مجتمع‌های تجاری بزرگ کرج؛ تهدید یا فرصت؟

[ن کیوانپور]

شهر در سه اپیزود

اپیزود اول- مدتی‌ست ساخت و سازِ مجتمع‌های تجاری بزرگ یا "مال" در کرج شدت گرفته و مجوزهای صادر شده این سوال را در ذهن متبادر می‌سازد که آیا بخش ترافیکی شهرداری کرج، هیچ‌گونه مطالعاتی بر گره‌های ترافیکی ایجاد شده ناشی از احداثِ این ساختمان‌ها انجام داده‌اند که مجوزِ احداثِ قارچ‌گونه‌ی این ساختمان‌ها را صادر می‌کنند؟ در عینِ حال بسیاری از این مجتمع‌های عظیم به معابری با عرضِ کم منتهی می‌شوند که افرادِ غیرِ متخصص نیز با یک نگاه به نادرست بودنِ این جانمایی پی می‌برند. آیا مسئولانِ شهری مربوطه آیا هنگامِ صدورِ مجوز در خوابِ غفلت بوده‌اند؟
سرمایه‌گذاری‌ها در احداثِ این نوعِ جدید از ساختمان‌ها موسوم به مال، در ایران و به ویژه کلان‌شهرها حالتی افراطی به خود گرفته است و هر جا را نگاه کنید، ساختمان‌های بلندمرتبه‌ای را می‌بینید که سر به آسمان کشیده اند. بسیاری از این مجتمع‌ها کاربریِ تجاری دارند که البته گاه مجموعه‌ای از خدمات تفریحی، فرهنگی و رفاهی را نیز به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌دهند. اما متأسفانه جانمایی ناصحیح برای این مجتمع‌های غول‌آسا، سببِ بروز مشکلاتِ بیش‌تر برای مردم شده است. ساختِ مال در بسیاری از کشورهای همسایه‌ی ایران سال‌هاست که رایج بوده اما از اواخرِ دهه‌ی 80، در تهران و سپس در کلان‌شهرهای ایران شدت گرفته است.

اپیزود دوم- بدیهی‌ست رکود مسکن و کاهشِ سودهای ساخت و ساز مسکونی به ویژه در گونه‌بندی آپارتمانی و ویلایی، و هم‌چنین کمبودِ اراضی مناسب برای ساخت مسکن و تأمین سرپناه برای جمعیتِ رو به رشدِ ایران، سرمایه‌گذارانِ این بخش را به سوی ساختِ برج‌های بلندمرتبه سوق داده است، اما سازندگان از طرفی برای کسبِ سودِ بیش‌تر به کاربری مختلط برای برج‌ها روی آورده‌اند که به دلیلِ کمبودِ مطالعاتِ لازم و در نظر گرفتنِ جامعِ عوامل، سبب می‌شود مشکلاتِ ترافیکی و شهری روز به روز افزایش یابد. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران در مناطقِ خاصی که به نظرشان سوددهی بیش‌تری خواهد داشت، اقدام به ساخت و ساز می‌کنند و این کار به اشباعِ یک منطقه از ساختمان‌های عظیمِ تجاری و مسکونی و تفریحی دامن می‌زند.
مجتمع‌های تجاری بسیاری در کرج وجود دارد که ترافیکِ ایجاد شده از انبوهِ خودروهای مراجعه‌کنندگان به آن‌ها، به‌ویژه در بافتِ مسکونی، امانِ مردم را بُریده است. بسیاری از این مجتمع‌ها بدونِ در نظر گرفتنِ تغییراتی که در بافتِ مسکونی ایجاد می‌کنند، مجوز ساخت گرفته و پس از احداث، سببِ اختلال در جریانِ عبور و مرور به آن منطقه شده‌اند. وجودِ این مجتمع‌ها در مناطقِ پرجمعیت و شلوغ با این دغدغه همراه است که اگر ساختمان با استانداردهای لازم ساخته نشده باشد، ایمنی ساکنان با کوچک‌ترین اتفاقی دچارِ مخاطره خواهد شد و اگر زلزله‌ای احتمالی رُخ دهد، جانِ بسیاری از شهروندان زیر توده‌های آهن و بتن و مصالحِ این مجتمع‌های غول‌پیکر، گرفته خواهد شد.


اپیزود سوم- البته تنها نباید شدت گرفتنِ روندِ ساختِ مال‌ها را به طورِ مطلق، منفی ارزیابی کرد. رئیس کمیسیون عمران شهر تهران در این خصوص گفته است: " اگر مجتمع های تجاری به صورت متوازن در کلانشهرها احداث شوند و در آنجا همه‌ی نیازهای مردم اعم از نیازهای رفاهی، فرهنگی، تفریحی و خدماتی مرتفع شود، می‌توان رشد مال ها را مثبت تلقی کرد. مجتمع‌های تجاری حتا می‌تواند شهرت جهانی پیدا کند و جاذبه‌ی گردش‌گری و هم‌چنین جذب گردشگر ایجاد کند. ممکن است نیاز همه‌ی افراد خانواده در یک مجتمع رفع شود که به این ترتیب از سفرهای درون‌شهری جلوگیری می‌شود و این هدف اصلی احداث مجتمع‌های تجاری است. این در حالی است که اکنون برخی مناطق مانند مراکز کلانشهرها از مال‌ها اشباع شده و سرمایه‌گذاران به احداث این مجتمع‌های تجاری در اطراف شهر به صورت محله‌ای و منطقه‌ای روی آورده‌اند."
مسئله‌ی مطرح شده این نکته را بیان می‌کند که شهرداری‌ها در دهه‌های گذشته در حوزه‌ی اعطای مجوز مال‌سازی، عملکردِ خوبی نداشته‌اند و این توسعه‌ی نامتوازن سببِ مشکلاتی عدیده در شهرها شده است. سرمایه‌گذاران انگار بدون اعتنا به رعایتِ کششِ عرضه و تقاضا به احداثِ مال‌ها مشغول هستند و مسئولان شهر نیز توجهی به وضعیتِ املاک و مستغلات در شهر و کمبود یا فزونی کاربری‌ها در منطقه‌ی موردِ نظرِ سرمایه‌گذار ندارند. اگر این موضوع رعایت شود، از صدورِ پروانه‌های ساختمانی در برخی مناطق که کاربریِ خاصی اشباع شده‌است، جلوگیری می‌شود. به این معنی که سرمایه‌های بالای سرمایه‌گذاران باید به درستی هدایت شود تا کلِ مجموعه‌ی شهر از آن سود کسب کنند و آزار و اذیتی برای شهروندان ایجاد نشود.

نگارنده: نسترن کیوان‌پور