تأثیرِ رسمالخط بر هویتِ زبانِ فارسی
فارسی را با خط الرسمِ انگلیسی نوشتن، مدتهاست جای خود را میانِ ایرانیان باز کرده است. بسیاری از مردم به دلایلِ مختلف از جمله سرعت و سهولت در نوشتن( که ناشی از عادت به فینگلیش نوشتن است)، یا صفحه کلیدهایی که بهطور پیشفرض حروفِ لاتین روی آنها وجود دارد و هزار و یک دلیلِ دیگر، فارسی را با خط الرسم انگلیسی مینویسند. مانندِ تمامِ موضوعات یا پدیدههای دیگری که در جامعه وجود دارد، این موضوع هم مخالفان و موافقانِ خود را دارد. برخی این کار را توهین به زبانِ فارسی و تهدیدی برای نابودی آن میدانند و برخی نیز معتقدند خُردهگیری مخالفان، محلی از اِعراب ندارد. چرا که زبانِ فارسی از چنان غنایی برخوردار است که با چند پیامک کوتاه با رسم الخطِ انگلیسی به ورطهی نابودی کشیده نخواهد شد. نگارنده در این خصوص موضعِ خاصی نمیگیرد و تنها نظراتِ برخی از شهروندان را در قالبِ گزارش در اختیارِ شما قرار میدهد.
***
میثاق میگوید: من همیشه نوشتن به زبانِ فارسی را ترجیح میدهم. هم راحتتر میتوانم منظورِ خودم را برسانم و هم راحتتر خوانده میشود. خواننده دچارِ سوء برداشت نمیشود. به نظرم این موضوع صد در صد در زنده نگه داشتنِ زبانِ فارسی مؤثر است. از او میخواهم مثالی بزند. ادامه میدهد: مثلا برخی از ژانرهای موسیقی غربی چون خاستگاهشان کشورهای خاصی بوده با فرهنگِ خاص، زمانی که ایرانیان به الگوبرداری میپردازند، با شکست مواجه میشوند. چرا که نظام و ساختارِ آوایی زبانِ فارسی با ساختارِ آوایی مهدِ آن ژانرِ خاص تفاوت دارد و نمیتوان تمامِ کلمات را در نظامِ آوایی آن ژانر جا داد. نوشتن و تایپ کردن به زبانِ فارسی هم از این امر مستثنا نیست.
سحر معتقد است این دعواها، جنگها و بحثها پیرامونِ فینگلیش نوشتن یا فارسی نوشتن، به نوعی روشنفکر بازی است! او ادامه میدهد: به نظرِ من نباید انقدر سخت گرفت و حساسیتِ الکی نشان داد. تقریبا میتوان گفت بسیاری از زبانهای دنیا، رسمالخط لاتین را برای تایپ کردن یا فرستادنِ پیامک استفاده میکنند. بسیاری از افراد در شبکههای اجتماعی از همهی کشورهای جهان حتا چین و ژاپن هم به لاتین اسم و فامیلی خود را مینویسند. آیا باید گفت ژاپن و چین که این همه به زبان و فرهنگِ خود اهمیت میدهند با آن ساختارِ بسیار پیچیدهی حروفِ الفبای خود، با این کار فرهنگِ ملی خود را زیرِ سوال میبرند؟!
محمدحسین اما نظری مخالف با سحر دارد. میگوید: به نظرِ من نوشتن به رسمالخطِ زبانِ مادری به زنده نگه داشتنِ هویتِ جمعیِ ما کمک میکند. من اکثرِ اوقات فارسی مینویسم. مگر زمانهایی که صفحهی کیبورد کوچک باشد که نوشتنِ فارسی را بسیار دشوار میکند.
سارا نوشتن به زبانِ فارسی را نوعی احترام به زبانِ مادری میداند. میگوید: احساس میکنم هرگاه به زبانِ فارسی مینویسم، هویت و ملیت خود را تثبیت کردهام. احساسِ خوبی به من دست میدهد. اما با این حال گمان نمیکنم نوشتنِ پیامک با رسم الخطِ لاتین، تهدیدی برای زبانِ فارسی محسوب شود.
نگین بیشترِ اوقات به زبانِ فارسی پیامک میدهد. تایپِ فارسیاش خوب است و با این که دوست دارد فارسی بنویسند و دوستانش هم پیامکهای فارسی بدهند، اما این موضوع را در زنده نگه داشتنِ زبانِ فارسی بیتأثیر میداند.
