیب نیازمندی بیمارستانهای مزبور به کادر پزشکی بیشتر تأمین گردد. در نهایت به علت مشکلاتی که وجود کانکسها در بیمارستان سنگری داشت، کانکسها از محل خارج و بجای آن از اطاقهای سوله ای در زیرزمین استفاده گردید. بیمارستان مزبور به طور نسبی کارآیی خوبی داشت و در عملیات خیبر در طلایه در تاریخ 61/12/3 و در عملیات بدر در جزیره مجنون در تاریخ 63/12/20 خدمات ارزنده ای ارائه نمود. ضمناً تا آخرین روزهای دفاع مقدس آماده بکار بود و کارآیی خوبی داشت. بیمارستان (زیرزمینی) صحرایی حمید (ایستگاه حمید) این بیمارستان در تاریخ 62/12/1 بر حسب نیاز یگانهای عملیاتی منطقه در جاده اهواز - خرمشهر در محل ایستگاه حمید با ظرفیت 50 تختخواب دایر گردید و مسئولیت احداث و اداره آن به عهده پشتیبانی منطقه 3 تهران بود. در دایر کردن این بیمارستان کانکسهای بیمارستان 60 تختخوابی سیّار در فضاهای ساخته شده، سنگری مستقر گردید ولی کانکسها حدود یک متر از سطح زمین بلند تر قرار گرفت و از نظر استتار از حملات هوایی دشمن مطلوب نبود. نیازهای تدارکاتی بیمارستان به وسیله پشتیبانی منطقه 3 مستقر در اهواز تأمین می شد و تیمهای جراحی و پزشکی از طریق اداره بهداشت و درمان نزاجا تأمین می گردید. در این محور سروان دکتر مرزبان نماینده اداره بهداشت و درمان نزاجا در ارائه خدمات بیمارستان به مجروحین فعالیت چشمگیر داشت. بعدها جهت ارائه خدمات به مجروحین ش، م، ه پنج کانکس مجزا به صورت حمام شیمیایی هر یک دارای 12 دوش در محلی نزدیک بیمارستان احداث شد که از تانکرهای آب استفاده می کردند. بعلاوه دو سالن نیز هر یک به ظرفیت 200 تخت برای بستری کردن بیماران مزبور توسط پشتیبانی منطقه 3 روی زمین ساخته شد که از نظر استتار نقص داشت. همین نقص استتار سبب شد که در تاریخ 63/12/25 این بیمارستان مورد حمله هوایی دشمن قرار گیرد و بدین ترتیب بکلی تخریب گردید. این بیمارستان قبل از انهدام در حملات شیمیایی که در منطقه انجام شده بود خدمات ارزنده ای ارائه کرده بود، به طوریکه از ظهر روز 63/12/22 تا صبح 63/12/24، 412 نفر و تا شب همان­روز جمعاً 720 نفر که در عملیات شرق دجله شرکت داشتند تحت درمان قرار گرفته و مرخص گردیده بودند. در تاریخ 63/12/25 هواپیماهای عراقی حملات خود را به بیمارستان شروع کردند و مسئول توپ پدافندی مستقر در کنار بیمارستان برای حفظ آن تلاش بسیار کرد و در نهایت در همین راه به شهادت رسید و گرچه همه امکانات این پایگاه درمانی تخریب گردید ولی خوشبختانه کارکنان و مجروحین بموقع انتقال یافته و زیانهای جانی بوجود نیامد. بیمارستان مزبور در پذیرش مجروحین عملیات والفجر ناحیه جنوب و عملیات خیبر طلایه و جزایر مجنون و عملیات بدر جنوب فعالیت قابل توجهی داشته و توانسته بود با پذیرش و درمان مجروحین و مصدومین ش، م، ه از تعداد اعزامهای خط جنوب به اهواز بکاهد و خدمات خوبی ارائه دهد. بیمارستان صحرایی (زیرزمینی) حسینیه ابتدا در اواخر سال 1362 در مجاورت قرارگاه خاتم الانبیاء در کنار جاده خرمشهر - آبادان یک مرکز اورژانس سنگری (زیرزمینی) جهت پذیرش مجروحین و بیماران یگانهای عملیاتی مجاور قرارگاه دایر گردید. اقلام مورد نیاز و تجهیزات آن طریق اداره بهداشت و درمان نزاجا تأمین می شد. ستوانیکم دکتر بهروز توانا به عنوان هماهنگ کننده اداره بهداری نزاجا دراین منطقه تلاش بسیاری در راه اندازی و ارائه خدمات به مجروحین و بیماران نمود. در اوایل سال 1363 بر حسب ضرورت این امکانات گسترش یافت و تبدیل به بیمارستان سنگری گردید. از 63/3/15 مدیریت و پشتیبانی لجستیکی آن به عهده پشتیبانی منطقه 3 تهران که درمنطقه مستقر بود گذارده شد. نیازمندیهای تأسیساتی این بیمارستان از طریق محل قرارگاه خاتم الانبیاء تأمین می شد. بعدها در جلسه هماهنگی با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در تاریخ 65/7/26 واگذاری آمبولانس دارو، وسایل و کمک به اعزام رزیدنتهای جراحی و بیهوشی از طریق وزارت خانه مزبور تضمین گردید. سرپرستی بیمارستان به عهده گروهان بهداری گردان 543 لجستیک و سروان حیدری مسئولیت بیمارستان را پذیرفت. بیمارستان مزبور در عملیات بدر ناحیه جنوب در تاریخ 63/12/20 و هم چنین عملیات قدس1، 2، 3، 4، 5 در تاریخ 64/4/23 الی 64/5/17 و عملیات والفجر 8 و 9 در تاریخ 64/11/20 تا 64/12/25 با پذیرش مجروحین و بیماران و مداوای آنان و سپس اعزام به بیمارستان منطقه ای 578 اهواز نقش مؤثری در دفاع مقدس به عهده داشت. سرانجام در تاریخ 65/10/7 با توقف عملیات رزمی از جنوب کشور امکانات آن به بیمارستانهای صحرایی غرب کشور انتقال یافت
http://upload.tehran98.com/upme/uplo...fc533cb3d1.jpg
http://www.aja.ir/portal/Home/ShowPa...7-6fed1bbb9106