آیا صلاحیت نقد کردن دارید؟

[ن کیوانپور]

منتقد کیست؟ آیا در جایگاه مناسبی قرار دارد؟

برای این منظور باید تجربه، دانش و کارنامه منتقد را بررسی کرد. تجربه در بعد نوشتن، ترجمه، تدریس و از سوی دیگر تسلط او روی زبان فارسی اگر تالیف باشد یا تسلط او بر دو زبان اگر روی ترجمه‌ای اظهارنظر می‌کند.برخی از جلساتی که در سال‌های اخیر با عنوان «جلسات نقد ادبی» برگزار می‌شوند، اصولا تعریف مشخصی ندارند و معلوم نیست چه کسانی با چه معلومات و تجربه و حتی ذهنی می‌خواهند نقد کنند و از سوی دیگر خروجی این جلسه‌ها چه باید باشد؟ باید بگویم فرهنگ انتقاد در جامعه ما کمرنگ شده و آستانه تحمل ما از هر دوسوی منتقد و انتقاد شونده کم شده است.

باید ببینیم جایگاه منتقد چیست؟ اصولا چه کسانی می‌توانند بر این جایگاه بنشینند؟ زیرا تعریف یا انتقاد بی‌مورد می‌تواند سرنوشت یک نویسنده جوان را عوض کند. در بسیاری از مواقع دیده شده که منتقد تنها قصد سرکوب نویسنده را دارد و به اصطلاح رایج این روزها «اگر مخاطب را به چالش جدی نکشد نقدش قابل قبول نیست» اما این چالش چیست؟ هدفش برای چه می‌تواند باشد؟ تا به کجا باید برود؟ از سوی دیگر نویسنده نمی‌داند که چگونه باید از خود دفاع کند؟ آیا باید همه‌چیز را نفی نماید یا اینکه همه‌چیز را بپذیرد؟ حالا این پرسش مطرح می‌شود که آیا این نقدها می‌توانند برای نویسنده مفید باشند؟ متاسفانه به‌علت عدم تشخیص جایگاه نقد و منتقد این جلسه‌ها عمدتا کارایی مناسب را ندارند. بی‌تردید و به‌طور حتم، جلسه‌هایی با این ویژگی نمی‌توانند زمینه‌های ارتقای سطح کیفی و کمی آثار نویسندگان را به همراه داشته باشند زیرا تعریف بی‌مورد می‌تواند باعث گمراهی و حتی سرنگونی اعتبار و قلم شود.

اصولا منتقد بد می‌تواند تمامی انگیزه‌ها را بگیرد و حتی در برخی از موارد باعث خودفریبی و حتی کم‌بینی شود. جلسه‌هایی با کمیت‌های نامناسب چه حاصلی جز از بین بردن سرمایه‌های مالی و زمانی خواهد داشت. اما برای آنکه دریابیم که آیا می‌توان نظرات مطرح شده از سوی منتقدان در این جلسات را حرفه‌ای دانست یا خیر، باید دید که منتقد کیست؟ آیا در جایگاه مناسبی قرار دارد؟ برای این منظور باید تجربه، دانش و کارنامه منتقد را بررسی کرد. تجربه در بعد نوشتن، ترجمه، تدریس و از سوی دیگر تسلط او روی زبان فارسی اگر تالیف باشد یا تسلط او بر دو زبان اگر روی ترجمه‌ای اظهارنظر می‌کند. باید دید که در مورد انواع موضوع‌های نوشته شده چقدر احاطه دارد، به عنوان مثال به ژانر مسلط است یا اینکه بی‌دلیل اظهارنظر می‌کند.

کارنامه این منتقد باید مورد بررسی قرار بگیرد که آیا فرد موفقی در حوزه کاری خود بوده است یا اینکه به دلیل عدم موفقیت یا حضور در جایگاهی بر اساس ارتباط سعی در عقده‌گشایی دارد. شرایط روحی خوبی دارد و از روابط عمومی مناسبی برخوردار است؟ مدیریت مناسبی در برخورد با مسائل دارد؟ از سن و موقعیت اجتماعی مناسب با مقوله جایگاه نقد برخوردار است یا خیر؟ اگر به اجماعی در مورد مناسب بودن شخصی در جایگاه منتقد برسیم می‌توان امیدوار بود که نظرات مطرح شده از طرف منتقد حرفه‌ای باشد.

نگارنده: تورج عاطف