سهیل اما نظری متفاوت دارد. میگوید: من بسیاری از اوقات افرادی را دیدهام که در فضاهای مجازی دم از توجه و اعتنای ویژه به مسائلِ هویتی و فرهنگی و ملیتی دارند، اما با رسمالخط لاتین توضیحات را مینویسند. به نظرم این نوعی تناقض است. من با باقیِ افراد کاری ندارم. چون بسیاری از ما تایپِ فارسی را خوب بلد نیستیم و از طرفی کیبوردها هم اکثرا برچسبِ حروفِ فارسی ندارند. اما افرادی که این همه به هویتِ فرهنگی و ملی توجه میکنند، نباید زبانِ فارسی را با رسمالخط انگلیسی بنویسند. به نظرم با این کار خودشان و اعتقادشان را زیرِ سؤال میبرند.
برخی از شهروندان دلیل فینگلیش نوشتن را وجود واژگانِ انگلیسی بسیاری میدانند که در گفتار و نوشتارِ روزمره استفاده میکنند. لغاتِ انگلیسی که به کار بُردنشان به نوعی رواج یافته و جزئی از زبانِ ما شده است انگار. برای افراد راحتتر این است که از ابتدا با رسمالخط لاتین تایپ کنند تا مُدام مجبور به تغییر زبانِ کیبورد نباشند. بماند که بسیاری همین واژگان انگلیسی را که روزمره از افرادِ پیرامونِ خود زیاد میشنویم، هجومِ فرهنگِ غرب میدانند!
شادی میگوید: من بسیاری از لغاتِ انگلیسی را دوست دارم و استفاده میکنم اما ترجیح میدهم معادلِ فارسی آنها را به کار گیرم. با این حال معادلِ فارسی مناسبی پیدا نمیکنم. یک بار که به سایتِ فرهنگستان زبان فارسی و فایل مربوط به واژگان مصوب سر زدم، معادلهای در نظر گرفته شده برای برخی لغات مایهی تعجب و خنده بود!
احمد پوری، داستاننویس پیشکسوت، در یکی از گفت و گوهای خود پیرامونِ این موضوع گفته است: " زبان فارسی در زمینههایی که پیشینه نداشته، از نظر واژگانی تجهیز کامل برای تبیین و تفسیرِ آنها ندارد. فرهنگستان زبان فارسی باید همینجا با شناختِ دقیق از ظرفیتهای واژگانی زبان فارسی اقدام به ساختنِ واژههای مناسب کند که اتفاقا این کار را تا حدی انجام داده است و در بعضی زمینهها موفق هم بوده است."
او ادامه میدهد: " اینکه عدهای واهمه دارند که هجومِ واژگان زبانهای دیگر به یک زبان باعث نابودی آن میشود، تاحدی غیرعلمی است. بیشتر این هجمه زمانی اتفاق میافتد که برای واژههایی معادل نداریم و آنها را همراه با کالای وارد شده میپذیریم. این تقریبا برای همه زبانها اتفاق میافتد. جالب است بدانیم که بیش از نصف واژگان زبان انگلیسی، وارداتی است، ولی این زبان با قدرت تمام دارد حرف اول را در جهان میزند. آسیبهای زبانی در جاهای دیگر است که اتفاقا فرهنگستانیها باید در پی کشف آن باشند و این ممکن نیست مگر اینکه خود آنها نگرشی علمی و بیتعصبانه به مقوله زبان داشته باشند".
هیچ رسمالخطی در سراسرِ جهان بدونِِ اشکال نیست. زبانِ فارسی نیز چنین است. الفبای ما به قولِ صاحبنظران ادبیات، از عربی گرفته شده و جوابگوی تمامِ نیازهای فارسی نیست. در عربی به عنوانِ مثال سه نوع صدای "ز" یا "ُس" داریم ولی در فارسی چنین نیست. مشکلاتی وجود دارد که مردم گاه به سمتِ استفاده از رسمالخطِ لاتین میروند یا دوست ندارند معادلهای فارسی برخی واژگان لاتین را استفاده کنند. باید مشکل را ریشهیابی کرد و نیازهای زبانِ فارسی را شناسایی کرد تا بتوان در راستای حفظ و نگهداری و تکاملِ آن کوشا بود.
***
البته من هم اوایل دورانِ دانشجویی بیشتر با رسمالخط لاتین تایپ میکردم اما نگارشِ پایاننامه و تحقیقهای دانشگاهی سبب شد تایپِ فارسی را فرا گرفته و نوشتن به همین رسمالخط فارسی به عادتی گریزناپذیر تبدیل شود و دریافتم که چه راحتتر میتوان منظور را رساند و مطالب را متوجه شد و یادِ یک خاطره از معلمِ جبر و گسستهام افتادم. یادم است برگهی امتحانِ مرا در دست داشت و به من گفت، اگر از این به بعد اعداد را انگلیسی بنویسی، توضیحات را هم باید انگلیسی بنویسی، اگر یونانی، توضیحات یونانی، اگر ببینم اعداد انگلیسی است و توضیحات فارسی، حتا اگر 20 هم شده باشی، نمرهای نخواهی گرفت!
نگارنده: نسترن کیوانپور